فرآیند پیچیده وصول مالیات

در لایحه بودجه سال 95 که چندی پیش توسط دولت به مجلس ارائه شد و البته هنوز مورد بررسی و تصویب نمایندگان قرار نگرفته است، پیش‌بینی شده که میزان درآمدهای مالیاتی کشور در سال آینده 101 هزار میلیارد تومان باشد. پیش‌بینی این رقم با توجه به کاهش قیمت جهانی نفت و تاکید دولت بر کاهش اتکا به درآمدهای نفتی و جایگزینی آن با درآمدهای مالیاتی صورت گرفته است. این در حالی است که کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این باورند که در کشورمان فرهنگ پرداخت مالیات نهادینه نشده و شاید ایران یکی از معدود کشورهایی است که در آن عدم پرداخت مالیات یک ارزش است.

در عین حال نکته مهم دیگری که باید مدنظر داشت این است که هر چند به نظر می‌رسد، دولت یازدهم عزم و اراده برای شناسایی فعالیت‌های اقتصادی زیرزمینی و فراریان مالیاتی و شفاف‌سازی در این زمینه دارد، اما ابتدا باید برای جلوگیری از وارد آمدن فشار به فعالان اقتصادی و واحدهای تولیدی شناسنامه‌دار سازمان‌ها و نهادهایی که از پرداخت مالیات معاف هستند ملزم به این کار شوند و در وهله بعدی کار شناسایی و شفاف‌سازی فعالیت‌های اقتصادی زیرزمینی در دستور کار قرار بگیرد. «فرصت امروز» در این گزارش تحقق درآمدهای مالیاتی در بودجه سال آینده را بررسی کرده است.

***

محمد مهدی رئیس‌زاده:

درآمدهای مالیاتی در سال آینده قابل وصول نیست

محمد مهدی رییس‌زاده، مشاور بانکی اتاق بازرگانی ایران معتقد است پیش‌بینی دولت در مورد 101 هزار میلیارد تومان درآمدهای مالیاتی در سال آینده قابل وصول نخواهد بود، زیرا بخش‌هایی از صنایع به دلیل رکود یا اعلام تعطیلی کرده‌اند یا در حال اعلام تعطیلی هستند.

در لایحه بودجه سال 95 مبلغ نسبتا بالایی برای درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی شده است. به نظر شما در صورتی که این موضوع به تصویب مجلس برسد، آیا امکان تحقق آن وجود خواهد داشت؟

اشکالاتی به لایحه بودجه سال 95 در مورد درآمدهای مالیاتی وارد است، اما استدلالی که دولت دارد این است که می‌خواهد گستره مالیات را افزایش دهد و فراریان مالیاتی را مورد شناسایی قرار دهد و از آنها مالیات دریافت کند. این در حالی است که پیش‌بینی افزایش درآمدهای مالیاتی در بودجه سال آینده و اقدام دولت در این زمینه به مثابه اعمال فشار بر واحدهای تولیدی شناسنامه‌دار خواهد بود. اتفاقی که در زمان رکود هم رخ داد و همچنان ادامه دارد این بود که سازمان امور مالیاتی با اخذ مالیات به بخش تولید فشار وارد آورد و موجب شد که آنها متحمل ضرر و زیان شوند.

قاعدتا پیش‌بینی دولت در مورد 101 هزار میلیاردتومان درآمدهای مالیاتی در سال آینده قابل وصول نخواهد بود، زیرا بخش‌هایی از صنایع به دلیل رکود، یا اعلام تعطیلی کرده‌اند یا در حال اعلام تعطیلی هستند و نتیجه این موضوع تعداد زیادی کارگر بیکار است که باید بیمه بیکاری دریافت کنند و به این ترتیب فشار مضاعفی به دولت وارد می‌شود.

اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم از ابتدای سال آینده اجرایی می‌شود. به زعم شما این موضوع چه تاثیری در افزایش درآمدهای مالیاتی خواهد داشت؟

در مورد اجرای اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم نیز نظر بسیاری از فعالان اقتصادی این بود که یک دوره تنفس یک تا دو سال داده شود و پس از طی این دوره تنفس این قانون برای تمام بخش‌ها اجرایی شود زیرا معتقدیم که اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم بسیار مفید است اما به شرط آنکه به شکل همه‌جانبه اجرا شود.

باید این نکته را در نظر داشته باشیم که اصولا اجرای بد قانون مالیات بر ارزش افزوده و افزایش میزان وصول از مالیات‌های مستقیم به مصلحت کشور نیست، زیرا در این صورت به جای اینکه به واحدهای تولیدی کمک کنیم تا اشتغال‌زایی و تولید را حفظ کنند بیشتر به این موضوع کمک کرده‌ایم که میزان پرداخت بیمه بیکاری برای دولت افزایش پیدا کند.

به چه میزان این احتمال وجود دارد که دولت بتواند شفاف‌ســازی در مــورد فعالیت‌های اقتصادی زیرزمینی و ایجاد الزام را برای فراریان مالیاتی به انجام برساند؟

خوشبختانه با توجه به لغو تحریم‌ها و استقرار سیستم‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری امکان این موضوع تا حدود زیادی فراهم شده است. اما در مورد اینکه بتوان از ابتدای سال 95 به دنبال اجرای اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم اقدام به شناسایی و شفاف‌سازی فعالیت‌های اقتصادی زیرزمینی کرد، مهیا نیست و تنها در صورتی این امکان فراهم می‌شود که اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم با یک دوره تنفس اجرا شود و پیش از اجرایی شدن از طریق رسانه‌ها در مورد آن اطلاع‌رسانی شود.

***

محمود تولایی:

سازمان‌های معاف از مالیات ملزم به پرداخت شوند

محمود تولایی، رئیس اتاق بازرگانی کاشان معتقد است اگر سازمان‌ها و نهادهای بزرگ اقتصادی که از پرداخت مالیات معاف هستند در گردونه پرداخت مالیات قرار بگیرند، احتمال تحقق درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی شده وجود خواهد داشت.

به نظر شما با توجه به درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی شده در لایحه بودجه سال آینده، آیا فرهنگ‌سازی در مورد پرداخت مالیات انجام شده است و تا چه اندازه امکان تحقق این درآمد مالیاتی وجود دارد؟

هر چند که از گذشته دور تامین درآمدهای دولت از طریق مالیات مطرح بوده و تمام دولت‌ها به نوعی عدم اتکا به درآمدهای نفتی را مطرح کرده‌اند، اما درآمد دولت یازدهم از محل فروش نفت به حدی پایین آمده است که چاره‌ای به جز این موضوع ندارد و نمی‌تواند غیر ‌از این کاری انجام دهد. اما در مورد اینکه پیش‌بینی دولت در مورد درآمدهای مالیاتی در بودجه 95 تا چه اندازه امکان تحقق دارد، اگر پایه مالیاتی را بالا نبرند و دولت نتواند بخش‌هایی از اقتصاد کشور را که بخش‌های کوچکی نیستند و در عین حال مالیات‌پرداز نیستند ملزم به پرداخت مالیات کند، وصول این عدد دور از دسترس خواهد بود.

البته اگر به تعداد مودیان مالیاتی افزوده شود و واحدها و فعالان اقتصادی بزرگی که به دلایل مختلف مالیات پرداخت نمی‌کنند، به چرخه پرداخت مالیات و مشارکت در اداری کشور افزوده شوند، احتمال اینکه دولت بتواند این عدد را با درصدی کم و زیاد محقق کند، وجود دارد. در غیر‌این صورت با توجه به وضعیت اقتصادی حاکم بر کشور، رکود و مالیات‌ها یکی دو سال عقب افتاده، بسیار دور از دسترس است.

هرچند که در قانون مالیات‌های سال 95 منابع جدیدی شناسایی شده و تصور دولت این است که بخش‌هایی که تاکنون مالیات پرداخت نمی‌کرده‌اند، حتما مالیات‌پرداز خواهند شد و از طریق این منابع خواهند توانست بخشی از درآمدهای مالیاتی را محقق کنند.

بنابراین شما معتقدید که اگر فراریان مالیاتی ملزم به پرداخت مالیات شوند، امکان محقق شدن درآمد مالیاتی پیش‌بینی شده در لایحه بودجه وجود خواهد داشت؟

آنهایی که مالیات پرداخت نمی‌کنند و همواره در لفافه از آنها صحبت شده، ارگان‌ها و نهادهای بزرگ اقتصادی هستند که طبق ضوابط از پرداخت مالیات معاف هستند و دولت بنا دارد که آنها را در تامین درآمدهای مالیاتی کشور مشارکت دهد. این سازمان‌ها و نهادها اگر در گردونه پرداخت مالیات قرار بگیرند احتمال تحقق درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی شده نزدیک‌تر می‌شود.

ما در کشورمان بحث مشاغل زیرزمینی را نیز داریم که مالیات پرداخت نمی‌کنند. به زعم شما دولت اراده‌ای برای شناسایی این فعالیت‌ها و مشاغل و اجبار آنها به شفاف‌سازی دارد؟

دولت همواره گفته که در مورد این موضوع عزم و اراده دارد ولی به غیر‌ از اراده، دولت باید عملیات اجرایی نیز داشته باشد و برای این کار تصمیم جدی بگیرد. در کشور ما اقتصاد زیرزمینی وجود دارد و عددی که به‌عنوان قاچاق وارد کشور می‌شود، اگر به همان مقدار مالیات پرداز شود بسیاری از مسائل حل می‌شود.البته اگر قرار باشد مسئله قاچاق را حل و فصل کنیم باید یک هماهنگی بین تمام سازمان‌ها و ارگان‌ها وجود داشته باشد و حتی ممکن است این موضوع تاثیراتی بر درآمد استان‌های محروم و مرزی داشته باشد و باید با اشتغال‌زایی در این استان‌ها یا از طرق دیگر زمینه قاچاق را از بین برد.

***

علی اصغر جمعه‌ای:

فرهنگ مالیاتی نهادینه نشده است

علی اصغر جمعه‌ای، رئیس اتاق بازرگانی سمنان معتقد است در کشور ما فرهنگ مالیاتی به شکل جامع و گسترده نهادینه نشده و برای وصول مالیات تنها ابزاری که مورد استفاده قرار می‌گیرد، فقط اشخاص حقیقی و حقوقی شناسنامه‌دار هستند.

برخی معتقدند در کنار پیش‌بینی‌هایی که دولت برای درآمدهای مالیاتی دارد، فرهنگ‌سازی لازم را برای نهادینه نشدن پرداخت مالیات انجام نداده است. نظر شما در رابطه با این موضوع چیست؟

در رابطه با بودجه سال 95 حتی اگر دولت بخواهد به درآمدهای نفتی اتکا داشته باشد نمی‌تواند این کار را انجام دهد، زیرا قیمت نفت شدیدا کاهش یافته و میزان تولید ایران نیز کاهش یافته و کشورمان بازارهای خود را در زمان تحریم‌ها از دست داده است. بنابراین دولت باید فکری برای درآمدهای غیر‌ از نفت داشته باشد که یکی از آیتم‌ها اتکا به درآمدهای مالیاتی است. البته در کشور ما فرهنگ مالیاتی به شکل جامع و گسترده نهادینه نشده و به نظر می‌رسد تنها ابزاری که برای وصول مالیات مورد استفاده قرار می‌گیرد، فقط اشخاص حقیقی و حقوقی شناسنامه‌دار هستند.

به زعم شما عزم جدی دولت برای شناسایی اقتصاد زیرزمینی و فراریان مالیاتی چقدر در تحقق پیش‌بینی‌های صورت گرفته برای درآمدهای مالیاتی مؤثر خواهد بود؟

با توجه به رکود چندین ساله که بر اقتصاد کشور حاکم بوده، فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان دچار مشکلات عدیده‌ای هستند و رکود حاکم، آسیب‌های جدی را به آنها وارد کرده و می‌کند. این در حالی است که عدم شفافیت سیاست‌های پولی کشور و ناهمگون بودن منابع مالی و نرخ سود بانکی به‌گونه‌ای است که تولید نمی‌تواند با آنها همخوانی داشته باشد و به راه خود ادامه دهد.

علاوه‌ بر این اشتغال و ایجاد ارزش افزوده می‌تواند از صنایع کوچک و متوسط سرچشمه بگیرد و افزایش مالیات فشار مضاعفی را بر این واحدها وارد می‌کند.راهی که به نظر زیاد هم مشکل نیست، این است که فراریان مالیاتی شناسایی شوند. اگر قرار باشد این کار را بکنند بهتر است که مالیات بر ارزش افزوده تبدیل به مالیات بر مصرف شود.

زمانی‌که مالیات بر مصرف برقرار شود، تمام مراکز موظف خواهند شد که صندوق‌های مربوط به این کار را قرار دهند و به شکل آنلاین به وزارت امور اقتصادی و دارایی متصل شوند. در هر صورت کالای قاچاق نیز باید در شبکه توزیع قرار ‌گیرد و با این اقدام، منبع و ماخذ قاچاق مشخص ‌شود. اما متأسفانه اصرار بر این موضوع وجود دارد که مانند سابق مالیات بر ارزش افزوده به صورت پلکانی دریافت شود.

بنابراین تلقی شما این است که شناسایی اقتصاد زیرزمینی و فراریان مالیاتی کمک بزرگی به تحقق‌پذیری درآمدهای مالیاتی خواهد بود؟

اگر قرار باشد به واسطه دریافت مالیات بر واحدهای تولیدی شناسنامه‌دار فشار وارد شود، منجر به این خواهد شد که برخی از این واحدها از گردونه تولید خارج شوند. به این ترتیب اگر دولت به دنبال شناسایی فراریان مالیاتی نباشد و دستگاه‌ها و سازمان‌های بزرگ و وابسته به دولت ملزم به پرداخت مالیات نشوند فشار آن بر واحدهای تولیدی وارد می‌شود و تحقق آن سخت خواهد بود و اگر هم محقق شود، منجر به تعطیلی بیشتر واحدهای تولیدی خواهد شد. اما اگر فراریان مالیاتی شناسایی شوند و اجبار به پرداخت مالیات داشته باشند امکان تحقق درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی شده در بودجه 95 وجود خواهد داشت.

ارتباط با نویسنده: elmira.akrami@gmail.com