برنامه‌ای با نقاط مثبت بسیار

هفته گذشته لایحه برنامه ششم توسعه توسط رئیس‌جمهور به مجلس ارائه شد. این در حالی است که از زمان ارائه این لایحه به مجلس، از سوی کارشناسان و فعالان اقتصادی نکات مختلفی در مورد نقاط مثبت و منفی لایحه برنامه ششم توسعه بیان شده است. در همین حال برخی فعالان اقتصادی و بخش‌خصوصی بر این باورند که نقاط مثبت این لایحه بیش از نقاط منفی آن است. درحالی‌که فعالان اقتصادی، توجه به کوچک‌سازی دولت، ارتقای جایگاه بخش‌خصوصی، ضرورت بازنگری نقش بانک‌ها در اقتصاد ایران و. . . را از نقاط مثبت لایحه برنامه ششم توسعه می‌دانند، اما در عین حال این اعتقاد وجود دارد که باید پس از تصویب برنامه ششم در مجلس، برای اجرای آن تدابیر لازم در نظر گرفته شود تا نقاط مثبت آن، اجازه بروز و ظهور پیدا کند.

اعتقاد کارشناسان و فعالان اقتصادی این است که باید به‌گونه‌ای عمل شود که برنامه ششم توسعه هم به سرنوشت برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه دچار نشود.  «فرصت امروز» در این گزارش نقاط ضعف و قوت برنامه ششم توسعه و چگونگی اجرایی بودن آن را بررسی کرده است.

***

محمد صادق حمیدیان: 

توجه به کوچک‌سازی دولت نقطه مثبت برنامه است

محمدصادق حمیدیان، مدیرعامل بازرگانی حمیدیان معتقد است که توجه به کوچک‌سازی دولت، ارتقای جایگاه بخش‌خصوصی و ضرورت بازنگری در نقش بانک‌ها از نقاط مثبت لایحه برنامه ششم توسعه است.

با توجه به اینکه بسیاری از موارد مندرج در برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه اجرایی نشده و این موضوع همواره مورد انتقاد بوده است، ارزیابی شما از میزان اجرایی شدن برنامه ششم توسعه چیست؟

این موضوع که آیا برنامه‌های توسعه‌ای توانسته اقتصاد ما را به سمت مطلوبی هدایت کند، نکته بسیار مهمی است. به نظر می‌رسد در شرایطی که نبود یک استراتژی بلند‌مدت موجب شده برنامه‌های توسعه‌ای و برنامه‌های عمرانی به نتیجه مطلوب نرسد و اقتصاد ما به جایگاه واقعی هدایت نشود، تعدد زمینه‌های فعالیت، تمرکز نداشتن بر فعالیت‌های خاصی در مسیر اقتصاد، ترجیح دادن منافع شخصی بر منافع ملی و همچنین بحران‌های ناشی از اثرات مسائل سیاسی بر اقتصاد باعث شده که این برنامه‌ها از پویایی و کمال لازم برخوردار نباشد.

به لحاظ اجرایی بزرگ‌ترین ضعفی که در پنج برنامه توسعه‌ای قبلی مشاهده می‌شود، نبود یک نظام ارزیابی عملکرد برنامه است. به‌طوری که هیچ مکانیزمی وجود نداشت تا این موضوع ارزیابی شود که برنامه‌های توسعه‌ای در چه مواردی عملکرد خوب و در چه مواردی عملکرد بد داشته است. ما باید این موضوع را ارزیابی کنیم که چقدر اجرای برنامه‌ها منطبق با اهداف تعیین شده در برنامه‌های توسعه‌ای بوده است و چقدر به این اهداف دست پیدا کرده‌ایم یا به چه میزان از آنها فاصله داریم.

از زمان ارائه لایحه برنامه ششم توسعه به مجلس، نکات مختلفی در مورد نقاط ضعف و قوت برنامه ششم توسعه مطرح شده است. شما نقاط ضعف و نقاط قوت این برنامه را چه مواردی می‌دانید؟

در برنامه ششم توسعه به موضوع خوبی توجه شده و آن این است که دولت به خوبی درک کرده که کشور گران اداره می‌شود، بنابراین کوچک‌سازی دولت و بروز دولت الکترونیک در ذات این برنامه دیده شده است.ارتقای جایگاه بخش‌خصوصی و بالا بردن نقش مشارکتی بخش‌خصوصی دومین مزیتی است که در ذات برنامه ششم توسعه لحاظ شده است. بحث سوم هم ضرورت بازنگری در نقش بانک‌ها در اقتصاد ایران است که این سه موضوع مزایای اصلی برنامه ششم توسعه است.

اگر بخواهیم به نقاط ضعف این برنامه هم اشاره‌ای داشته باشیم، مقوله تولید صادرات‌گرا و تولید درون‌گرای برون‌نگر در ذات برنامه ششم توسعه لحاظ نشده است. در مقوله اقتصاد کلان هم، خروج از برنامه رکود و تکیه بر تولید داخلی مبتنی بر اجرای اقتصاد مقاومتی مورد توجه قرار نگرفته است. موضوع دیگر هم این است که تکلیف بدهی‌های دولت به بخش عمومی و بخش‌خصوصی اقتصاد و به‌ویژه سیستم بانکی و بیمه‌ها به خوبی روشن نشده است.

به زعم شما دلیل این موضوع که دولت بدهی‌های خود به بخش عمومی و خصوصی و بانک‌ها را در برنامه ششم توسعه تعیین تکلیف نکرده، چیست؟

در حال حاضر دولت با چهار مقوله بسیار بد در اقتصاد کشور مواجه است. نخستین مقوله بروز و وجود اقتصاد سیاه در کشور است، گاهی اوقات می‌شنویم که تا 40 درصد اقتصاد کشور، اقتصاد سیاه است؛ اقتصادی که از تمام امکانات کشور استفاده می‌کند منتها هیچ مالیاتی پرداخت نمی‌کند و در تقابل با تولید داخلی است. پدیده‌هایی مانند قاچاق و فرار مالیاتی در اقتصاد سیاه دیده می‌شود. نکته دیگر بزرگ بودن بدنه دولت و پرهزینه بودن اداره این دولت است.

سومین موضوع پرداخت نقدی یارانه‌ها است و در شرایطی که تورم سنگین و دورقمی در کشور داریم، این موضوع می‌تواند یک بحران بزرگ برای تأمین و تجهیز منابع مالی موردنیاز دولت باشد. همچنین شرایط سیاسی حاکم بر جهان موجب شده شاهد کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی به‌عنوان مهم‌ترین منبع تأمین ارز مورد نیاز کشور باشیم. جمیع این مسائل موجب شده دولت نتواند تصمیم چندانی در مورد پرداخت بدهی خود به بخش عمومی و خصوصی بگیرد. اما قطعاً باید تکلیف این موضوع روشن شود.

در برنامه ششم توسعه دولت پیش‌بینی کرده که نرخ تورم در سال 1395، به 3/11 درصد و در سال پایان برنامه ششم توسعه به 9/8 درصد برسد. شما این پیش‌بینی را قابل تحقق می‌دانید؟

این اعداد قابل تحقق است، اما صرفاً باید ما جانب عرضه را با حمایت از تولید و جانب تقاضا را با حمایت از صادرات نگه داریم. اگر این دو اقدام بزرگ اتفاق بیفتد، می‌توانیم بین عرضه و تقاضا با یک نرخ رشد مؤثر، تعادل به وجود بیاوریم. در دولت هفتم این پیش‌بینی در برنامه توسعه‌ای صورت گرفت و به خوبی به نرخ تورم مطلوب دست یافتیم. بنابراین کاهش نرخ تورم در برنامه ششم توسعه نشدنی نیست و همت دولت و بخش‌خصوصی را در این زمینه می‌طلبد.

***

محمدحسین برخوردار:

بستر اجرای برنامه ششم مهیا شود

محمدحسین برخوردار، مدیرعامل شرکت دخانیات و فعال اقتصادی معتقد است که نقاط مثبت برنامه ششم توسعه بیش از نقاط منفی است، اما باید بستر لازم برای اجرایی شدن این نقاط مثبت فراهم شود و این بستر را باید زیرمجموعه دولت فراهم کند.

برآورد شما از نقاط ضعف و نقاط قوت لایحه برنامه ششم توسعه چیست و به نظر شما نقاط ضعف این برنامه بیشتر است یا نقاط ضعف آن؟

هر برنامه‌ای با توجه به زمان خود قابل اجرا است و باید بسترها فراهم شود تا به آنچه که در این برنامه پیش‌بینی شده، دست پیدا کنیم. البته آماده‌کردن بسترها فقط به عهده دولت نیست بلکه باید دولت و ملت دست به دست یکدیگر بدهند و بستر سالمی را ایجاد کنند تا برنامه به خوبی اجرا شود. بنابراین لازمه اجرای هر برنامه‌ای دو موضوع است؛ یکی اینکه مردم به اجرای آن اعتقاد پیدا کنند و این موضوع را مشاهده کنند که دولت در حال خدمت‌رسانی به آنها است.

البته منظورم از دولت فقط دولتمردان نیست بلکه آحاد دولت از کارشناسان گرفته تا بالاترین رده‌های دولت باید در این خدمت‌رسانی قرار بگیرند. معمولاً دولتمردان می‌خواهند بهترین اقدامات ممکن را انجام دهند اما زمانی‌که برنامه وارد یک زیرمجموعه می‌شود، به دلیل بهره‌وری کمی که در دولت‌های بزرگ وجود دارد به خوبی انجام نمی‌شود و فقط موجب نارضایتی مردم ناراضی می‌شود.

پس به زعم شما نقاط مثبت برنامه ششم توسعه بیش از نقاط ضعف آن است؟

نقاط مثبت برنامه بیش از نقاط منفی است، اما باید بستر لازم برای اجرایی شدن این نقاط مثبت فراهم شود. البته این بستر را باید زیرمجموعه دولت فراهم کند.

فکر می‌کنید در دولت چنین بستر و پتانسیلی وجود دارد که چنین بستر و زمینه‌ای را ایجاد کند؟

البته دولت خواستار چنین موضوعی است که بسترها و زمینه‌های لازم را ایجاد کند، اما اینکه در این موضوع چقدر موفق باشد، بستگی به عوامل مختلفی دارد. اگر این عوامل وجود داشته باشد، دولت هم قطعاً اقدامات لازم را انجام می‌دهد.

در برنامه ششم توسعه پیش‌بینی شده که در سال 1395 نرخ رشد اقتصادی به 5 درصد برسد و در سال پایان اجرای این برنامه، رشد اقتصادی 8 درصد محقق شود. به نظر شما این پیش‌بینی تحقق‌پذیر است؟

من فکر می‌کنم نرخ رشد اقتصادی پیش‌بینی شده در برنامه ششم توسعه، دست بالا در نظر گرفته شده است. اگر این پیش‌بینی را رویایی ندانیم حداقل این است که باید پتانسیل این رشد اقتصادی را داشته باشیم. کشورمان سالیان درازی است که تحت تحریم‌های سنگینی قرار داشته و بخش صادرات آنچنان که باید و شاید به نقطه اوج خود نرسیده است.

این در حالی است که یکی از نکاتی که می‌تواند رشد اقتصادی برای کشورمان به وجود بیاورد، همین رونق صادرات است و اگر در توسعه صادرات موفق نباشیم، رشد اقتصادی حاصل نمی‌شود و فقط می‌توانیم مصرف داخلی را تأمین کنیم. لذا بیشترین توجه ما باید به سمت بخش صادرات باشد و در این صورت رشد اقتصادی قابل قبولی خواهیم داشت اما نه به میزانی که در برنامه ششم توسعه پیش‌بینی شده است.

پس به زعم شما در سال‌های اجرای برنامه ششم توسعه تا چه اندازه رشد اقتصادی در کشور حاصل می‌شود؟

به نظر من، حداقل 5 تا 6 درصد رشد اقتصادی را تا پایان برنامه ششم توسعه خواهیم کرد.

اشاره کردید که باید توسعه صادرات به‌طور جدی مورد توجه قرار بگیرد. با توجه به لغو تحریم‌ها، چقدر می‌توانیم از این پتانسیل برای توسعه صادرات استفاده کنیم؟

لغو تحریم‌ها فرصت بسیار خوبی است ولی ما تمرین نداریم. بنابراین باید از پتانسیل‌های واسطه‌ای و به‌ویژه پتانسیل ایرانیانی که در سایر کشورها زندگی می‌کنند و دارای بیزینس‌های بزرگی هستند، استفاده کنیم و این افراد را به کار بگیریم و نسبت به صادرات محصولات‌مان از طریق آنها اقدام کنیم تا زودتر به اهدافی که در برنامه ششم توسعه مندرج شده، دست پیدا کنیم.

در برنامه ششم توسعه پیش‌بینی شده که نرخ بیکاری در سال 1395 بالغ بر 8/12 درصد باشد و در پایان اجرای این برنامه به 9 درصد برسد. با توجه به مشکلات و چالش‌هایی که پیش روی اشتغال‌زایی وجود دارد، این پیش‌بینی تا چه اندازه تحقق‌پذیر است؟

اگر رشد اقتصادی اتفاق بیفتد، میزان بیکاری کاهش پیدا خواهد کرد ولی اگر رشد اقتصادی لازم محقق نشود، نرخ بیکاری هم تغییر قابل‌توجهی نخواهد کرد. زیرا نرخ رشد اقتصادی رابطه مستقیمی با نرخ بیکاری دارد و هرچه نرخ رشد اقتصادی بالاتر برود، نرخ بیکاری کاهش پیدا می‌کند.

پس معتقدید که در سال‌های اجرای برنامه ششم توسعه، شاهد اشتغال‌زایی خواهیم بود؟

بله، همین‌طور است و قاعدتاً اگر تمام موارد در کنار یکدیگر پیش برود، می‌توانیم شاهد اشتغال‌زایی در کشور باشیم.

ارتباط با نویسنده: elmira.akrami@gmail.com