تردید در شفافیت بورس انرژی

بورس انرژی که به تازگی میزبان نفت کوره شده به‌زودی عرضه گازوییل در رینگ داخلی و بین‌المللی خود را نیز تجربه خواهد کرد، این درحالی‌است که فعالان بخش خصوصی در حوزه فرآورده‌های نفتی نسبت به شفافیت بورس انرژی دچار تردید و خواستار اعمال مدیریت صحیح و ایجاد فرآیندهای مناسب برای عرضه گازوییل هستند و صراحتا اعلام می‌کنند در غیر‌این صورت حتی بورس انرژی نیز نمی‌تواند مشکلات خرید و صادرات این کالا را با وجود افزایش تولید مازاد آن حل و فصل کند.

گازوییل به‌عنوان کالای اصلی در تابلوی نفت و گاز بازار فیزیکی بورس انرژی در رینگ داخلی و بین‌الملل پذیرش و به‌زودی این کالا از طریق بورس انرژی عرضه خواهد شد. علی حسینی، مدیرعامل بورس انرژی در این باره اعلام کرده است: براساس مصوبه هیات پذیرش بورس انرژی ایران، مقرر شده سالانه دست‌کم ٢٤٠‌میلیون لیتر گازوییل به‌صورت هفتگی در بورس انرژی عرضه شود همچنین حداقل خرید جهت کشف نرخ این کالا، ١٠درصد حداقل عرضه بوده و خطای مجاز تحویل این کالا نیز ٥‌درصد آخرین محموله قابل تحویل است و مشخصات هر محموله، شامل محل بارگیری و محل تحویل در قالب اطلاعیه عرضه در مواعد انتشار آن (رینگ داخلی یک روز و رینگ بین‌الملل سه روز کاری قبل از عرضه) ذکر خواهد شد.

عرضه کالا دربورس یکی از روش‌های مطمئن بازاریابی و بازرگانی همراه باشفافیت است. در تمامی بورس‌های دنیا فرصت برابر برای خریدوفروش فراهم است و خریدار در یک فضای رقابتی شرکت می‌کند و بهترین قیمت برای فروش پیشنهاد می‌شود. در حقیقت با توجه به شرایط بازار به دور از هر رانتی کالا به فروش می‌رسد. عرضه فرآورده‌های نفتی در بورس، امری اصولی و شیوه تجربه شده موفق در دنیا محسوب می‌شود.

از دید تاجـــران و فعــالان بخــش‌خصوصی بورس انرژی باید کارکرد شفاف‌سازی داشته باشد اما به دلیل نبود ساختار صحیح این فضا موجود نیست. سیدحمید حسینی، از جمله فعالان بخش خصوصی در این باره به «فرصت امروز» اعلام کرده بود «متاسفانه در بورس تنها شاهد خریدوفروش کالا هستیم و عدالت برقرار نیست. برای بورس تنها مسئله‌ای که اهمیت دارد این است که ‌سهم خود را از معاملات دریافت ‌کند و کمتر شفاف‌سازی صورت می‌گیرد. این فضا نمی‌تواند رقابت‌زا باشد زیرا بورس رویه مناسبی ندارد و تنها به شرکت خریدوفروش تبدیل شده است؛ این فضای ایجاد شده به بازار لطمه می‌زند.»

حال قرار است با رویه موجود، کالای دیگری در بورس عرضه شود آن هم در شرایطی که به دلیل مازاد گازوییل هر از چندگاهی اخباری از وجود رانت و تخفیف‌های ویژه شنیده می‌شود. بدون شک ‌صادرات این کالا امری ضروری است از این‌رو وجود بورس می‌تواند به شفاف‌سازی معاملات کمک کند.

بورس انرژی به بلوغ کافی نرسیده است

در این باره جلیل سازگارنژاد، کارشناس در حوزه انرژی با بیان اینکه عرضه فرآورده‌های نفتی در بورس انرژی به شفافیت عرضه و تقاضا کمک می‌کند، به «فرصت امروز» می‌گوید: «اینکه بورس انرژی کشور به چنین بلوغی رسیده باشد که بخواهد به‌صورت حرفه‌ای فرآورده‌ای همچون گازوییل را عرضه کند، محل تردید جدی است. فکر می‌کنم بورس ما واجد شرایط لازم نیست که این کالا را عرضه کند.»

وی با بیان اینکه فکر نمی‌کنم در مقطع فعلی عرضه گازوییل در بورس کمکی به صادرات این کالا کند، می‌افزاید: «باید زمینه‌های لازم برای عرضه گازوییل در بورس انرژی فراهم شود. بالا بردن کیفیت تولید گازوییل نخستین گام است زیرا کالایی که در بورس عرضه می‌شود باید استانداردهای بین‌المللی داشته باشد، همچنین قیمت‌گذاری و نرخ‌گذاری مطابق با شرایط بازار منطقه‌ای و بین‌المللی صورت گیرد زیرا در شرایط کنونی قیمت‌گذاری این کالا در سازمان‌های ذی‌ربط فروش شرکت ملی نفت ایران و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی صورت می‌گیرد که مبتنی بر شرایط بازار منطقه نیست و اگر همین شیوه نرخ‌گذاری به بورس منتقل شود، عرضه گازوییل در بورس ناکام خواهد بود.»

سازگارنژاد با بیان اینکه وقتی محصولی در رینگ بین‌المللی عرضه می‌شود، باید تابع قوانین و شرایط بین‌المللی باشد، می‌افزاید: «گذشته از مسائل کیفیت پایین گازوییل تولید شده و متغیر بودن قیمت آن، نحوه وزمان تحویل کالا و شیوه پرداخت نیز با اشکالاتی همراه است. براساس تعهدات پروتکل‌های بورس باید نحوه دریافت وجه نیز شفاف باشد. براساس این موارد، می‌گویم هنوز بورس انرژی واجد شرایط لازم برای عرضه گازوییل نیست.»

تاکید بر اصلاح فرآیند عرضه گازوییل در بورس

تغییر کارکرد و ساختار کنونی بورس انرژی موضوعی است که مورد توافق کارشناسان و فعالان حوزه فرآورده‌های نفتی است. سیدمحمد حسینی، مدیرعامل گروه جهانی سیرجان گستر و عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی نیز در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: «عرضه هر کالایی در بورس منجر به شفاف‌سازی می‌شود به شرط آنکه سازو‌کار درستی برای آن تعریف شود و اگر این سازو‌کار عرضه درست نباشد قطعا شکست خواهد خورد. آنچه در عرضه گازوییل در بورس انرژی اهمیت دارد، ‌سازو‌کار عرضه این کالاست، اینکه محصول قیر، مازوت یا غیره باشد اهمیت چندانی ندارد.»

وی با بیان اینکه در عرضه فرآورده‌های نفتی به بورس سازو‌کار صحیح تعریف نشده است، می‌افزاید: «وقتی شرکتی خود عرضه‌کننده و بازارگردان باشد خروجی کار نمی‌تواند نتایج خوبی داشته باشد. اگر قرار باشد شرکت‌هایی همانند نفت جی و پاسارگاد محصول تولیدی را عرضه و به شرکت‌های جانبی‌شان بفروشند بدون شک خروجی کار نمی‌تواند به شفافیت بازار منجر شود.»

براساس آمارهای موجود امسال برای نخستین بار حدود 20‌میلیون تن فرآورده نفتی مازاد داریم که بخش عمده آن گازوییل است. این میزان مازاد در سال‌های آتی افزایش بیشتری خواهد داشت. حسینی با اشاره به افزایش یافتن مازاد تولید فرآورده‌های نفتی خواستار اعمال مدیریت صحیح در عرضه محصولات نفتی است و اعلام می‌کند: «بدون شک اگر نتوانیم برای عرضه محصولات در بورس انرژی مدیریتی توام با سازو‌کار مناسب ایجاد کنیم مشکلات زیادی خواهیم داشت. بورس انرژی از راهکارهای موفق برای عرضه محصولات انرژی است اما به دلیل مقاومت‌هایی در برابر آن شفاف‌سازی صورت نمی‌گیرد، در حقیقت اشکالاتی در نحوه مدیریت‌ها در بورس و شرکت پخش فرآورده‌ها وجود دارد که قابل اصلاح است و می‌تواند با ایجاد تعامل این مسائل بهبود یابد.»

عرضه گازوییل در بورس انرژی می‌تواند مشکلات بسیاری از صادرکنندگان گازوییل را حل کند و در نهایت با شفاف‌سازی در نحوه خرید، قیمت‌گذاری و عرضه آن مانع از ایجاد رانت این کالا شود. مدیرعامل گروه جهانی سیرجان‌گستر در این باره معتقد است که قطعا فرآیند عرضه کالای گازوییل در از بین بردن رانت تاثیر خواهد داشت و می‌تواند بحران را پایان بخشد البته این امیدواری‌ها منوط به تعریف صحیح فرآیند عرضه درست کالاست.»