سایه سنگین خصولتی ها بر توسعه صنعت نفت

بخش خصوصی فعال در حوزه صنعت نفت با تمام توانمندی‌هایش خواسته یا ناخواسته کمتر در پروژه‌های بزرگ حضور داشته است. به گفته فعالان این بخش، شرکت‌های خصولتی به دلیل اعتبار بخشی دولتی همواره در رأس تعاملات با وزارت نفت قرار دارند. صنعت نفت در کشور ایران با وجود سابقه طولانی تنها دو دهه است که دارای مالکیت، فاعلیت و عاملیت شده و بسیار جوان است؛ در این مدت نیز بیشتر پروژه‌های این صنعت مانند قبل از انقلاب به‌خصوص در بخش بالادستی به سرمایه‌گذاران خارجی واگذار شده است تا شاخص و استانداردهای بین‌المللی در این صنعت همچنان وجود داشته باشد، با این وجود در داخل کشور مهندسان داخلی به دنبال بومی‌سازی این صنعت موفق به کسب افتخارات زیادی شده‌اند.

البته در این میان بخش خصوصی با تلاش‌های بسیار در بخش دانش و تکنولوژی توانسته است جایگاه خاص خود را تثبیت کند اما متاسفانه با وجود داشتن نیروی انسانی ماهر و دانش لازم به دلایل متعددی همواره از عرصه رقابت واقعی به دور مانده است که ریشه این موضوع، عدم تحقق اصل 44 قانون اساسی در اقتصاد کلان کشور است. بااین وجود فعالان بخش خصوصی همراه و همسایه در کنار وزارت نفت حرکت کرده‌اند تا بتوانند حتی در سایه سهمی را به خود اختصاص دهند.

پیش از اعمال تحریم‌ها علیه ایران شرکت‌های وابسته به دولت در قالب شرکت‌های خصولتی بروز و ظهور کردند تا به‌گونه‌ای خصوصی‌سازی در کشور رونق یابد، شرکت‌های که نام و نشان آنها در تمامی عـرصه‌هــای سرمــایه‌گذاری اقتصاد به وفور شنیده شده است. رضا پدیدار، رییس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران درباره چرایی این مسئله به «فرصت امروز» مــی‌گـــویـــد: «شرکت‌های خصولتی فعال در حوزه نفت به دلیل حمایت‌های دولتی نیازی به ضمانت‌نامه ندارند و مدیران دولتی نیز به دلیل محافظه‌کار بودن حاضر نیستند ریسک‌ کنند. در حقیقت شرکت‌های خصولتی نفس بخش خصوصی را در سرمایه‌گذاری گرفته‌اند. این در حالی‌است که افتخارات بخش خصوصی در صنعت نفت به سختی به دست آمده است.»

کسب اعتماد وزارت نفت توسط بخش خصوصی

وی می‌افزاید: «ادبیات وزارت نفت با بخش خصوصی در حال تغییر است و ما امیدواریم بتوانیم به جای اینکه بخش خصوصی ناچار شود با ایجاد رابطه با شرکت‌های غیردولتی در پروژه‌ها حضور یابد، خود در رأس امور قرار گیرد. این اقدام زمانی محقق خواهد شد که در کنار اعتماد ایجاد شده توسط بخش خصوصی، اعتبار بخشی به سرمایه‌گذاران این بخش از سوی بخش دولتی صورت گیرد.»

البته در این میان آنچه وجود دارد این است که بخش خصوصی فعال با وجود گله‌مندی از این وضعیت به شرایط موجود راضی است. حسین مقدسی، مدیرعامل گروه صنعتی پارس جهد در این باره به «فرصت امروز» می‌گوید: «روابط ما با وزارت نفت برای همکاری به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم تعریف شده است. پروژه‌های شرکت نفت یکپارچه به‌صورت EPC (مهندسی، ‌تدارکات و ساخت‌و‌ساز) به کارفرما واگذار می‌شود و عموما پروژه‌ها از کانال شرکت‌های بزرگی همچون مپنا، اویک (شرکت مهندسی توسعه صنعت نفت) و سازه به شرکت‌های خصوصی واگذار می‌شود، البته وقتی قرار باشد لوازم یدکی تامین و خرابی‌ها تعمیر شود به طور مستقیم با شرکت‌های وزارت نفت وارد کار می‌شویم.»

منطق وزارت نفت واگذاری پروژه‌ها به پیمانکاران بزرگ

وی درباره اینکه آیا تمایل دارید با وزارت نفت برای همکاری به طور مستقیم وارد کار شوید، می‌افزاید: «تعامل خاص با وزارت نفت کار را تسریع می‌کند مثلا در مطالبات روند کار تسریع می‌یابد، اما منطق کاری وزارت نفت بر این است که پروژه‌ها به پیمانکاران بزرگ داده شود گرچه ما ناراحت نیستیم و شاید برای ما نیز بهتر باشد. ما با تمامی بخش‌ها به نوعی در ارتباط هستیم و در حال حاضر نیز وزارت نفت بزرگ‌ترین خریدار ماست و تلاش داریم این همکاری بیشتر شود.»

اما این نگاه در تعدادی از فعالان بخش خصوصی به‌گونه دیگری است. ابراهیمی، معاون پروژ‌ه‌های شرکت کیمیا پترو گاز ایلیا نیز با اشاره به اینکه پروژه‌های بزرگ در حوزه نفت و گاز به شرکت‌هایی همچون کیسون، ‌پتروپارس، شرکت مدیریت طراحی صنعتی ایران (IPMI) و ‌اویک واگذار می‌شود، به «فرصت امروز» می‌گوید: «به جز «کیسون» تمامی شرکت‌های نامبرده نیمه دولتی هستند که با حمایت واقعی دولت پروژه‌ها را دراختیار می‌گیرند. شرکت کیسون شرکت خصوصی است که به دلیل نبود حمایت‌های کافی دولت در حال حاضر با مشکلات متعددی مواجه است.»

ناچاریم پروژه‌های بزرگ را رها کنیم

وی با اشاره به اینکه بخش‌خصوصی به دلیل کارآفرینی و تولید واقعی باید حمایت شود، می‌افزاید: «شرکت‌های غیردولتی بیش از آنکه سازنده واقعی باشند، واردکننده‌اند زیرا مشکل گمرگی ندارند و واردات ارزان‌تر از تولید برای‌شان تمام می‌شود. در ایران شرکتی‌های بخش خصوصی برای موفقیت به حمایت دولت نیاز دارد؛ برای نمونه اگر بخواهیم وارد پروژه‌های بزرگ شویم در بخش ضمانت‌‌نامه بانکی مشکل داریم زیرا بانک‌ها به ما اعتماد نمی‌کنند و سرمایه نقدی ما را در صورت همکاری بلوکه می‌کنند در حالی که شرکت‌های نیمه دولتی این مشکل را ندارند. این مشکلات موجب شده است تا پروژه‌های بزرگ را رها و پروژه‌های کوچک را مدیریت کنیم.»

اما سوال اینجاست که آیا بخش‌های غیردولتی این مسئله را می‌پذیرد؟ حقیقت اینجاست که تمامی پروژه‌های بالادستی وزارت نفت در مناقصه عمومی به این شرکت‌های خصولتی واگذار می‌شود و روند کار نیز قانونی است اما سازوکار حمایتی از این شرکت‌ها علت اصلی موفقیت آنهاست.

واسطه دولت و بخش خصوصی نیستیم

وحید معیر، مدیرعامل نفت و گاز مپنا در این زمینه با اشاره به اینکه ما واسطه میان وزارت نفت و شرکت‌های خصوصی نیستیم و خود را خصوصی می‌دانیم، به «فرصت امروز» می‌گوید: «در مدت زمانی که وارد فعالیت در حوزه نفت و گاز شدیم موفق شدیم با 300 پیمانکار و شرکت داخلی قرارداد داخلی امضا کنیم. مپنا به‌عنوان یک شرکت بزرگ وظیفه مدیریت پروژه‌‌ها را برعهده دارد. ادعا می‌کنیم که در خصوص مدیریت پروژه صاحب دانش هستیم و از استانداردهای مدیریت پروژه برای انجام پروژه‌ها استفاده می‌کنیم. در این میان نیز از عده‌ کثیری از شرکت‌های داخلی بهره می‌بریم و آنها پیمانکار می‌شوند.»

بدون شک باید پذیرفت که بخش‌خصوصی برای دستیابی به اهداف خود راه همواری را پیش روی خود ندارد که شاید مهم‌ترین مشکل آن قوانین و نبود اعتماد به این بخش است. در این میان فعالیت شرکت‌های غیردولتی مورد حمایت بخش خصوصی بوده اما مسئله اینجاست که این بخش نیز می‌خواهد درشرایط کاملا مساوی رقابت داشته باشد. گرچه مسئولان ارشد وزارت نفت به‌ویژه وزیر نفت بارها اعلام کرده‌اند که از بخش خصوصی حمایت‌های لازم را داریم.