تولید اختصاصی برای قاچاق به ایران

ارائه برآورد کالاهای قاچاق، پراکندگی جغرافیایی، راهکاری‌های مبارزه با آن و موانع بر سر راه و بستر‌های قانونی موجود برای دامن زدن به این پدیده اقتصادی که شاید بهتر باشد نام صنعت را بر آن گذاشت، موضوع صحبت‌های مجتبی خسروتاج در ششمین نشست هیأت نمایندگان اتاق تهران بود. حضور به وقت نماینده سحرخیز دولت در اتاق که زودتر از همه رسیده بود، فرصتی دست داد تا پیش از رسیدن نمایندگان اتاق و آغاز جلسه به سوالات «فرصت‌امروز» پاسخ دهد. قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور تجارت، عرصه مبارزه با قاچاق گسترده و مقابله با آن را در تمامی مراحل، همزمان می‌داند. خسروتاج که عوامل متعددی را در رشد این پدیده دخیل می‌داند، اما از تأسیس کارخانه‌هایی خبر داده است که در سال‌های تحریم به قصد قاچاق به ایران کالا تولید می‌کنند.

سال‌هاست که بحث مبارزه با قاچاق مطرح است اما به نظر می‌رسد، هنوز راهکار اثربخشی برای مقابله با آن طراحی نشده است. اگر از مرزها به داخل بیاییم، می‌بینیم کالای قاچاق به‌راحتی در شبکه توزیع وارد شده و به دست مصرف‌کننده می‌رسد؛ شبکه‌های توزیعی که به گفته رئیس اتاق اصناف برخی از آنها بدون مجوز کار می‌کنند. چرا برای شبکه‌های توزیع که در امر قاچاق دخالت دارند، اقدامی نمی‌شود؟

واقعیت این است که ما باید همزمان و در تمامی مراحل قاچاق، از ورود گرفته تا حمل‌و‌نقل و شبکه‌های توزیع برای مقابله با قاچاق برنامه داشته باشیم. متأسفانه الان برنامه این‌طور نیست اما امیدواریم بتوانیم برنامه‌ای سیستماتیک و یکپارچه تدوین کنیم. بسیار پیش آمده که هر وقت مقابله در یک قسمت قوی و در بخش‌های دیگر جدی گرفته نشده دقیقا قاچاقچی در آن بخش فعال‌تر بوده است. مثلا برنامه جدی ما در مرزها و ورود به کشور خیال قاچاقچی را راحت کرده که خب در عرضه مشکل کمتر است و می‌توانم به هر دری بزنم و کالا را وارد کنم. ما نمی‌توانیم در حال حاضر صنوف را بررسی کنیم، قاعدتا به ما خواهند گفت بروید جلوی کامیون‌ها و کانتینرهایی را که کالا وارد می‌کنند بگیرید.

اما در قاچاق بحث گلوگاه هم مطرح است و در این زنجیره پیوسته که به مصرف‌کننده می‌رسد، برخی جاها حساس‌تر است.

به نظرمن آنچه در مقابله با قاچاق مطرح است برخورد جامع در کل این زنجیره است. ما باید در تمامی این ابعاد هر جا که به قاچاقچی فرصت می‌دهد، تمرکز کنیم. مسئله دیگر که من می‌خواهم عنوان کنم اینکه آنچه برای مردم عادی ملموس است پخش و عرضه است و نمی‌دانند در شبکه حمل‌و‌نقل در شبکه‌های توزیع و در گمرکات، در مرزهای ورودی چه می‌گذرد و چطور می‌توان از موارد قانونی برای قاچاق استفاده کرد.

اما مسئله‌ای که همیشه در این حوزه مطرح بوده، این است که کنترل دقیق مرزها می‌تواند اثربخش باشد.

این هم نتیجه نداده است. به همین دلیل است که در پاسخ به سوال قبلی عرض کردم واقعا این زنجیره برای مردم ناشناخته است. ما اگر کنترل را درمرزها بگذاریم، قاچاقچی راه دیگری پیدا می‌کند، پیش خودش فکر می‌کند با فساد اداری، رشوه و اختلاس می‌تواند کالایش را از مرز رد کند و دیگر مانعی برایش وجود ندارد. به نظر من باید با کل زنجیره تأمین همزمان برخورد کنیم. بخش دیگری هم هست که باید آن را به این زنجیره اضافه کنیم و آن هم تولید صرف یک کالا به قصد قاچاق به ایران در برخی کشورهای همسایه است.

یعنی کارخانه‌هایی در مرزهای همسایه تأسیس می‌شود که کارشان تولید کالای قاچاق برای ایران است، آیا بررسی شده این سرمایه‌گذاری‌ها با مشارکت چه کشورهایی است؟

ما می‌دانیم این اتفاق افتاده و می‌دانیم که انبارهایی نیز درآن سوی مزرها کالای قاچاق را برای ایران نگهداری می‌کنند و کالاها با برنامه‌ریزی و ساماندهی‌شده به کشور وارد می‌شود. این شاید جدیدترین حلقه از زنجیره قاچاق باشد. هم‌اکنون در حال ردیابی، بررسی و مستندسازی هستیم. به نظر من تحریم‌ها در شکل‌گیری این بخش ماجرا تأثیر داشته است. ما نمی‌توانستیم واردات رسمی داشته باشیم و از این فرصت سوء‌استفاده شد.

آقای خسروتاج رقم‌ها در قاچاق متفاوت و گاهی عجیب است به‌خصوص که مطرح می‌شود از راه‌هایی مثل کولبری، چمدانی و... کالای زیادی به کشور قاچاق می‌شود، باور کردن آمار بیش از 20 میلیارد دلار قاچاق از این راه‌ها سخت به نظر می‌رسد.

در مورد رقم‌ها لازم می‌دانم توضیحی بدهم. آماری که ما ارائه می‌دهیم برآوردمان تنها از نمونه‌ها و کشفیات است. براساس این کشفیات در حال حاضر این رقم نزدیک به 15 میلیارد دلار است اما به نظر من اینها فقط از نمونه‌های به دست آمده است درحالی‌که همه کالاها قابل مانیتورینگ کردن نیستند و من فکر می‌کنم اگر بخواهیم بگوییم دقیقا چه رقمی می‌شود معنی‌اش این است که قابل کنترل و مانیتور کردن است. رقم قاچاق در کشور بسیار بالا است و در آمارهایی که ما به دست آوردیم طلا و پوشاک با 5/7 میلیارد دلار در بالای این فهرست هستند.

مقابله با این پدیده به آخرین حلقه یعنی مصرف‌کننده رسیده و به نظر می‌رسد از این حلقه آخر انتظار زیادی می‌رود درحالی‌که راهکارها در زنجیره‌های قبلی کمتر کارآمد بوده، به نظر شما تمرکز در این بخش درحالی‌که به‌هرحال چالش تولید و کیفیت هم در کشور مطرح است، چقدر می‌تواند اثر‌گذار باشد؟

ببینید، دلایل عمده‌ای پشت قاچاق است. مثلا اگر بازار مصرف نباشد قاچاقچی شانس کمتری دارد. آگاهی و آشنا شدن مردم درباره آثار زیانبار قاچاق ضرورت دارد. در بسیاری از کشورها مردم نسبت به مصرف کالای خارجی حساس هستند و در بسیاری موارد تا دولتمرد‌ان تأیید نکنند، حتی اگر واردات رسمی هم باشد، مردم از آن کالا استفاده نمی‌کنند. در بسیاری از کشورها مردم به کالای قاچاق نزدیک نمی‌شوند. آنها درواقع از سیاست‌های کلان دولت‌شان در حمایت یا عدم حمایت از یک کالا تبعیت می‌کنند.

بازار مصرف هم باید تأمین شود و تولید‌کننده کالای باکیفیت به بازار وارد کند.

درست است، ما باید بتوانیم این بازار را تأمین کنیم. اما می‌خواهم بگویم این کار به‌هرحال به کمی فداکاری هم نیاز دارد تا زمانی که ما بتوانیم به همه نیازهای مردم متناسب با خواسته‌هایشان با تولیدات داخلی پاسخ بگوییم. متأسفانه ما الان این شرایط را جز برای یکسری کالاهای معدود نداریم. ما در مقابله با قاچاق به همراهی مردم نیاز داریم و این اقدام از سوی مردم می‌تواند منافع بسیاری از جمله اشتغال و رونق تولید را به همراه داشته باشد. اگر می‌خواهیم بازار مصرف کالای قاچاق را بخشکانیم فرهنگ مصرف مردم هم مؤثر است و نمی‌توانیم آن را نادیده بگیریم، متأسفانه مصرف کالای قاچاق در کشور ما به یک فرهنگ تبدیل شده است. درحالی‌که برخی کالاهای قاچاق مثل موبایل و لوازم الکترونیک غیر‌استاندارد هستند و برای سلامتی مردم بسیار مضرند. اگر مردم مطلع شوند عدم رعایت استانداردهای کیفیت در این کالاها چه خطراتی دارد، به سمت قاچاق نمی‌روند.