حرف های فعالان اقتصادی در روز حمایت از صنایع کوچک در گفت وگو با «فرصت امروز» / صنایعی که روز به روز آب رفتند

امروز روز حمایت از صنایع کوچک است؛ صنایعی که شاید در اغلب کشورهای توسعه یافته نقش مهمی در اقتصاد داشته باشند، اما در کشورما به نظر می رسد هر روز کوچک تر شده اند. آنها چه نقشی در اقتصاد ملی دارند و امروز کجای نقشه اقتصاد ایران هستند؛ نقشه ای که در زیر آوارهای یک دهه گذشته نشانه های اندکی از آن به جا مانده و حالا با باریکه راهی می رود که نو نوار شود و صنایع کوچک که در یک سال گذشته با ورود سرمایه گذاران خارجی باز هم روی زبان ها افتادند، می خواهند به روزهای طلایی شان برگردند؛ روزهایی که به گفته دبیر خانه صنعت و معدن ایران، دولت اصلاحات برای آنها ساخت.

محمد مرتضوی معتقد است در اغلب کشورها این صنایع ایجاد کننده بیشترین اشتغال هستند، اما در ایران زیرآوار اقتصاد سطحی و کج و معوج یک دهه گذشته فروریختند. او به «فرصت امروز» می گوید: در دولت اصلاحات بنگاه های کوچک و متوسط بسیار قوی شده بودند. از نظر ما به عنوان کسانی که در حوزه اقتصادی فعالیت می کنیم توسعه در مسیر درستی بود، نرخ رشد دو رقمی، نرخ تورم یک رقمی شده بود و نرخ بهره به طور چشمگیری کاهش پیدا کرده بود، سرمایه گذاری خارجی در کشور ما شکل گرفته بود و در این دوره رشد بنگاه های صنعتی مثبت بود.

به گفته این فعال اقتصادی اما اوضاع بر همین مسیر ادامه پیدا نمی کند. اقتصاد بعد از اصلاحات به سیاست های سطحی وارد شده، پوپولیستی می شود و آوارهای زیادی بر سر صنایع ریخته می شود و جایی برای صنایع کوچک باقی نمی ماند. مرتضوی اما حل مسئله تحریم ها را عامل مهمی در چرخش اقتصاد می داند و می گوید: در حال حاضر دولت در حال برداشتن این آوارهاست و جذب سرمایه گذاران خارجی می تواند به این رشد کمک کند. اما به نظر می رسد این کار برای دولت آسان نیست.

دبیر خانه صنعت و معدن ایران می گوید: ورود سرمایه گذار خارجی هنوز با چالش مواجه است، اثر آن را هم در بحث هایی که در داخل وجود دارد، می بینیم. به نظر من، بخش هایی از این فرآیند حاکمیتی است و تنها در دست قوه مجریه نیست و بخشی هم مشکلات بانکی است. به گفته مرتضوی، بانک ها در این مدت از نظام بانکداری فاصله گرفتند و یک نظام باندی و رانتی برای خودشان به راه انداختند و اصول بانکداری را کنار زده و روزگار نفسگیری را برای صنایع کوچک و متوسط ساختند.

او این چالش ها را تنها مشکلات صنایع کوچک و متوسط نمی داند و معتقد است با تزریق پول هم چرخ این صنایع به راه نمی افتد. به گفته دبیر خانه صنعت و معدن ایران، در دیگر کشورها چرخش بنگاه ها براساس اسناد و اعتبارات بانکی است، اما در ایران بانک ها اقتصاد کشور را کند کرده اند و مشکلات زیادی برای بنگاه ها پیش آورده اند. مرتضوی می گوید: دولت برای حل مسئله رکود و تحریک تقاضا هیچ راهی جز چرخش به سوی صنایع کوچک و متوسط ندارد، اما باید به چند عامل توجه کند. مثلا بهبود فضای کسب و کار، ملوک الطوایفی در برخی حوزه ها، موازی بودن قوانین در برخی نهادها و دستگاه ها و... و تا زمانی که اینها برچیده نشود پول هایی که به اقتصاد وارد می شود معطل مانده و نمی شود از آن بهره برداری کرد. 

علیرضا حائری، کارشناس ارشد صنعت نیز مهم ترین مشکل صنایع را نقدینگی نمی داند. او به «فرصت امروز» می گوید: هرچقدرهم به صنایع نقدینگی تزریق شود، این نقدینگی به انبار وارد شده و حبس می شود و به فاصله دو تا سه ماه، بنگاه باز هم دچار مشکل می شود و مادامی که بازار مصرف تحریک نشود و وضعیت اقتصادی از این رکود خارج نشود، نقدینگی کمکی به واحد ها نخواهد کرد، بلکه وضعیت را بدتر و آنها را بدهکارتر خواهد کرد. به گفته این کارشناس، دادن نقدینگی یک راهکار هست، اما دولت باید تمام توانش را برای تحریک تقاضا بگذارد. حائری جذب سرمایه خارجی را به شرط تولید مشترک موثر می داند. او می گوید: سرمایه گذاری خارجی برای تولید مشترک می تواند به صنایع کوچک تکانی بدهد.

مثلا واحد های صنعتی می توانند به شکل اشتراکی با برندهای شناخته شده جهان یک طرح توسعه در کشور ما ایجاد کنند. حائری این نوع سرمایه گذاری مشترک را برای هر دو طرف پر منفعت می داند. او توضیح می دهد: سرمایه گذار خارجی از نیروی انسانی و انرژی ارزان سود می برد و واحد صنعتی هم از دانش روز و مدیریتی که سرمایه گذار خارجی می آورد منتفع می شود. البته حائری دسترسی به بازارهای جهانی را آورده مهم تری از این سرمایه گذاری می داند.

او می گوید: برندهای بزرگ تجارت بین المللی خودشان را دارند و ایجاد واحدهای مشترک در کشورهای دیگر محصول مورد نیاز همان بازار را تولید می کند، در نتیجه این محصول روی دست واحد صنعتی نمی ماند. به گفته حائری، این مزیت برای بنگاه های داخلی کشور بسیار مهم است، چرا که ساز و کار دسترسی به بازارهای جهانی پیچیده و طولانی است و درحال حاضر این امکان برای صنایع داخلی ما وجود ندارد. این کارشناس ارشد صنعت معتقد است امکان رسیدن به رشد 5 درصدی بدون جذب سرمایه گذار خارجی وجود ندارد. به گفته او، در زمینه های پوشاک، تولید الیاف و پلی استر، کاشی و سرامیک و صنایع غذایی قابلیت های خوبی برای جذب سرمایه گذار خارجی وجود دارد.

دبـیــر سـنـدیـکـای تولید کنندگان لوله و پروفیل فولادی هم معتقد است در کشور به صنایع کوچک ظلم شده است. به گفته او، در همه کشورها علاوه بر بخش کلان، صنایع کوچک و متوسط در برنامه های راهبردی، توسعه ای، اقتصادی و اشتغال زایی نقش موثری دارند. امیرحسین کاوه، به «فرصت امروز» می گوید: درکشور ما هم نزدیک به 90درصد واحدهای تولیدی مان درگروه صنایع کوچک و متوسط است، اما برخلاف این گستردگی، سهم کمی در تولید دارند. او برنامه های حمایتی از صنایع کوچک را در کشور کم نمی داند و می گوید: اگر به برنامه هایی که داریم و برنامه های بسیار خوبی هم هست توجه شود و دیگر در فکر تولید برنامه و استراتژی و دکترین نباشیم، همین ها کفایت می کند. به گفته او، کاستی های این صنایع باید رفع و محدودیت های مزاحم برای آنها برداشته شود.

امیرحسین کاوه، حوزه های مورد علاقه سرمایه گذاران خارجی را متعدد می داند و می گوید: در برخی از حوزه ها، صنایع کوچک ممکن است ضمانت دولت را نداشته باشند، چون تضمین های دولت بیشتر در بخش های کلان است. به نظرم باید بازارهای هدف سرمایه گذاران شناسایی شود و با توجه به این بازارها، در صنایع مختلف سرمایه گذار جذب شود. اما صنایع کوچک پیش از آن باید حمایت شوند تا توجه سرمایه گذاران خارجی را جلب کنند. در کشور ما متاسفانه این صنایع آن طور که می توانند در اقتصاد نقش داشته باشند مهم شمرده نمی شوند.

به گزارش «فرصت امروز» در بازه زمانی پس از برجام، هیأت های خارجی بسیاری به ایران آمده اند و تفاهم نامه های متعددی با طرف های ایرانی به امضا رسانده اند. سرمایه گذاران ایتالیایی بیشترین سفر را به ایران داشته اند و هدف اصلی شان را در کار مشترک با ایران روی صنایع کوچک و متوسط متمرکز کرده اند. مرکز آمار ایران کسب و کارها را به چهار گروه طبقه بندی کرده است؛ هر چند این طبقه بندی به ظاهر شباهتی با تعاریف اتحادیه اروپا دارد، ولی مرکز آمار ایران فقط کسب و کارهای کمتر از 10 نفر نیروی کار را بنگاه های کوچک و متوسط محسوب می کند و سایر کسب و کارها را «کارخانجات صنعتی بزرگ» قلمداد می کند. کسب و کارهای دارای یک تا9 کارگر، کسب و کارهای 10-49 کارگر،کسب و کارهای 99 -50 کارگر، کسب و کارهای بیش از 100 کارگر، همچنین بانک مرکزی ایران نیز کسب و کارهای زیر 100 نفر نیروی کار را به عنوان بنگاه های کوچک و متوسط معرفی کرده است. همچنین براساس تعریف وزارت صنایع و معادن و وزارت جهاد کشاورزی، بنگاه های کوچک و متوسط، واحدهای صنعتی و خدماتی (شهری و روستایی) هستند که کمتر از 50نفر کارگر دارند (یونیدو، 1383:121).

وزارت تعاون نیز بر حسب مورد، تعاریف وزارت صنایع و معادن و مرکز آمار ایران را در مورد این صنایع به کار می برد. این تعریف در کشورهای مختلف متفاوت است. 

ارتباط با نویسنده : minoo.galeh@gmail.com