صنعت پتروشیمی و لزوم راهبردی مدون برای صادرات

در حال حاضر یکی‌ از استراتژی‌های مهم در توسعه اقتصاد کشور، توسعه صـادرات غـیر‌نفتی اسـت که در‌ تدوین بودجه سال آتی دولت نیز مورد توجه قرار گرفته است. بدین مفهوم کـه بـا اسـتفاده از ظرفیت‌های‌ خالی‌ و نیز سرمایه‌گذاری جدید، صادرات بارها به چندین برابر میزان فعلی افزایش‌ یـابد‌ و ایـن شدنی نیست، مگر اینکه اولا ساختار فعلی اقتصاد از حالت نامتوازن خارج و ثانیا‌ اقلام‌ صـادراتی‌ مـزیت‌‌دار مـشخص و ثالثا بازار‌های بالقوه صادراتی به لحاظ پتانسیل وارداتی جهت‌ هر‌ محصول خاص شناخته شـوند و در نهایت این صادرات به‌طور همه جانبه مورد حمایت دولت قرار گیرد.

محصولات‌ و فرآورده‌های پتروشیمی از جمله کـالاهایی هـستند کـه صادرات آنها طی چند‌ سال‌ اخیر و در پی سرمایه‌گذاری‌های قابل ملاحظه‌ تا‌ حـدود‌ قابل توجهی در سبد صادراتی کشور جای گرفته است. جایگاه شایسته واحد‌های تولید‌کننده این‌گونه اقـلام‌ در بورس به‌دلیل‌ فـراهم بودن منابع تولیدی فراوان‌ و تکنولوژی وارداتی‌ در‌ دسترس‌ و نیز علاقه‌مندی سرمایه‌گذاران خارجی در‌ سرمایه‌گذاری‌ این بخش از اقـتصاد مـحرز‌ است.

نگاهی به تجربه مراحل توسعه یافتگی در یک قرن گذشته به‌ویژه سه دهه اخیر در کـشورهای در حـال‌ توسعه‌ به‌طور عام و در کشورهای نوخاسته صنعتی به‌طور خاص نشان می‌دهد که این‌گونه کشورها جهت رفع مشکل محدودیت بازار، ورود به بازارهای جهانی را‌ در‌ پیش گرفته و با به‌کارگیری اسـتراتژی‌های مـناسب نفوذ، بـه تولید وسیع بر مبنای صرفه‌جویی‌های ناشی از مقیاس دست یافته‌اند. به‌این ترتیب این کشورها توانسته‌اند توان رقابتی خـود را در‌ مقایسه‌ با‌ سایر رقبا تقویت کرده و به‌ مرور‌ زمان به‌عنوان یـک رقـیب در بازارهای جهانی وارد شده و باقی بمانند.

در سطح جهانی، صادر‌کنندگان‌ و وارد‌کنندگان عمده محصولات پتروشیمی به‌ سه‌ گروه اصلی‌ قابل‌ تقسیم‌ هستند. در طرف صادرات، کشور‌های دارای‌ ذخایر‌ نفت و گاز طبیعی کـه عـمدتا عـضو اوپک هستند گروه نخست را‌ تشکیل‌ مـی‌دهند. گروه دوم، کشور‌های صنعتی هستند کـه البـته بـه مرور تولید و صادرات‌ آنها از مواد اولیه و ساده‌ بـه‌ مـحصولاتی با تکنولوژی‌ پیچیده‌ تغییر یافته و می‌یابد. گروه‌ سوم نیز کشور‌های تازه صنعتی شده هستند (نظیر کشور‌های آسیای جنوب شـرقی)، ایـن کـشور‌ها‌ به‌مرور‌ جای کشور‌های صنعتی را در تولید‌ انواع‌ محصولات پتروشیمی‌ با‌ تـکنولوژی‌ ساده و متوسط گرفته‌اند.

در واقع این کشور‌های صنعتی هستند که تکنولوژی تولیدات کم اهمیت‌تر را به کشور‌های تازه‌صنعتی‌ شده‌ واگذار کرده‌اند. بـنابراین بـه لحاظ حجم‌ صادرات، گروه‌ کشور‌های‌ نفت‌خیز، گروه کشور‌های تازه‌ صنعتی‌ شـده و گـروه کشور‌های صنعتی، به ترتیب اولویت اول تا سوم را در تجارت جهانی محصولات‌ متعارف‌ پتروشیمی‌ دارا هستند.

واقـعیت امـر این است ‌‌که‌ ایران همچون اکثرکشور‌های در حال توسعه نفت‌خیز، در دام تقسیم کار جهانی افـتاده‌ اسـت، به‌طوری‌که‌ چون منابع نفتی فـراوان در اخـتیار دارد پس باید مـحصولاتی را تـولید و صـادر کند که خوراک آنها همین مـواد است. یعنی محصولاتی نظیر پروپان، بوتان، بنزن، تولوئن‌ و متانول که مشخص‌ نیست‌ در چـارچوب یـک نظام بازار و در جریان صادرات دارای مزیت بـاشند. به فرض که هـمچنان دارای مـزیت باشیم، در آن صورت با دو مشکل مـواجه خـواهیم شد.

یکی رقابت سخت‌ با صادر‌کنندگانی از سایر کشور‌های نفت‌خیز که در حال حاضر تـولیدات بـا کیفیت خود را با مشارکت شرکت‌های چـند‌ملیتی بـه انجام می‌ر‌سانند و دوم آنـکه اقـلام موجود صادراتی در صورت‌ مـوفقیت‌ در تـجارت منطقه‌ای و جهانی، در مقایسه با اقلامی که با تکنولوژی پیچیده‌تر تولید می‌شوند (نظیر پلیمرم‌های مهندسی یا پلاسـتیک‌های مهندسی)، صرفه چندانی برای کشور نـخواهند داشـت و این کـشور‌های‌ وارد‌کـننده‌ خـواهند بود که با اسـتفاده از محصولات صادراتی موجود می‌توانند محصولات گران‌تری را تولید کرده و مجددا به خود ما بفروشند.

براساس شـرایط مـوجود در صادرات مـابین مـقاصد صـادراتی فعلی محصولات پتـروشیمی و مـقاصد بالقوه که تحت آن صادر‌ات در چارچوب شرایط داخلی می‌تواند مزیت‌های خود را حفظ کند، تفاوت‌های‌ قابل‌ مـلاحظه‌ای وجـود دارد. بـدین معنا‌ که‌ بازار‌‌های‌ هدف بالقوه عمدتا بـازار‌های بـالفعل نـیستند. بـه عـبارت دیـگر بازار‌های فعلی باید متنوع‌تر و گسترد‌ه‌تر شوند.

صادرات تا به حال در‌ چارچوب‌ یک‌ استراتژی بازاریابی مدون و اصولی صورت نگرفته و عمدتا‌ موردی و متاثر از روابط سیاسی و دیپلماتیک کشور با کـشور‌های خریدار بوده است. علاوه بر آن کیفیت محصولات‌ نیز‌ باید در حد کیفیت محصولات صادراتی کشور‌های رقیب ‌باشد. اکثر‌ رقبا در خاور‌میانه محصولاتی را که با مشارکت شرکت‌های چند ملیتی تولید می‌کنند، روانه بـازار‌های انـحصاری و شبه‌ انحصاری‌ تحت‌ سلطه شرکت‌های قدرتمند مزبور می‌کنند که در حال حاضر، ایران از‌ این‌گونه مزیت‌ها برخورد‌ار نیست. بنابراین در کل، بازار‌های هدف برای ما با شرایطی قابل پیشنهاد‌ هستند، از‌ جمله ایـنکه: مـحصولات از کیفیت بالایی بر‌خور‌دار باشند که این خود می‌طلبد‌ که‌ تولید‌ با تکنولوژی مدرن و روز جهانی صورت گیرد و علاوه بر آن، این تکنولوژی‌ به‌ لحـاظ‌ عـلمی نهادینه شود.

به هر حال تدوین یک اسـتراتژی بـلندمدت توسعه صنعتی و در نهایت یک استراتژی توسعه‌ صادرات‌ و بازار‌یابی در صنعت پتروشیمی نیز از جمله ضروریات حتمی در این خصوص به‌شمار می‌رود.

مدیرعامل پتروشیمی جم