بدون کارشناسی به بیراهه‌ می‌رویم

چندی پیش وزیر نیرو با اشاره به مشکلات جدی تأمین آب مورد نیاز بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی در جنوب کشور تأکید کرد که در این مناطق مشکلات جدی برای تأمین آب وجود دارد اما با وجود دسترسی این مناطق به دریا می‌توان از طریق نمک‌زدایی و شیرین‌سازی آب بخشی از این مشکلات را برطرف کرد. چیت‌چیان با اشاره به برنامه‌ریزی وزارت نیرو برای شیرین‌سازی آب جهت استفاده در پنج استان واقع در محدوده سواحل جنوب کشور خاطرنشان کرد که در این طرح از بازیافت حرارت نیروگاه‌های برق، برای شیرین‌سازی آب استفاده خواهد شد.

اما در حالی طرح شیرین‌سازی آب دریا برای مقابله با کم آبی در استان‌های جنوبی از سوی دولت مطرح می‌شود که برخی از کارشناسان با این طرح مخالف هستند و در عین حال برخی دیگر از کارشناسان شیرین‌سازی آب دریا را با رعایت برخی از شرایط دارای توجیه اقتصادی می‌دانند و معتقدند که شیرین‌سازی آب دریا برای صنایع دارای توجیه اما برای بخش کشاورزی فاقد توجیه است. «فرصت‌امروز» در گفت‌وگو با کارشناسان مزایا و معایب شیرین‌سازی آب دریا در کشورمان را مورد بررسی قرار داده است.

***

مهدی میرزایی:
حجم و شکل شیرین‌سازی مهم است

مهدی میرزایی، کارشناس منابع آب معتقد است که به دلیل گسترده بودن موضوعات مرتبط با شیرین‌سازی آب دریا، این مبحث فراتر از یک کارشناسی معمولی است و باید نگاه عمیق‌تری درباره این موضوع داشته باشیم.

به نظر شما شیرین کردن آب دریا به چه میزان باید انجام شود و اجرای آن در کشور ما تا چه اندازه منطقی است؟

شیرین کردن آب دریا بیشتر با این نقطه‌نظر مطرح می‌شود که از این آب در صنایع استفاده کنند. تصور صنایع این است که می‌توانند هزینه‌های شیرین کردن آب دریا و انتقال آن را پرداخت کنند و برای آنان صرفه اقتصادی دارد. بنابراین باید این موضوع به لحاظ اقتصادی مورد بررسی قرار بگیرد که هریک از طرح‌های شیرین‌سازی آب دریا به صورت جداگانه دارای توجیه اقتصادی است یا خیر.

 اگر بخواهیم اقتصاد طرح شیرین‌سازی آب دریا را بررسی کنیم باید در ابتدا به کل اقتصاد ایران نگاه کنیم و قاعدتا توجیه اقتصادی این طرح را در منطقه مورد نظر یا کل ایران مورد مطالعه قرار داد. اما معمولا آنچه محاسبه می‌شود این است که باید چه حجم از آب دریا و با چه هزینه‌ای شیرین‌سازی شود که به آن حسابداری طرح می‌گویند. به احتمال فراوان بحث اقتصادی شیرین‌سازی آب دریا مشکل خاصی نخواهد داشت البته این موضوع به آن بستگی پیدا می‌کند که چه حجم از آب دریا و به چه شکل شیرین‌سازی شود و انتقال پیدا کند.

آیا شیرین‌سازی آب دریا به محیط‌زیست و منابع آب آسیب می‌رساند؟

اگر برداشت آب از خلیج‌فارس و دریای عمان کنترل شده و چندان قابل توجه نباشد، شاید تاثیری بر محیط زیست نداشته باشد. در این میان چند پارامتر دیگر مهم است؛ یک پارامتر این است که آب به چه وسیله‌ای شیرین‌سازی و منتقل شود. اگر انتقال آب شیرین‌شده به وسیله خط لوله باشد، این خط لوله عوارض زیادی را دارد و از سوی دیگر بحث آسیب زدن به محیط‌زیست هم مطرح است. اگر فرض را بر این بگیریم که توجیه محیط‌زیستی خوبی هم پشت این ماجرا باشد، قاعدتا باید خط لوله انتقال آب از میان روستاها بگذرد تا به صنایع برسد. در این شرایط این بحث مطرح می‌شود که آیا صنایع این حق را دارند آبی که می‌تواند در یک یا چند روستا مصرف شود از جلوی چشمان روستاییان بگذرانند، بدون اینکه هیچ انشعابی به آنها بدهند. بحث دیگر این است که اگر قرار است انشعابی به روستاها بدهند، باید به چه میزان باشد که هم روستاها را دربربگیرد و هم صنایع از این آب شیرین‌شده سیراب شوند و آیا اصلا این بحث اقتصادی است یا خیر؟ اگر این موضوعات را کنار یکدیگر قرار دهیم، مبحث، بسیار استراتژیک می‌شود و بنابراین موضوع فراتر از یک کارشناسی معمولی است و باید نگاه عمیق‌تری در مورد این موضوع داشته باشیم.

***

محمدرضا نظری:
شیرین‌سازی آب برای صنایع به‌صرفه است

محمدرضا نظری، عضو هیات علمی دانشگاه بهشتی و از کارشناسان منابع آب معتقد است که برای صنایع، شیرین‌سازی آب دریا صرفه اقتصادی دارد اما برای بخش کشاورزی چنین صرفه‌ای ندارد.

آیا با شیرین‌سازی آب دریا موافق هستید و فکر می‌کنید شیرین‌سازی آب باید در چه حجمی انجام شود؟

طبیعتا با توجه به تغییرات اقلیمی که اتفاق می‌افتد و اینکه تمام منابع آب را مورد استفاده قرار داده‌ایم امکان استفاده و بهره‌گیری از منابع آب داخلی تا حدودی غیرممکن است. اما یکی از راهکارها می‌تواند این باشد که با توجه به وجود دریا در شمال و جنوب کشور، آب فراوان و تقریبا رایگان است اما هزینه‌های انتقال این آب به مناطق مرکزی و خشک ایران بالاست، بنابراین با توجه به اینکه کمیابی آب، به مرور زمان به افزایش قیمت آب منجر خواهد شد و حتما صنایع ما به سمت شیرین‌سازی آب خواهند رفت، زیرا به‌طور کلی شیرین‌سازی آب دریا برای صنایع به صرفه است.
صنایع توانایی و تمایل به خرید آب با قیمت بالا را دارند. قیمت شیرین‌سازی یک متر مکعب آب و انتقال آن به صنایع جنوب شرق کشور 5 هزار تا 7 هزار تومان هزینه دارد؛ بنابراین فکر می‌کنم با همین قیمت‌ها برای صنایع صرفه اقتصادی دارد اما برای بخش کشاورزی چنین صرفه‌ای ندارد و هیچ طرح شیرین‌سازی برای بخش کشاورزی به‌صرفه نیست مگر اینکه در خود سواحل که نزدیک به دریاست و در گلخانه‌ها این آب مورد استفاده قرار بگیرد.

بنابراین به نظر شما زمانی شیرین‌سازی آب دریا توجیه دارد که نزدیک به دریا بوده و هزینه‌هایش به شکلی باشد که توجیه اقتصادی آن را تحت تاثیر قرار بدهد؟

شیرین‌سازی آب دریا دارای دو جزء است؛ یکی هزینه شیرین‌سازی در سایت و دیگری هزینه‌های انتقال است. انتقال آب با این شرایط برای کشاورزی دارای صرفه نیست اما برای صنعت اقتصادی است. ولی نکته دیگر این است که اگر شیرین‌سازی در سواحل انجام شود و هزینه انتقال زیادی را نطلبد و کشاورزی هم مبتنی بر کشت‌های کنترل شده مانند گلخانه‌ها شود و اهداف صادراتی داشته باشد، اقدام خوبی است.

گفته می‌شود به‌طور کلی شیرین‌سازی آب دریا بسیار پرهزینه است. آیا این موضوع را قبول دارید؟

باید ببینیم سقفی که به آن می‌گوییم پرهزینه کجاست. در همه جای دنیا با تکنولوژی‌‌های موجود شیرین‌سازی آب دریا قابل رقابت با منابع آب متعارف نیست. یعنی منابع آب داخلی بسیار به‌صرفه‌تر هستند ولی ما در وضعیتی قرار داریم که منابع آب داخلی وجود ندارد، بنابراین مقایسه بین آب‌های متعارف و آب‌های نامتعارف به لحاظ هزینه امکان‌پذیر نیست. اما در مورد اینکه اقتصادی است یا خیر ممکن است یک نوع از تصفیه آب هزینه‌های زیادی داشته باشد اما اگر دارای منعفت و سود باشد، اشکالی ندارد. یعنی اگر آبی که تولید می‌کنیم بتواند ارزش اقتصادی بالایی ایجاد کند هیچ اشکالی ندارد که هزینه‌هایش هم بالا باشد.

***

فاطمه ظفرنژاد:
جابه‌جایی منابع آبی غلط است

فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر بین‌المللی آب و توسعه پایدار معتقد است که در شیرین‌سازی آب دریا هرگونه جابه‌جایی منابع آبی غلط است و باید این کار در محل انجام شود.

آیا در کشور ما شیرین‌سازی آب دریا امکان‌پذیر است و باید در چه شرایطی انجام شود؟

ابتدا باید به این موضوع اشاره کنم که تخریب طبیعت تاوان بسیاری را به دنبال دارد و در حال حاضر که آهنگ تخریب طبیعت تندتر شده است، باید نسبت به موضوع نگرانی بیشتری داشت، بنابراین تصمیماتی که توسط برخی سیاستگذاران و تصمیم‌گیرندگان ناوارد گرفته می‌شود، تاوان بسیار سختی خواهد داشت؛ این موضوع در مورد شیرین‌سازی آب دریا هم صادق است. اگر قرار باشد شیرین‌سازی آب دریا با انتقال آب و بردن آن به کیلومترها آن‌طرف‌تر همراه باشد، درست نیست، به عبارت دیگر هرگونه جابه‌جایی منابع آب غلط است و باید شیرین‌سازی در کنار منابع آبی انجام شود.

به نظر شما شیرین‌سازی آب دریا در چه صورتی از توجیه لازم برخوردار خواهد بود؟

شیرین‌سازی آب دریا باید بسیار فکر شده و همراه با کارشناسی باشد. در درجه اول باید مدیریت حوضه آبخیزی که قرار است شیرین‌سازی آب دریا در آن انجام شود به مردم بومی واگذار شود. نکته دیگر این است که باید دید آب دریا را برای چه کسانی می‌خواهند شیرین کنند و قرار است چه گروهی و برای چه منظور از آن استفاده کنند.اگر شیرین‌سازی آب دریا به منظور استفاده در تولید باشد، باید بسیار سنجیده و حساب شده عمل کرده و توجیه بومی داشته باشد. در غیر این صورت تصمیم‌گیری‌های یک‌شبه منجر به این شود که در هر منطقه‌ای دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن نصب شوند، کاملا غلط است.