راهکارهای شناسایی درآمدهای پنهان برای اخذ مالیات بررسی می شود / راه پر پیچ و خم شفافیت مالیاتی

به گفته رئیس سازمان امور مالیاتی، این سازمان به دنبال شناسایی مودیانی است که هیچ پرونده ای در سازمان امور مالیاتی ندارند و این در حالی است که با شناسایی مالیات های پنهان اقتصادی بین ۱۴ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان به مجموع مالیات کشور اضافه خواهد شد. اما کارشناسان معتقدند که راه پر پیچ و خمی برای شناسایی درآمدهای پنهان و اخذ مالیات از آنها وجود دارد، هرچند در راستای اجرای طرح جامع نظام مالیاتی باید مقاومت ها و مشکلات به تدریج از بین برود.

در واقع استدلال کارشناسان این است که مقابله با موانع موجود و پیشبرد اهداف جامع مالیاتی کمک بسیار بزرگی برای شفافیت مالیاتی و معاملاتی مودیان خواهد بود. در همین حال برخی دیگر از صاحبنظران بر این عقیده هستند که مهم ترین اقدامی که دولت می تواند برای شناسایی درآمدهای پنهان و اخذ مالیات انجام دهد، آزاد سازی و رقابتی کردن اقتصاد است.

در عین حال گفته می شود که حذف معافیت مالیاتی بنیادها و موسسات مالی وابسته به افراد نظامی و بخش نظامی، می تواند درآمد مالیاتی دولت را تا حدود 1/5 برابر افزایش دهد. «فرصت امروز» در این گزارش راهکارهای شناسایی درآمدهای پنهان برای اخذ مالیات را بررسی کرده است.

***

غلامرضا کرد زنگنه:

آزادسازی و رقابتی کردن اقتصاد بهترین راهکار است

غلامرضا کرد زنگنه، کارشناس مالیاتی و رئیس اسبق سازمان امور مالیاتی معتقد است مهم ترین اقدامی که دولت می تواند برای شناسایی درآمدهای پنهان و اخذ مالیات انجام دهد، آزاد سازی و رقابتی کردن اقتصاد است.

به گفته رئیس سازمان امور مالیاتی در صورتی که درآمدهای پنهان شناسایی شود، بین ۱۴ تا ۳۰ هزار میلیارد تومان به مجموع مالیات کشور اضافه خواهد شد. به نظر شما چه راهکارهایی برای شناسایی این درآمدها وجود دارد و چگونه می توان الزامی به وجود بیاید که فراریان مالیاتی ملزم به پرداخت مالیات شوند؟

انضباط مالی و اعتماد سازی دولت برای مردم به منظور کاهش گریز های مالیاتی از جمله اقداماتی است که باید انجام شود. در عین حال شفافیتی که باید در اقتصاد وجود داشته باشد، وجود ندارد و در اقتصاد کشورمان پدیده هایی مانند قاچاق و پولشویی وجود دارد و اگر دولت بتواند این معضلات را کنترل کند، اقدام بسیار مناسبی خواهد بود.

مهم ترین اقدامی که دولت در این رابطه می تواند انجام دهد آزادسازی و رقابتی کردن اقتصاد است، زیرا در اقتصادی که انحصار وجود دارد و دولت آزادسازی ها را انجام نمی دهد، کالاهای دو نرخی و چندنرخی تولید می شود و پدیده قاچاق و عدم شفافیت رخ می دهد. اما در یک بازار رقابتی سالم این مسائل خودبه خود حل می شود و دیگر با مسئله اقتصاد در سایه و اقتصاد پنهان و مشکلاتی از این دست مواجه نخواهیم بود.

با توجه به اینکه بخشی از این اقتصاد زیرزمینی و درآمدهای پنهان به نوعی متصل به برخی مراکز قدرت هستند، ممکن است مقاومت هایی داشته باشد تا طرح جامع مالیاتی و شفاف سازی درآمدها انجام نشود. به نظر شما با توجه به این موضوع چقدر شدنی است که دولت بتواند به هدف خود در مورد شناسایی درآمدهای پنهان و اخذ مالیات از آنها برسد؟

نه اینکه من بخواهم دفاع کنم، اما مسئله این است که مگر مراکز متصل به قدرت، شبه نظامی ها و نظامی ها نسبت به تولید ناخالص داخلی کشور چقدر سهم دارند و مگر چند درصد اقتصاد و بودجه چند هزار میلیاردی ما هستند. در واقع این نهادها بخش کمی از اقتصاد هستند.

این در حالی است که سازمان هایی مانند ستاد اجرایی و بنیاد مستضعفان و نهادهایی که زیر نظر رهبری هستند، حسابرسی های شدید و بازرسی های دقیقی دارند. در عین حال در کشور ما مسئله معافیت مالیاتی برخی سازمان ها و نهادها درگیر مسائل سیاسی و جوسازی ها است و مقداری در مورد این موضوع غلو می شود.

اگر بخواهیم مقایسه ای انجام دهیم، در کشور ما چه میزان مالیات پرداخت می شود و اگر این میزان کمتر از متوسط دنیا است، دلایل آن چیست؟

در کشور ما تا 8درصد تولید ناخالص داخلی کشور مالیات گرفته می شود و این در حالی است که در دنیا این میزان به طور متوسط بین 15 تا 25درصد است. بخشی از این موضوع به دلیل معافیت های مالیاتی قانونی است، به عنوان مثال بخش کشاورزی از پرداخت مالیات معاف است. یک دلیل دیگر به دلیل قاچاق کالاهای زیرزمینی است.

یک دلیل دیگر هم این است که سازمان امور مالیاتی و سیستم کشور به  گونه ای است که هنوز دولت الکترونیک نداریم و هنوز سیستم مالیاتی به صورت کامل الکترونیکی نیست. این در حالی است که خوراک اصلی مالیات، اطلاعات و آمار است و در شرایطی که آمار ناقص یا ناصحیح باشد، مالیات هم به طور کامل گرفته نمی شود.

***

مرتضی عزتی:

با حذف معافیت های مالیاتی درآمد دولت 1/5برابر می شود

مرتضی عزتی، کارشناس اقتصادی معتقد است اگر معافیت مالیاتی بنیادها و موسسات مالی وابسته به افراد نظامی و بخش نظامی حذف شود، درآمد مالیاتی دولت حدود 5/1 برابر می شود.

با توجه به اینکه افزایش درآمدهای مالیاتی می تواند به کاهش اتکا به درآمدهای نفتی کمک کند، چه راه هایی وجود دارد که درآمدهای پنهان شناسایی و از این درآمدها مالیات گرفته شود؟

یکی از راهکارهایی که می تواند کمک  کند، اظهارنامه مالیاتی است که باید همه ملزم به ارائه آن شوند. همچنین برای افرادی که اظهارنامه مالیاتی را برخلاف واقعیت ارائه می دهند، باید جریمه سنگین گذاشته شود و در کنار آن شفافیت درآمدها ایجاد شود. سازمان امور مالیاتی باید اجازه سرکشی به حساب های تمام افراد را داشته باشد. همچنین باید بانک ها موظف به همکاری با سازمان امور مالیاتی باشند. اگر این موضوعات محقق شود، فرارهای مالیاتی می تواند به حداقل برسد.

در عین حال پیشنهاد دولت هم حذف معافیت مالیاتی بخشی از فعالیت های اقتصادی است که تحت عنوان بنیادها و موسسات مالی وابسته به افراد نظامی و بخش نظامی فعالیت می کنند. شاید بتوانیم بگوییم که در حال حاضر دولت از کمتر از 60درصد درآمدها مالیات می گیرد و اگر موضوع مذکور محقق شود، بیش از 30درصد به آن اضافه می شود. یعنی درآمد مالیاتی دولت حدود 1/5 برابر می شود و اگر چنین موضوعی محقق شود، تقریبا بخش عمده سهم بودجه به جای درآمدهای نفتی از محل مالیات تامین می شود.

این می تواند راهکار خوبی باشد که تقریبا 40درصد از درآمدهای مالیاتی به این شکل محقق شود. در واقع بخش هایی که معاف از مالیات هستند یا به نوعی از پرداخت مالیات سر باز می زنند و این کار را توجیه می کنند، اگر ملزم به پرداخت مالیات شوند، می تواند مشکل دولت را تا حدودی حل کند.

اشاره کردید که اگر این مسائل حل شود، درآمد دولت از محل مالیات ها 1/5 برابر می شود. با توجه به اینکه رانت و اقتصاد زیرزمینی وجود دارد، چقدر از آنچه شما گفتید شدنی است؟

کافی است که برخی افراد این موضوع را بخواهند. به عنوان مثال اگر مقام معظم رهبری دستوراتی را در این زمینه صادر کنند، بخش قابل توجهی از اینها حل می شود. اگر دولت عزم و اراده جدی داشته باشد و در تصمیم گیری هایش نگذارد که افراد ذی نفوذ در دستگاه های دولتی که توجیه های امنیتی و... می آورند، از پرداخت مالیات سر باز بزنند، تقریبا می توان گفت که 80 تا 90درصد مقاومت ها کنار می رود.

اشاره کردید که دولت باید عزم و اراده جدی داشته باشد. به نظر شما در حدود یک سالی که از عمر دولت یازدهم باقی مانده، چقدر این عزم و اراده در دولت و مسئولان وجود خواهد داشت؟

به زبان، تمام مسئولان این موضوع را می خواهند اما برخی می ترسند که وارد برخی حوزه ها و حیطه ها شوند. در واقع این ترس در ساختار اداری ما نهادینه شده که برخی از موقعیت و جایگاه خود می ترسند و از این موضوع واهمه دارند که افراد دارای نفوذ روی موقعیت آنها تاثیر بگذارند. این موضوع شاید مهم ترین مانع تحقق این موضوع است.

***

جمشید مکملی:

پیشبرد اهداف جامع مالیاتی کمک بزرگی برای شفافیت است

جمشید مکملی، کارشناس امور مالیاتی معتقد است مقابله با موانع موجود و پیشبرد اهداف جامع مالیاتی کمک بسیار بزرگی برای شفافیت مالیاتی و معاملاتی مودیان خواهد بود.

برخی از کارشناسان و صاحبنظران این موضوع را که دولت بتواند درآمدهای پنهان را شناسایی و از آنها مالیات دریافت کند مورد تردید قرار می دهند. به زعم شما شناسایی این درآمدها اصولا امکان پذیر است؟

البته 100درصد و قطعی نخواهد بود، زیرا عوامل مختلفی در آن موثر است. بحث رانت ها و فعالیت هایی که شناسایی آنها به آسانی نیست، اما با توجه به تاکیدی که سازمان امور مالیاتی بر اجرای طرح جامع مالیاتی دارد و اطلاعات معاملات را به صورت شفاف استخراج می کند، درصد بالایی از اینها را می توان شناسایی کرد، منتها در همین مقطع نمی توان روی آن حساب باز کرد، ولی در درازمدت و به مرور که این مسئله اجرا شود و نقاط ضعف آن مرتفع شود، افراد دیگر چاره ای ندارند و معاملات را باید بروز دهند و سازمان امور مالیاتی به آنها دسترسی پیدا کند.

قطعا یک سری فرارهای مالیاتی خواه ناخواه در این مسیر شناسایی می شود. اما آن مبنایی را که شما اشاره کردید بعید می دانیم و زمان زیادی را می طلبد تا دسترسی به حساب های بانکی امکان پذیر و فعالیت های اقتصادی زیرزمینی شناسایی شود.

در عین حال بحث شرکت های کاغذی هم معضلی است و در مورد کارت های بازرگانی نیز اخیرا این موضوع مطرح شده که سازمان امور مالیاتی، وزارت صنعت و اتاق های بازرگانی بررسی هایی را انجام دهند و برای صدور این کارت ها تمهیداتی را به کار ببندند. به هر حال اگر این مسائل حل و فصل شود، میزان فرارهای مالیاتی کاهش می یابد. در واقع در هیچ کجای دنیا این موضوع را سراغ نداریم که فرار مالیاتی وجود نداشته باشد.

بنابراین فقط میزان فرار مالیاتی را می توان کاهش داد و به شکل صددرصدی این مشکل از بین نمی رود؟

توجه داشته باشید که طرح جامع مالیاتی، طرح نوپایی است و بالطبع در اجرا با مشکلاتی مواجه خواهد بود. موانعی را مودیان و مردم و سایر مراجع ممکن است ایجاد کنند و تنش هایی خواهد داشت، اما مقابله با این موانع و پیشبرد اهداف جامع مالیاتی کمک بسیار بزرگی برای شفافیت مالیاتی و معاملاتی مودیان خواهد بود. از همین رو تمام هم و غم سازمان امور مالیاتی در جهت پیاده سازی طرح جامع مالیاتی و رفع موانع آن است.

با توجه به اینکه گفته می شود مقاومت هایی در مقابل اجرای طرح نظام جامع مالیاتی وجود دارد، این مقاومت ها باید چگونه شکسته شود؟

به هر حال این موضوع زمان بر است و در حال حاضر یک سری تمهیدات و تسهیلات و مساعدت ها برای مودیان در نظر گرفته شده که نصب صندوق فروش یکی از این تمهیدات است. اما متاسفانه بعضا از طرف برخی مودیان و اشخاص و افرادی که مکلف به نصب صندوق هستند، مقاومت هایی می شود ولی سازمان امور مالیاتی در حال تسهیل کردن است و به هر حال امکان دارد در مقابل هر حرکتی مقاومت هایی وجود داشته باشد اما در درازمدت و در مسیر اجرا این مشکلات باید مرتفع شود.