فرش‌بافی تحلیل می‌رود

رکود بازار فرش سبب شده فرش‌بافان شغل خود را کنار بگذارند. فعالان بازار فرش نگرانند که به‌زودی شغل فرش‌بافی برای همیشه از لیست مشاغل کشور حذف شود. بازار فرش ایرانی روزبه‌روز کوچک‌تر می‌شود و فعالان این عرصه انگیزه کمتری برای ادامه حضور در این فضا دارند. عصر تکنولوژی، سرعت و تنوع، دیگر برنمی‌تابد که مردم سال‌ها یک فرش دستباف با نقشه اصیل ایرانی را زیر پای خود پهن کنند. عصر، عصر ترکیب نور، رنگ و صدا برای تغییر محیط خانه‌هاست. مردم هر سال مبلمان و دکوراسیون منزل خود را تغییر می‌دهند و دیگر آن قدر قانع نیستند که فرش جهیزیه یک عروس تا پایان عمر، کف‌‌پوش خانه‌اش باشد. هر سال بسته به رنگی که به‌عنوان رنگ سال انتخاب می‌شود، کف‌‌پوش و سایر لوازم منزل تغییر می‌کند.

در قرن21، گویا هیچ کس حوصله ندارد نزدیک به یک‌سال برای بافت یک فرش وقت بگذارد. برای همین انواع فرش‌های ماشینی که زودتر بافته می‌شوند و بالطبع سریع‌تر هم از رنگ و رو می‌افتند، بازار داغی دارد. در مقابل حتی کسانی که در مراکز فنی و حرفه‌ای آموزش فرش‌بافی می‌بینند، دل و دماغ ندارند که پای دار قالی، یک سال خود را صرف کنند و با عشق به این شغل، گره پشت گره، فرشی دستباف و با دوام تولید کنند. عبدالله بهرامی، مدیر عامل اتحادیه سراسری تعاونی تولیدکنندگان فرش دستباف به «فرصت امروز» می‌گوید: «فقط 10 درصد از کسانی که در زمینه بافت فرش آموزش می‌بینند، جذب بازار کار می‌شوند». 

البته شاید این استقبال کمرنگ از حضور در پای دار قالی، به خاطر درآمد کم این حرفه باشد. به اعتقاد مدیرعامل اتحادیه فرش دستباف، زمان زیاد برگشت سرمایه و درآمد کم برای بافنده، سبب شده خروج از رشته فرش‌بافی به مراتب بیشتر از جذب نیرو در این بخش باشد. 

وی حاکمیت رکود در بازار فرش را مربوط به فعالیت دولت خاصی نمی‌داند. بهرامی آمار تکان‌دهنده‌ای هم درباره افت صادرات فرش ارائه می‌کند. وی اعلام می‌کند که در سال 72، ارزش صادرات فرش ایرانی یک میلیارد و 200 میلیون دلار بود، در حالی که ظرف کمتر از دو دهه، ارزش صادرات این کالا در سال 92 به 320 میلیون دلار رسیده‌است. این به مفهوم افت 75 درصدی ارزش صادرات فرش ایرانی است! 

مدیرعامل تعاونی تولید فرش دستباف می‌گوید که متناسب با افت صادرات، ریزش در نیروی کار این بخش هم رخ داده‌است. در سال 72، حداقل دو میلیون و 500 بافنده در کشور وجود داشته که در حال حاضر به یک میلیون و 200 هزار بافنده رسیده‌است. وی با اشاره به اینکه بیشترین ارزش افزوده از تولید فرش ریزبافت حاصل می‌شود، می‌گوید که آقایان در تولید فرش ریزبافت و خانم‌ها به روی دارهای فرش درشت بافت کار می‌کنند. به اعتقاد بهرامی هر بافنده در طول یک ماه با روزی هشت ساعت کار، می‌تواند نیم متر مربع فرش  ببافد و درآمد ماهانه‌ای بین 400 تا 700 هزار تومان برای خود کسب کند. البته این درآمد برای فرش‌های نفیس و ریزبافت که ارزش افزوده بیشتری دارند، حدود دو میلیون تومان است. 

تامین اجتماعی چوب لای چرخ فرش‌بافان می‌گذارد

مدیر عامل تعاونی فرش دستباف، ایجاد اختلال در بیمه فرش‎بافان را هم عامل دیگری برای بی‌انگیزه شدن فعالان این صنف اعلام می‌کند. وی عنوان می‌کند که پوشش بیمه‌ای فرش‌بافان با مشکلات عدیده‌ای مواجه است. مثلا تامین اجتماعی افرادی را که 20 سال است در این بخش مشغول فعالیت هستند، تحت پوشش قرار نمی‌دهد یا اینکه به کارگاه‌های قالی‌بافی مراجعه و به‌صورت سلیقه‌ای بیمه افراد را قطع می‌کند. 

این فعال صنعت فرش در تشریح سخنان خود، می‌گوید که معیار بیمه برای فعال بودن یک فرش‌باف، متراژ فرشی است که وی در طول یک ماه بافته است. اما این مقیاس به‌صورت سلیقه‌ای توسط کارشناسان بیمه تعیین می‌شود و به بهانه‌ای برای حذف بیمه فرش‌بافان تبدیل شده‌است. وی اضافه می‌کند که این بهانه‌ها، فقط به دلیل بدهی 500 میلیارد تومانی دولت به شرکت‌های بیمه‌گذار است. زیرا دولت باید بخشی از بیمه فرش‌بافان را پرداخت کند، اما منابع مالی این کار را در اختیار ندارد. بهرامی می‌گوید که بازرسی سرزده ماموران بیمه از کارگاه‌های فرش‌بافی که عموما بخشی از منزل آنهاست، مشکلات دیگری هم برای فعالان این رشته ایجاد کرده‌است. برخی افراد سودجو از این ترفند استفاده کرده و در پوشش مامور بیمه، اقدام به دزدی از منازل قالی‌بافان می‌کنند. 

سپرده‌گذاری تاجران فرش در بانک‌های خصوصی

نبود بازگشت سرمایه، مهم‌ترین دلیلی است که یحیی محمد جدی، مدیر عامل «شرکت بهبافت جدی» برای خروج فرش‌بافان از بازار کار این رشته اعلام می‌کند. وی می‌گوید که خروج از بخش فرش فقط مختص فرش‌بافان نبوده و تجار عمده این کالا که بازارهای بین‌المللی فرش ایران را خیلی خوب می‌شناختند هم به تدریج در حال خروج از این صنعت هستند. جدی بیان می‌کند که تجار فرش معتقدند اگر سرمایه خود را در بانک‌ سپرده‌گذاری کرده و 22درصد سود ماهانه آن را تحویل بگیرند، ریسک کمتری را تقبل خواهند کرد. ضمن آنکه برخی بانک‌های خصوصی به سپرده‌ها بین 30 تا 35 درصد سود پرداخت می‌کنند. 

وی در ادامه تاکید می‌کند که رکود در بازار فرش، زمینه بیکاری بافندگان را فراهم می‌کند. جدی تعداد بافندگان شرکت خود را 180 نفر اعلام کرده و می‌گوید: با ایجاد رکود در بازار فرش دستباف طی دو، سه سال اخیر، تعداد فرش‌بافان این شرکت به 35 نفر رسیده‌است. 

یارانه‌ها قالی بافی را تعطیل کرد

حبیب الله بیات، مدیر عامل شرکت بیات نماد، توزیع یارانه نقدی را عامل تعطیل شدن فعالیت فرش‌بافان به‌خصوص در روستاهای کوچک می‌داند. وی می‌گوید که در روستاها، به دلیل آنکه هزینه‌های جانبی زندگی شهری وجود ندارد، هر خانوار از محل یارانه‌ها در ماه 400 تا 500 هزار تومان درآمد کسب کرده و زندگی خود را اداره می‌کند. در نتیجه دلیلی ندارد که به فعالیت در این شغل ادامه دهد. بیات اضافه می‌کند که حدود چهار تا پنج دهه قبل، قالی‌بافی در خانواده‌ها مرسوم بود و مردم به آن عشق می‌ورزیدند. اما این روزها سلیقه‌ها هم تغییر کرده‌است و مردم به سمت مشاغلی می‌روند که درآمد بیشتری برای آنها داشته باشد.

وی عنوان می‌کند که کسادی بازار فرش هم سبب شده اگر بافنده‌ای این شغل را کنار گذاشت، شرکت‌های فرش‌بافی به دنبال جایگزینی برای وی نباشند. مدیر عامل شرکت بیات نماد، به خاطر می‌آورد که طی شش سال گذشته تعداد دارهای این شرکت از هزار به 15 تا 16 دار کاهش یافته است. وی می‌گوید که شرکت بیات نماد در اصفهان، فارس، بیجار و ملایر دار قالی داشته اما در حال حاضر دارهای بیجار و فارس به طور کامل جمع‌آوری شده و در ملایر و اصفهان به تعداد انگشتان دست، دار وجود دارد.