توسعه گردشگری به مثابه توسعه اقتصادی

برای توسعه گردشگری در هر کشوری و در هر منطقه‌ای باید پتانسیل‌ها، جاذبه‌ها و توانمندی‌هایی وجود داشته باشد. یعنی اگر مدیریت در این حوزه بسیار توانمند باشد یا رویکرد جدی داشته باشد، تاثیرگذار است اما وجود جاذبه‌های لازم یک ضرورت است. جاذبه‌ها در دسته‌ها و گروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند. مانند جاذبه‌های فرهنگی، زیست‌محیطی و توسعه‌ای.

میراث فرهنگی، یکی از جاذبه‌هایی است که بسیاری از کشورهایی که در زمینه گردشگری توسعه یافته‌اند، بر آن تاکید و سرمایه‌گذاری کرده‌اند. جاذبه‌های فرهنگی شاخه‌های مختلفی مانند تاریخی، هنری، آداب و رسوم، مراسم و مناسک را دربرمی‌گیرد که تمام این‌ها در قالب میراث فرهنگی کشور دسته‌بندی می‌شود. به یقین کشوری که دارای چنین جاذبه‌هایی است می‌تواند در گردشگری و جذب گردشگر موفق‌تر باشد. البته به شرط آنکه مدیریت و رویکرد جدی در این زمینه وجود داشته باشد.

اما اگر این موضوع را به اقتصاد ارتباط دهیم، در حال حاضر، بسیاری از کشورها به این نتیجه رسیده‌اند که یکی از این پتانسیل‌ها و منابع برای تحقق افزایش درآمد گردشگری و توسعه آن است. به عبارت دیگر، حضور گردشگران در هر کشوری باعث افزایش درآمد، رشد ارزآوری و افزایش منابع برای گسترش تاسیسات و زیرساخت‌ها می‌شود. به طور کلی نقش میراث فرهنگی این است که جاذبه‌های لازم را برای توسعه گردشگری فراهم کند و توسعه گردشگری هم می‌تواند موجب افزایش درآمدها و توسعه اقتصاد یک کشور یا یک منطقه شود. اما برای حفظ میراث فرهنگی باید یک رویکرد و عزم جدی برای حفظ و شناساندن این میراث وجود داشته باشد. در مرحله بعدی باید به این فکر کنیم که این میراث فرهنگی جدا از ارزش‌هایی که دارد، چه اهمیتی می‌تواند داشته باشد.

در واقع، وجود میراث فرهنگی موجب افزایش اعتماد و غرور ملی می‌شود. به عبارت دیگر، میراث فرهنگی هم از لحاظ روانی می‌تواند موثر باشد و هم از این نظر که اگر به آن اهمیت داده شود، باعث افزایش درآمد می‌شود و بخشی از این افزایش درآمد می‌تواند موجب حفظ میراث فرهنگی شود و بخش دیگری از درآمد نیز می‌تواند در سایر بخش‌های اقتصاد مصرف شود. اما متاسفانه هنوز نگاه و رویکرد جدی نسبت به میراث فرهنگی وجود ندارد.

اما در شرایطی که میراث فرهنگی از اهمیت بسیاری برخوردار است، بخشی از این میراث در اثر حوادث طبیعی از بین می‌رود. یکی از راه‌حل‌های رفع این مشکل آن است که از تجارب سایر کشورها استفاده کنیم. نگاهی به اقدامات سایر کشورها در محافظت از میراث فرهنگی در مقابل حوادث طبیعی نشان می‌دهد که در این کشورها اقداماتی مانند تعبیه سازه‌ها و تحقیقات زمین‌شناختی و پیش‌بینی وقایع و حوادث طبیعی را انجام می‌دهند. قاعدتا ما هم می‌توانیم در کشورمان با سرمایه‌گذاری، بهره‌گیری از متخصصان و تجارب کشورهای موفق به حفاظت از بناهای تاریخی خود در مقابل بلایای طبیعی بپردازیم.

اما جابه‌جایی آثار تاریخی و فرهنگی برای حفظ و نگهداری میراث فرهنگی، اقدامی است که به تازگی انجام می‌شود که در مواردی می‌تواند بسیار موثر باشد. ولی بهترین گزینه این است که بنای تاریخی در همان محل باقی بماند و برای آن حریم تعبیه شود و به گونه‌ای از این آثار محافظت شود که دستخوش بلایای طبیعی یا هر رویداد دیگری نشوند. یک دلیل دیگر مسئله فرهنگی است. واقعیت این است هویت بنای تاریخی در قرار داشتن در همان محل احداث آن و با همان مصالح است. به یقین باید به گونه‌ای عمل شود که جابه‌جایی‌ها موجب صدمه فیزیکی به بنا و از بین رفتن هویت تاریخی آن نشود زیرا بخشی از هویت‌ها، از جغرافیا تاثیر و شکل می‌گیرند.

مهم این است که میراث فرهنگی برای ما به اندازه‌ای اهمیت داشته باشد که حاضر باشیم برای محافظت از آنها هزینه‌های لازم را انجام دهیم. محافظت از این میراث می‌تواند درآمدزا باشد و به اقتصاد کشورمان کمک کند و باید این رویکرد در دستور کار مسئولان و مدیران قرار گیرد. اگر مردم هر منطقه به این نتیجه برسند که محافظت از میراث فرهنگی می‌تواند درآمدزایی و اشتغال را به دنبال داشته باشد، خود به صورت داوطلبانه و خودجوش به حفظ این آثار اقدام خواهند کرد.

واقعیت این است که در کشورما امکان سرمایه‌گذاری در تمام شاخه‌های گردشگری و توسعه آنها وجود ندارد. در کشور ما امکان توسعه در شاخه‌هایی مانند گردشگری فرهنگی وجود دارد که زیرشاخه‌های آن گردشگری تاریخی، هنری و ادبی است. زیرا جاذبه‌های لازم در گردشگری فرهنگی وجود دارد و از غنای لازم در این زمینه برخوردار هستیم. یکی از این حوزه‌ها میراث فرهنگی است و حفظ این میراث در عین حال که موجب توسعه گردشگری می‌شود، موجبات توسعه و رشد اقتصادی را نیز فراهم می‌آورد.

در حال حاضر، در کشور ما رویکرد جدی در مورد توسعه گردشگری وجود ندارد و همچنان درآمدهای دولت ناشی از فروش نفت است. اگر قرار باشد روزی نگاه جدی در مورد توسعه گردشگری به وجود بیاید، باید نگاه جدی‌تری به میراث فرهنگی حاکم شود زیرا بیش از 50 درصد گردشگران خارجی، گردشگر میراث فرهنگی هستند.

* کارشناس اقتصاد گردشگری