حمل و نقل ریلی؛ فرصت توسعه ملی

طرح توسعه حمل‌و‌نقل ریلی در بودجه سال 93 پیش‌بینی شده است؛ اتفاقی که سال‌ها جزو برنامه توسعه دولت بود اما هیچ‌گاه شکل عملیاتی به خود نمی‌گرفت. اکنون احساس می‌شود که دولت یازدهم برای عملیاتی کردن این امر عزم جدی دارد. مدت زمان اجرای طرح توسعه حمل‌و‌نقل ریلی ١٠ سال و حجم کل سرمایه‌گذاری مورد نیاز در طرح، 7 میلیارد و ٥٣١ میلیون و ٩٠٠هزار دلار است. از آنجا که بخش حمل نقل به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های مصرف‌کننده انرژی به شمار می‌آید، اجرای راهکارهای کاهش مصرف سوخت و آلایندگی در این بخش و از آن جمله توسعه حمل‌و‌نقل ریلی (درون و برون شهری)، بسیار ضروری است. با اجرای این طرح میزان حمل بار (بدون احتساب ترانزیت) با شبکه ریلی از ٢١,٧ به ٧٥.٨ میلیارد تن کیلومتر و جابه‌جایی مسافر از ١٧.٤ به ٣٤.٢ میلیارد نفر کیلومتر از سال ١٣٩٢ تا ١٤٠٢ افزایش می‌یابد.

در این طرح پروژه کاهش سهم دسترسی به شبکه (افزایش بهره‌وری و افزایش سرعت سیر واگن‌ها)، گشایش ٢٦ ایستگاه، دو خطه‌کردن ٣ هزار و ٦٩کیلومتر، تراک‌بندی ٤ هزار و ٦١٣ کیلومتر خطوط پرتردد، برقی کردن ٢ هزار و ٨٠٤ کیلومتر، بهسازی ٥ هزار و ١١٥ کیلومتر از خطوط، نوسازی و بازسازی ٣ هزار و ٧٣ کیلومتر از خطوط، ساخت و اصلاح ١٥٨ کیلومتر مسیر، خرید و نصب یک هزار و ٥٠ عدد سوزن با تراورس بتنی، افزایش بار محوری از ٢٠ به ٢٥ تن (10 هزار و ٤٥٣ کیلومتر)، اسلب تراک محور جنوب به طول ٢١٥ کیلومتر و یک پروژه کمک‌های فنی و اعتباری اجرا می‌شود. مبنای بازپرداخت سالانه از طریق شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی به سرمایه‌گذاران غیردولتی به ازای تحقق حمل هر تن کیلومتر بار اضافه شده (به استثنای حمل بار ترانزیت) نسبت به سال مبنا، ٢,٠٢٥ سنت دلار و به ازای تحقق حمل هر نفر کیلومتر مسافر اضافه شده نسبت به سال مبنا، ١.٠١٣ سنت دلار در سقف‌های مقرر (حجم کل سرمایه‌گذاری) خواهد بود. عملکرد سال ١٣٩٢ به‌عنوان عملکرد مبنا در نظر گرفته می‌شود و درآمد حاصل از صرفه‌جویی سوخت در سال ٩٣ امسال بازپرداخت می‌شود.

میزان انرژی صرفه‌جویی شده ١١ هزار و ١٥٧,٦٣ میلیون‌لیتر و میزان کاهش انتشار کربن ٢٩.٩٥ میلیون تن معادل دی اکسیدکربن است. براساس بند «ق» تبصره ٢ بودجه ١٣٩٣، حدود ٣٠میلیارد دلار به ١٢ طرح بهینه‌سازی مصرف سوخت اختصاص پیدا کرد. با این برآوردهایی که انجام شده است باید دید که تا چه حد می‌توان به شکل عملیاتی آن و مزایایی که برای شبکه حمل‌و‌نقل داخلی ایجاد می‌کند، دل‌بست.

***

محمد لاهوتی:
حمل‌و‌نقل ریلی دروازه ورود به بازار رقابتی است

محمد لاهوتی، عضو اتاق بازرگانی بر این عقیده است که با گسترش شبکه حمل‌و‌نقل ریلی می‌توان به هدف تولید انبوه و ورود به بازار رقابتی اندیشید.

با توجه به جدی شدن بحث توسعه حمل‌و‌نقل ریلی، اثرات این امر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در شرایط فعلی در بیشتر حوزه‌های حمل‌و‌نقل با تنگنا مواجه هستیم؛ مرتبط کردن خطوط ریلی با کشورهای همسایه ضمن افزایش حجم مبادلات تجاری با همسایگان به توسعه صادرات و واردات ما نیز کمک می‌کند. این کمک در زمینه حمل محصولات بخش کشاورزی چشمگیرتر خواهد بود، چراکه این طیف از محصولات حجیم بوده و هزینه حمل‌و‌نقل آن نیز زیاد است. به دلیل مشکلات ناشی از تحریم، حوزه کشتیرانی عملا از بهسازی و نوسازی ناوگان بازماند، به‌گونه‌ای که اگر مراودات تجاری ایران افزایش یابد، ناوگان فعلی جوابگو نخواهد بود و همین موضوع به یک مشکل جدید و بزرگ تبدیل می‌شود.

در بخش زمینی وضعیت ناوگان حمل‌و‌نقل کشور‏ بهتر است. اگرچه این ناوگان تاحدودی بازسازی و نوسازی شده است اما با وجود کاهش حمل‌و‌نقل در اثر تحریم در این حوزه نیز گاهی با کمبودهایی مواجه هستیم که می‌توان با مدیریت صحیح، ضمن افزایش و بهسازی ناوگان‏‌، مسیرهای ترانزیتی را تا اروپا پیمود. با توجه به کاستی‌هایی که در حوزه‌های حمل‌و‌نقل زمینی، هوایی و دریایی داریم، نیاز به توسعه ناوگان حمل‌و‌نقل ریلی محسوس‌تر است، چراکه با توجه به‌موقعیت جغرافیایی ممتاز ایران، می‌توان از طریق مرتبط کردن راه‌آهن کشور با همسایگان، هم حمل‌و‌نقل بین‌المللی را افزایش داد و هم به ایجاد حمل‌و‌نقل ترکیبی کمک کرد.

‌آیا توسعه حمل‌و‌نقل ریلی داخلی می‌تواند در حوزه تولید و ورود به بازار رقابت نیز مؤثر باشد یا خیر؟

اگر مبحث گسترش همکاری‌های ریلی ایران با کشورهای همسایه به‌صورت جدی پیگیری شود، امکان کاهش هزینه حمل بیشتر کالاها میسر خواهد شد و این یکی از بهترین کمک‌هایی است که می‌توان در راه رسیدن به تولید انبوه و رقابتی انجام داد. برقراری ارتباط ریلی با همسایگان به‌تنهایی نمی‌تواند چندان مفید باشد، بلکه ما باید مشکلات و نارسایی‌ها شبکه ریلی داخلی را در زمینه زیرساخت‌ها، پراکندگی شبکه و سرعت برطرف کنیم، چراکه سرعت حمل‌و‌نقل ریلی در کشور پایین است و در برخی نقاط استراتژیک از وجود راه‌آهن محروم هستیم.

امکانات حمل‌و‌نقل ریلی به‌صورت زنجیره‌وار به هم مرتبط هستند. به همین دلیل، نارسایی در هر بخش می‌تواند بر بازدهی و عملکرد کل ناوگان تأثیر منفی بگذارد و همان‌گونه که در شرایط تحریم اتفاق افتاد با کم‌کاری ما در هر یک از حوزه‌های حمل‌و‌نقل، راه برای ورود رقبای خارجی باز و سهم ما از بازار کم می‌شود. در شرایطی که عملا امکان استفاده از ناوگان هوایی داخلی برای حمل کالا، آن‌هم در حجم‌های زیاد، وجود ندارد و کرایه حمل ناوگان خارجی نیز بالاست توجه به نقاط قوت کشور در این حوزه باید جزو اولویت‌ها باشد و توسعه راه‎آهن به‌عنوان یکی از بهترین شیوه‌های حمل‌و‌نقل است که مصرف انرژی را نیز کاهش می‌دهد و به همین دلیل، توسعه آن یکی از برنامه‎هایی است که باید به‌صورت اساسی و جامع به آن پرداخت.

***

محمود نجفی سهی:
تعرفه باید متناسب باشد

محمود نجفی سهی، مدیرعامل شرکت مجانس معتقد است که اگر دولت بتواند با تعرفه مناسب و در مسیر‌های مناسب حمل‌و‌نقل ریلی را توسعه دهد، بسیاری از هزینه‌های حمل‌و‌نقل کاهش پیدا می‌کند.

با توجه به اینکه دولت بر توسعه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل ریلی تاکید دارد و احساس می‌شود که به‌زودی در این حوزه اقدامات لازم صورت گیرد به زعم شما، توسعه حمل‌و‌نقل ریلی تا چه میزان در توسعه صادرات و واردات موثر خواهد بود؟

این امر تا حدی می‌تواند کار را تسهیل کند، اما این امر لازمه‌اش ارائه تعرفه‌های منطقی برای حمل و نقل و قرار دادن امکانات و سرویس مناسب به تناسب تعرفه‌هاست. این‌گونه نباشد که باری از مقصد A با حمل‌و‌نقل جاده‌ای به منطقه B برود و تازه آنجا به‌وسیله راه‌آهن به مقصد موردنظر برود. این‌گونه هم یک هزینه بارگیری اولیه دارد و مشکلات بارگیری در مقصد B نیز وجود دارد که در نتیجه این زحمت‌ها و هزینه‌ها تمایلی برای استفاده از این حمل‌و‌نقل ایجاد نمی‌شود.

بنابراین برای جلوگیری از این مشکلات باید مبدا و مقصدهای مناسب را شناسایی کرده و در این مکان‌ها خط راه‌آهن بکشند و برای تسهیل این امر یکسری خطوط فرعی نیز ایجاد کنند تا یک سیستم مناسب حمل‌و‌نقل ریلی ایجاد شود و بدون نیاز به حمل‌و‌نقل جاده‌ای بتوان بار و کالا را جابه‌جا کرد و با هزینه مناسب به مقصد رساند.

حال اگر تعرفه‌ها اصولی تعریف شود و راه‌آهن در مسیرهای بایسته تعبیه شود چه مزیت‌هایی با خود به همراه خواهد داشت؟

ترافیک جاده‌ای در پی این امر به‌شدت کاهش پیدا می‌کند و هزینه حمل‌و‌نقل جاده‌ای را تا میزان زیادی کاهش می‌دهد.سوخت، صرفه‌جویی بالایی خواهد داشت و سبب می‌شود یارانه بالایی که دولت متقبل می‌شود در زمینه سوخت به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند. آلودگی هوا تا حد زیادی از بین می‌رود و محیط‌زیست از مشکلات ناشی از حمل ونقل جاده‌ای در امان می‌ماند. تصادفات جاده‌ای تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کند. از همه اینها مهم‌تر اگر روند درست در پیش گرفته شود کالا می‌تواند سالم‌تر به مقصد برسد.

برای اینکه هزینه تعرفه‌ها تا میزانی که مورد قبول است کاهش پیدا کند به نظر شما چه راهکارهایی می‌تواند دنبال شود؟

این نیازمند یک نگاه کارشناسانه است. دولت باید از تشکل‌های مختلف مشورت بگیرد و با آگاهی از چگونگی و کم و کیف کار وارد عمل شود. مطمئنا باید این هزینه به نحوی مدیریت شود که نسبت به حمل‌و‌نقل جاده‌ای هزینه کمتری ببرد. این هزینه باید در میزان حداقلی خود انجام شود تا هم افراد استقبال کنند و تمایل پیدا کنند حمل‌و‌نقل ریلی را به حمل‌و‌نقل جاده‌ای ارجحیت دهند و هم اساس توسعه حمل‌و‌نقل ریلی مدنظر قرار گیرد. این امر فقط در حوزه بار نیست و در حوزه جابه‌جایی مسافر نیز این امر اهمیت دارد. به هر حال اگر بتوانند با تعرفه مناسب و در مسیر‌های مناسب حمل‌و‌نقل ریلی را توسعه دهند می‌توان گفت که حمل‌و‌نقل ریلی بر دیگر حمل‌و‌نقل‌ها اولویت و ارجحیت دارد و دیر یا زود همه به سمت استفاده از آن خواهند رفت.