تحلیل رئیس کمیسیون صنعت اتاق تهران با نگاهی از درون به صنعت / دوران رکود وقت حمایت از مصرف کننده است نه تولیدکننده

صدای ناله صنایع شاید در تمام چهاردهه گذشته از همه صداها سوزنده تر باشد. برخی در برنامه های ناموفق گم شدند، برخی هم آرام آرام کمر خم کردند و هنوز هم سرپا نشده اند. با کهنه شدن این زخم اما دولت یازدهم که همزمان تحریم ها، بزرگ ترین مانع رشد و توسعه کشور را پشت سر گذاشت، نگاهی هم به صنایع دارد؛ نگاهی که رئیس کمیسیون صنعت اتاق تهران آن را مؤثر و هدفمند نمی داند. اما مهدی پورقاضی مسئله اش تنها رفتار دولت با صنعت نیست.

او در گفت وگوی زیر، موشکافانه صنعت را کاویده و مشکلاتش را نه تنها از سوی دولت که از عملکرد و نگاه حمایت طلبانه صنعت به دولت می داند.

او که به گفته خودش با این خودانتقادی به صنعت، مورد سوال صنعت گران قرار خواهد گرفت به «فرصت امروز» می گوید: صنعتی که تعرفه حمایتی می خواهد باید برای این درخواست سرافکنده باشد، یک صنعت گر نباید بگوید حق طبیعی من است که بازار را در اختیار کالای خارجی قرار ندهیم، این نوع نگاه غلط است. صنعت گر باید متاسف باشد که مصرف کننده را مجبور می کند کالایش را با کیفیت پایین و گران بخرد.

شما اخیراً در همایشی در اتاق تهران گزارشی کوتاه از فعالیت های کمیسیون صنعت اتاق تهران ارائه دادید که از زاویه ای دیگر به صنعت پرداخته بودید، همیشه انگشت اتهام به سوی دولت و عدم حمایتش بود، اما گزارش شما عملکرد صنایع را زیر ذره بین گرفته است.

بله. به نظر من در 30 سال اخیر رفتاری که دولت داشته به طور طبیعی صنایع را به این سمت برده که تا آنجا که می توانند از امتیازاتی که دولت به آنها می دهد، استفاده کنند. از ارز 7 تومانی گرفته تا موارد متعدد دیگر. دولت هیچ وقت به این نتیجه نرسیده است که صنعت را مستقل بپذیرد و به جای یک حمایت مفید و روشن همیشه نقش قیم را بازی کرده است.

به نظر من این رفتار اشکالات زیادی داشته و دارد. حمایت در برنامه ریزی تعریف خودش را دارد. باید اول هدف برایش تعریف شود، مثلاً نمی توانیم بی برنامه و بی دلیل به یک صنعت کمک کنیم. حتماً باید معلوم شود می خواهیم به چه هدفی برسیم. حتی در کمک 16هزار میلیارد تومانی که وزارت صنعت قصد آن را دارد هدف و چگونگی مشخص نشده است.

این درخواست از سوی بسیاری از صنعت گران مطرح شده، ابتدا همیشه تقاضای نقدینگی بود اما اخیراً به این سمت رفت که مشکل صنایع نقدینگی نیست. پس جای حمایت کجاست؟

به نظر من اگر قرار است حمایتی از سوی دولت باشد بهترین حالتش این است که وقتی به هدف رسیدیم کمک انجام شود، مثلاً امروز می گویند می خواهیم به صنعت کمک کنیم و تسهیلات در اختیارش بگذاریم خب با چه هدفی؟ به نظر من این هدف عموما در حمایت ها دیده نمی شود.

مثلاً می گوییم کمک می کنیم روغن مردم را با ارز مبادله ای بیاوریم. باید از خودمان بپرسیم روغن ارزان بدهیم به چه هدفی؟ آیا روغن مردم کم شده، آیا ما مشکلات چربی و... نداریم، آیا سرانه مصرف روغن ما نسبت به دنیا پایین است. مسئله دیگر اینکه باید این کمک در زمان معین تعریف شده باشد، دولت نباید بدون مشخص کردن مدت زمان کمک را شروع کند و فقط در آن بازه زمانی برای دولت مسئولیت ایجاد می کند و خارج از آن دولت مسئولیتی ندارد.

این زمان مشخص چه تأثیراتی روی صنعت می گذارد؟

زمان دادن مهم است، چون وقتی دولت از یک صنعت حمایت می کند آن را غیر رقابتی می کند، یعنی عملاً نمی شود در آن صنعت سرمایه گذاری کرد، چراکه تحت الشعاع حمایت قرار می گیرد. مسئله مهم دیگر اینکه در این زمان مشخص کمک باید کاهنده باشد. مثلاً یک بازه زمانی مثلاً پنج ساله را تعریف کند و طی این دوره کمک کاهنده باشد، مثلاً دو سال اول 50 درصد و بعد به تدریج کاهش دهد.

متأسفانه دولت در هیچ یک از حمایت هایش این نگاه را نداشته است و همه آنهایی هم که کمک گرفتند همواره مدعی بودند و انتظار داشتند و فکر می کنند این جزو حقوق شان است و دولت باید این کار را بکند. مثلاً آنها هیچ وقت نخواستند بدانند که چرا دولت باید برای بنزین یارانه بدهد. سرانه مصرف بنزین کم است و دولت کمک می دهد که مردم بیشتر بنزین بسوزانند، در حالی که مصرف سرانه سوخت اتومبیل در کشور ما بالاتر از میانگین مصرف در دنیاست.

و اینجاست که مسئله بهره وری مطرح می شود، برای ما جدی نیست، نیازی نداریم برای آن تلاش کنیم؟

بله، ما در تولید روی بهره وری کار نمی کنیم. بهره وری در صنایع کشور ما به طور نسبی از دیگر کشورها پایین تر است. من بازدیدی از یک شرکت خودرو سازی در رومانی داشتم که خودرویی شبیه ال 90 تولید می کند. آنها با حدود 7500 پرسنل تقریباً اندازه ایران خودروی 40 هزار نفری خودرو تولید می کنند.

یعنی ایران خودرو از لحاظ نیروی انسانی اصلاً بهره ور نیست و در وضعیت بدی قرار دارد. سیمان و فولاد هم همین طور است. ما اصلاً به دنبال این نیستیم که بهره وری را بالا ببریم، بلکه دنبال این هستیم که آمارمان را بالاتر نشان بدهیم که مثلاً از طریق آن آمار بتوانیم امتیاز کسب کنیم.

شما این بهره وری را نتیجه همان حمایت های بدون هدف می دانید؟

دقیقا نتیجه همان سیاست هاست. ببینید در حوزه صنایع، به خصوص دولتی ها پز برایشان خیلی مهم است که بگویند فولاد مبارکه چقدر صادرات داشته، مهم نیست که بگویند در حال حاضر فولاد مبارکه زیر قیمت جهانی صادرات می کند، فقط برای اینکه نشان دهند صادرات کرده است. پتروشیمی هم همین طور است. به همین دلیل است که صنایع ما از بالا تا پایین دچار وضعیتی شده است که کمترین توجه را به بهره وری دارد.

مثلاً صنعت پتروشیمی خوراک ارزان و یارانه ای از دولت می گیرد، اگر قطع شود اصلاً مقرون به صرفه نیست و این صنعت ورشکسته است. آنها می توانند با گرفتن یارانه و لابی گری هایی که می کنند صنعت شان را سرپا نگه دارند، اما بسیاری از صنایع نمی توانند و چون رقابتی نیستند در مقابل کالای خارجی کم می آورند، به همین دلیل نمی توانند وارد بازارهای خارجی شوند.

به هر حال ورود به بازارهای خارجی چه بخواهیم یا نخواهیم درابتدا صنعت را با یک بحران روبه رو خواهد کرد و اجتناب ناپذیر است؟

بله، حتماً بحرانی ایجاد خواهد شد. الان صادرات ما به میعانات گازی و پتروشیمی محدود شده است که یارانه دولتی می گیرند، فولاد هم زیر قیمت جهانی می دهند اما در عوض در داخل به مصرف کنندگان گران می دهند. مقدار کالای صنعتی ما فوق العاده ناچیز است وزارت صنعت باید آسیب شناسی کند که چرا این صنعت نمی تواند درست صادرات داشته باشد و اگر یارانه ای که از بیت المال به آن داده می شود حذف شود نمی تواند صادرات داشته باشد.

اما بسیار شنیده ایم که مدیران صنایع می گویند کالای خارجی می آید و چون ارزان است نمی توانیم رقابت کنیم، تعرفه حمایتی بگذارید که ما بتوانیم فروش کنیم.

به نظر من صنعتی که به دنبال تعرفه حمایتی است تا با این ابزار بازار داخلی را در دسترس کالای خارجی قرار ندهد، چطور می خواهد با آنها در بازار بین المللی رقابت کند؛ بازاری که قیمت کالای خارجی در آن از قیمتش در ایران پایین تر است. باید صنعت خودمان را رقابتی کنیم. ما باید تمرکزمان را روی این موضوع بگذاریم ولی متأسفانه هنوز اتفاق نیفتاده است. به نظر من با برنامه هایی که از سوی دولت می بینیم بعید است به زودی این اتفاق بیفتد.

بخش خصوصی می تواند این کار را انجام دهد؟

بخش خصوصی توانایی اش در این زمینه بیشتر از بخش دولتی است، اما همچنان نوع سیاست های دولت باعث می شود آنها هم تحرکی از خودشان نشان ندهند. به نظر من کاری که باید انجام شود این است که محور حمایت ها بر صادرات و بهره وری گذاشته شود.

کاری که باید بکنیم این است که از بنگاهی که می تواند کالایش را به بازارهای جهانی صادر کند حمایت شود، نباید از همه حمایت شود. قرار نیست نگاه حمایت ها خیرخواهانه باشد. حمایت به صنعت شبیه خریدن فال از کودکان در خیابان نیست که شما کمک خیرخواهانه تان را می کنید و می گذرید. نگاه به صنعت باید به هدف و نتیجه معینی برسد. پس ما اول باید هدف را تعریف کنیم.

اما حرف دیگر صنایع انبارهای انباشته از کالای شان هم است که ممکن است برای قیمت بالا و یا کیفیت پایین باشد، آنها می گویند تقاضا پایین است، آیا باید به یک ضرر موقتی تن بدهند تا انبارهای شان تکانی بخورد؟

به نظر من اینکه ما در رکود هستیم درست، اما در این دوره قرار نیست به صنعت کمک شود بلکه باید به مصرف کننده کمک کنند. بنابراین اشکال صنعت این نیست که ما در رکود هستیم بلکه اشکالش این است که قیمت و کیفیتش رقابتی نیست. اینجاست که یک صنعت باید آسیب شناسی شود و اگر تشخیص داده شود مدیرش علاقه مند به بهبود است حمایت شود، اما اگر علاقه ندارد این وضعیت را بهبود ببخشد نباید حمایتی از آن شود.

در بحران های اقتصادی صنایع الک می شوند یعنی آنهایی که خوبند می مانند و باقی حذف می شوند. به نظر من ورشکستگی یک اتفاق بد نیست، بلکه یک اتفاق طبیعی است. قرار نیست ما جلوی ورشکستگی را بگیریم، بلکه باید کمک کنیم کسانی که خوبند مسیر رشد را طی کنند.

در یک زمان مثلاً کاهش قیمت و به نوعی حراج برای تولید کننده شرایط بهتری ایجاد نمی کند؟

نمی خواهند این کار را انجام دهند و به جای آن تمام تلاش شان را می کنند و می گویند باید بروید مانع از ورود کالای خارجی شویم.

و این تولید کننده در سه، چهار دهه گذشته بازی را برده بدون اینکه قدمی برای بهبود در صنعت بردارد؟

دقیقا، به این علت که این نوع نگاه به خارجی و کالای خارجی همواره در سیاست گذاری های نظام ما بوده و تولید کننده هم خیالش راحت شده، چون این سیاست ها پشتیبانی کننده است و نیازی به ارتقای کیفیت کالایش ندارد. اینطور می شود که کالای گران و کم کیفیت خودمان فروش می رود، چون خارجی گران تر است و همیشه دولت ها هم این را جزو افتخارات شان نوشته اند.

اما مصرف کننده باز هم سراغ کالای خارجی می رود به هر حال نتیجه مصرف را می بینید.

بله، هر مصرف کننده ای این سؤال را از خودش می پرسد، چرا کالای ایرانی بخرم. شما چند مدیر صنعتی می شناسید که خودروی ایرانی سوار شود. چند نفر از آنها یخچال ایرانی دارند. آنها هم می خواهند کالایی که می خرند به اندازه پولی که داده اند ارزش داشته باشد.

این الگوی مدیران صنعتی برای جامعه مصرف می تواند ناامید کننده باشد.

اما ما نباید تسلیم شویم. به نظرمن همه باید به شکل دیگری نگاه کنیم. ما نمی توانیم مصرف کننده را مجبور کنیم کالای ایرانی بخرد، ممنوعیت ورود کالای خارجی ظلم به مصرف کننده است. صنعتی که درخواست تعرفه حمایتی می خواهد باید برای این درخواستش سرافکنده باشد.

نباید بگوید این حق طبیعی من است که کالای خارجی سهمی در بازار داخلی نداشته باشد. این نوع نگاه غلط است. باید متاسف باشد که مصرف کننده را مجبور می کند کالایش را گران بخرد. باید تلاش کند کیفیتش را بالاتر ببرد و قیمتش را مناسب و کالایش را رقابتی کند.

ارتباط با نویسنده : minoo.galeh@gmail.com