سایه رانت در عرضه محصولات پتروشیمی

خروج یا باقی‌ماندن عرضه محصولات پتروشیمی در بورس، دغدغه‌ای جدی برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان این محصول شده است، گویا در هر صورت عده‌ای از فضای موجود سودهای کلان به جیب می‌زنند. با این وجود می‌توان گفت که محصولات پتروشیمی چه در بورس چه در غیر بورس ایجاد رانت می‌کند اما در این میان شاید تنها راهکار ایجاد فضای رقابتی برای عرضه محصولات و عدم اجبار عرضه این محصولات در بورس باشد. این روزها بحث خروج عرضه محصولات پتروشیمی در خارج بورس با جدیت مطرح شده است و این کار با اظهارنظرهای متعدد به شکل موافق و مخالف مطرح می‌شود.

در این میان نقطه‌نظر وزیر صنعت، معدن و تجارت و تأکید بر خروج محصولات پتروشیمی تأثیرگذاری خاصی داشته است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که خروج عرضه این محصولات در خارج بورس یعنی بازگشت به عقب و بازگشت رانت و عده‌ای بر این باورند که هم‌اکنون این رانت وجود دارد و خروج از بورس بهترین گزینه است. با این حال بورس از قوانین خاصی برخوردار است و خواسته یا نخواسته باید عملکرد آن منجر به شفاف‌سازی مالی شود، بورس از دید برخی کارشناسان نیز به وظیفه خود به‌خوبی عمل نمی‌کند.

رانت را قبول ندارم

اما در این باره منصور معظمی، معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت درباره برنامه و سیاست وزارت نفت برای خروج محصولات پتروشیمی از بورس به «فرصت امروز» می‌گوید: «وزارت نفت در این زمینه نظری ندارد و شنیدم که وزیر صنعت در این‌باره اظهارنظر کرده‌اند و خواهان خروج از بورس است. «این در حالی‌است که چندماه گذشته وزیر نفت در جمعی خواهان خروج محصولات پتروشیمی از بورس بود که خبر آن از طریق سایت متعلق به وزارت نفت منتشر شد اما بعد از مدتی حذف شد.

معظمی همچنین باصراحت تمام اعلام می‌کند که بحث رانت در بورس عرضه محصولات پتروشیمی را به طور کلی قبول ندارم و تنها بحث این است که قیمت خوراک خرید محصولات پتروشیمی باید منطقی باشد. وزارت نفت به دنبال این است به گونه‌ای قیمت‌گذاری کند که جذابیت داشته باشد و این در مراحل نهایی است.

وجود رانت در بورس عرضه محصولات پتروشیمی

درست در مقابل این اظهارنظر مرضیه شاهدایی، مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی و از بدنه پتروشیمی با بیان اینکه رانت در بورس محصولات پتروشیمی وجود دارد، به «فرصت امروز» می‌گوید: «متأسفانه عرضه محصولات پتروشیمی چه در بورس عرضه شود چه غیر بورس با رانت همراه است، اما در بورس عرضه محصولات یکپارچه صورت خواهد گرفت و نرخ تعیین شده ملاک فروش محصولات است. در مجموع، عرضه این محصولات در بورس و غیر بورس مزایا و معایب خاص خود را دارد اما در جمع‌بندی توصیه می‌کنم در شرایط کنونی در بورس باقی بماند.

وی با اشاره به اینکه در صورت باقی ماندن این کالا افرادی تلاش خواهند کرد که عرضه محصولات پتروشیمی در خارج از بورس صورت گیرد، می‌افزاید: «بسیاری از تولیدکنندگان تمایل دارند محصولات خود را در خارج از بورس عرضه کنند و بسیاری از خریداران این محصولات در پایین‌دست نیز تمایل دارند به طور مستقیم از تولیدکننده خارج از بورس خرید کنند و معتقدند مشکلات بوروکراسی و قوانین دست‌وپاگیر وجود دارد که مانع می‌شود.»

اما در این میان آنچه اهمیت دارد این است که آیا دولت نمی‌تواند در بهبود وضعیت عرضه محصولات در بورس تأثیرگذار باشد. شاهدایی بر این باور است در خیلی موارد دولت تأثیرگذار نیست و این‌گونه به نظر آمده که تأثیرگذار است. اگر به بلوغ در صنعت برسیم که همه بتوانند رقابت سالمی داشته باشند نیازی به بورس نداریم و رقابت تعیین‌کننده جذب مشتری است. با این وجود در هر دو روش مشکلات خاصی وجود دارد و باید مسائل به صورت کلان حل شود.

نباید در عرضه محصولات در بورس اجبار باشد

با این وجود برخی افراد نیز از تلاش برخی کارگزاران در بورس برای ایجاد رانت در فضای کنونی بورس عرضه محصولات پتروشیمی سخن می‌گویند به‌طوری که این افراد در تلاش هستند با ایجاد این فضا، بورس را بی‌اثر کنند. اما مهدی شریفی نیک نفس، مدیرعامل شرکت بازرگانی پتروشیمی با اشاره به اینکه نباید عرضه محصولات پتروشیمی از بورس خارج شود، به «فرصت امروز» می‌گوید: «برخی محصولات پتروشیمی، خاص هستند و خریداران ویژه‌ای دارند از این‌رو نباید اجباری برای ورود این محصولات در بورس داشت زیرا در بورس پشت‌پرده‌‌هایی وجود دارد.»

وی با اشاره به اینکه باید سازو کاری برای کنترل بهتر بورس فراهم شود و اجباری برای عرضه تمامی محصولات در بورس نباشد، می‌افزاید: «باید شفاف‌سازی در بورس محصولات پتروشیمی ایجاد شود و حتی پیشنهاد می‌کنم برای حل این مشکل مانند بورس سایر کشورها اوراق خرید و فروش کالا که اوراق سلف است فراهم شود تا همه مجبور نشوند به صورت فیزیکی در بورس حضور یابد. این اوراق می‌تواند گردش مالی لازم را فراهم کند و به دست مصرف‌کننده واقعی برسد. بدون شک این اقدام می‌تواند در رونق بورس مؤثر باشد.»

به گفته شریفی نیک نفس مشکل اصلی کمبود نقدینگی در بازار است که منجر به عدم شفافیت مالی شده است. از سویی عده‌ای نمی‌خواهند به مسائل دارایی و مالیاتی ورود کنند که در این میان حتی برخی تولیدکنندگان نیز مشمول این موضوع می‌شوند. حل این معضل از عهده بورس خارج است و باید ارگان‌های نظارتی از جمله وزارتخانه نفت و صنعت پای کار بیایند. بورس محل تلاقی خریدار و مشتری است و نمی‌تواند این مشکلات به بورس ارتباطی داشته باشد.

این فعال در عرصه پتروشیمی در آخر می‌گوید: «معتقدم رانت به آن معنایی که می‌گویند وجود ندارد و مشکلات نقدینگی در بازار وجود دارد که مانع از خرید نقدی می‌شود. بدون شک اگر اجبار عرضه محصولات پتروشیمی برداشته و فضای رقابتی ایجاد شود مشکلات نیز کاهش خواهدیافت.»