خروج از رکود یا شروع دوره خروج از رکود؟

رییس کل بانک مرکزی هفته گذشته در مصاحبه‌ای اعلام کرد رشد اقتصادی کشور نشان‌دهنده خروج کامل اقتصاد از رکود است. این اظهارنظر که متکی به اعلام نرخ رشد اقتصادی مثبت کشور در سال‌جاری است، لزوما صحیح و دقیق نیست. اینکه تولید ناخالص داخلی کشور امسال رشد قابل قبولی داشته است، دال بر خروج اقتصاد کشور از رکود نیست. برای توضیح روشن‌تر در این زمینه و ارزیابی ادعای رییس‌کل بانک مرکزی ابتدا باید تعریف دقیقی از رکود و وضعیت فعلی اقتصاد ایران داشته باشیم.

در ادبیات کلاسیک، زمانی که رشد اقتصادی یک کشور برای یک دوره معمولا یک‌ساله منفی شود، اصطلاحا گفته می‌شود اقتصاد دچار رکود شده است و اگر در همین دوره نیز با یک تورم دورقمی روبه‌رو شویم اصطلاحا گفته می‌شود با پدیده رکـود تـورمی Stagflation روبه‌رو هستیم. از آنجایی که اقتصاد ایران در دو سال گذشته با این وضعیت روبه‌رو بوده است، اقتصاددانان شرایط کنونی کشور را شرایط رکود تورمی می‌نامند و برای آن راه‌حل ارائه می‌کنند.

پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که برای تعریف وضعیت رکودی در یک اقتصاد نمی‌توان تنها به معیار تولید ناخالص داخلی اکتفا کرد. این پژوهش‌ها نشان می‌دهد برای مثال یک اقتصاد ممکن است در دوره‌های ابتدایی از یک سال با رشد مثبت تولید مواجه باشد و در دوره‌های انتهایی یک سال رشد منفی یا رشدی بسیار کمتر از ابتدای یک سال داشته باشد. در چنین شرایطی ممکن است در مجموع تولید ناخالص داخلی در یک سال رشد مثبت داشته باشد، اما اقتصاد از وضعیت رکود خارج نشود.

این پرسش جدی مطرح است که اگر تولید ملی ایران در سال 93 و 94 معادل 2 تا 3 درصد رشد کند، آیا می‌توان گفت که وضعیت رکودی را پشت سر گذاشته‌ایم؟ از نظر اقتصادی این امر با تردید جدی مواجه است، به‌ویژه آنکه رشد 2‌درصدی می‌تواند نتیجه تنها رشد بخش نفت در ایران باشد. همچنین توجه به معیارهای دیگر مانند بیکاری در اقتصاد امروزی بسیار مهم است. کشوری که با رشد جمعیت و نیروی کار روبه‌رو است، ولی رشد اندک اقتصادی دارد، اگر نرخ بیکاری در آن رشد کند، حتی اگر تولید ملی در آن رشد مثبت داشته باشد، دارای اقتصاد ضعیفی است و نمی‌توان گفت که دچار رکود نیست. معنای این حرف آن است که اقتصاد در این شرایط کمتر از ظرفیتی که امکان دارد، رشد کرده است. برخی از اقتصاددانان این وضعیت را رکود می‌نامند. با این توضیحات باید رشد تولید ناخالص داخلی و کاهش نرخ بیکاری را توأمان برای اندازه‌گیری عمق رکود مورد بررسی قرار داد.

البته در یک روش پیچیده‌تر میزان تولیدات صنعتی، مبادلات تجاری در سطح خرد و کلان و درصد استفاده صنایع از ظرفیت‌های‌شان علاوه بر رشد واقعی تولید، باید برای اظهارنظر درباره اینکه اقتصاد از رکود خارج شده است، مورد توجه قرار گیرند. وقتی صنایع یک کشور با 50درصد ظرفیت کار می‌کنند نمی‌توان به دلیل اینکه رشد تولید ناخالص داخلی داریم، با اطمینان گفت که دچار رکود نیستیم. یا وقتی شاخص صنعت در کشور رشد می‌کند و این رشد بیشتر متکی به رشد بخش خودرو به دلیل عدم استفاده از ظرفیت‌های کامل خودروسازان در سال‌های گذشته بوده است، باید نسبت به خروج کشور از رکود با دیده تردید بنگریم.

در شرایط کنونی به نظر می‌رسد بهترین قضاوت آن است که اقتصاد ایران وارد دوره‌ای شده است که در پایان دوره، از رکود خارج خواهیم شد. به عبارت دیگر دوره خروج از رکود آغاز شده است، اما اقتصاد ایران از رکود خارج نشده است. همچنان باید به‌طور جدی برای خروج از رکود سیاستگذاری و برنامه‌ریزی کنیم و برای تعریف دوران رونق سختگیر باشیم.

* مدیرمسئول روزنامه «فرصت امروز»