عوامل مؤثر بر تضعیف و تعطیلی کتابفروشی های محلی بررسی می شود / بحرانی به نام محله های بی کتابفروش

در کشورمان کتابفروشی های محلی و کوچکی که زمانی پاتوق نویسندگان و روشنفکران بود، کم نداشته ایم و حتی در حال حاضر هم شاید در گوشه و کنار شهر چنین کتابفروشی هایی وجود داشته باشند. البته شاید چندین عامل در تعطیلی یا تضعیف چنین کتابفروشی هایی نقش داشته، اما به نظر می رسد که در این میان یکی از عوامل تأثیرگذار، ایجاد شهرکتاب ها است که شرایط را برای تعطیلی یا تضعیف کتابفروشی هایی که کارکرد فرهنگی داشتند و به نوعی پاتوق فرهنگی بودند، فراهم کرد.

اما در شرایطی که كتابفروشی های كوچك در حوزه نرم افزاری و ایده و گفت وگو ظرفیت هایی بیشتر و کارکردهایی در برقراری ارتباطات فرهنگی دارند، به نظر می آید که شهر کتاب ها چنین ظرفیت هایی را ندارند و حتی اغلب کارکنان آنها کتاب را به عنوان یک کالا می بینند و نمی توانند هیچ پرزنتی به مشتریان کنند.

البته در همین حال برخی از کارشناسان و صاحب نظران، عملکرد برخی از ناشران در ارائه تخفیف های بالا و تغییر الگوی خرید کتاب را به اندازه شهر کتاب ها در تضعیف و تعطیلی کتابفروشی های کوچک و محلی مؤثر می دانند. «فرصت امروز» در این گزارش عوامل مؤثر بر تضعیف و تعطیلی کتابفروشی های محلی را بررسی کرده است.

***

علی اصغر سیدآبادی:

كتابفروشی های كوچك در ایده و گفت وگو ظرفیت  دارند

علی اصغر سیدآبادی، نویسنده، معتقد است فروشگاه های بزرگ شاید بتوانند در حجم كتاب و محصول و تنوع سلیقه حرف اول را بزنند، اما كتابفروشی های كوچك در حوزه نرم افزاری و ایده و گفت وگو ظرفیت های بیشتری دارند.

در سال های اخیر شاهد تعطیلی بسیاری از کتابفروشی های محلی و رشد شهر کتاب ها بوده ایم. نقش کتابفروشی های محلی در رشد فرهنگ و خطر جایگزینی آنها با شهر کتاب ها را چگونه ارزیابی می کنید؟

ما سه نوع كتابفروشی را می توانیم از هم تفكیك كنیم؛ كتاب فروشی های زنجیره ای و بزرگ، كتابفروشی های كوچك و مستقل و كتابفروشی های محلی. هركدام از اینها كاركرد متفاوتی دارند. شكل گیری فروشگاه های بزرگ هم به زیان كتابفروشی های كوچك و مستقل بوده و هم به زیان كتابفروشی های محلی.

اما به نظرم گریزی از تاسیس كتابفروشی های بزرگ نداریم و این كتابفروشی ها نقش مهمی ایفا می كنند، ولی آنچه می تواند باعث نگرانی بشود، رقابت نابرابر و تسهیلات و حمایت هایی است كه ممكن است در اختیار برخی فروشگاه های بزرگ قرارداده شود، اما كوچك ها و محلی ها از همان حمایت ها و تسهیلات برخوردار نباشند.

موضوع بعد این است كه با شكل گیری فروشگاه های بزرگ، احتمالا كتابفروشی های كوچك و محلی تغییری در كار خود بدهند و تعریف تازه ای از كسب و كارشان ارایه كنند كه متاسفانه خیلی از آنها موفق نبوده اند. کتابفروشی های محلی یك جور پاتوق های روشنفكری هستند كه مشتریان تصور می كنند علاوه بر خرید كتاب، حضورشان در آنجا تمایزبخش است.

به نظر شما تضعیف کتابفروشی های کوچک و محلی چه تاثیری بر اقتصاد این کتابفروشی ها دارد؟

طبیعی است كه شكل گیری فروشگاه های بزرگ بر اقتصاد كتابفروشی های كوچك تاثیر دارد، اما مشكل نرفتن به كتابفروشی فراگیرتر و مهم تر است. با این همه اگر كتابفروشی های محلی، خود را به گونه ای تعریف كنند كه روی مخاطبانی مانند زنان خانه دار و كودكان و نوجوانان متمركز شوند، رونق بیشتری می گیرند. در حال حاضر بخش بزرگی از رمان های عامه پسند در كتابفروشی های محلی ارایه می شود.

تعطیلی یا تضعیف کتابفروشی های محلی و کوچک چه تاثیری بر کمرنگ شدن ارتباطات فرهنگی اهل محل و کاهش خرید کتاب و کتابخوانی دارد؟

متاسفانه مطالعات و اطلاعات دقیقی از تعداد و نسبت كتابفروشی های كوچك و محلی و بزرگ و تصویر روشنی از گردش اقتصادی و كاركردهای فرهنگی آنها وجود ندارد. به نظرم كتابفروشی های محلی كمتر موفق شده اند به فضایی فرهنگی برای ارتباطات تبدیل شوند و بیشتر در زمینه عرضه كتاب های عامه پسند نقش دارند.

اما برخی از كتابفروشی های كوچك در تهران و شهرستان ها به محفل های ارتباطات و گفت وگوهای فرهنگی تبدیل شده اند و خوشبختانه در سال های اخیر باوجود تعطیلی برخی كتابفروشی ها، راه اندازی كتابفروشی های گفت وگومحور و پاتوقی در تهران و شهرستان ها افزایش یافته است.

به زعم شما کتابفروشی های محلی نسبت به شهرکتاب ها چه کارکردهای فرهنگی دارند؟

كتابفروشی های بزرگ همه شبیه هم هستند و در خدمات و چینش و برخورد با مشتری یكسان عمل می كنند و بیشتر پروتكل ها و تكنیك ها بر روابط بین مشتری و فروشندگان حكمفرماست، اما كتابفروشی های كوچك بیشتر حول رابطه فرهنگی بین مخاطب و كتابفروش می چرخد.

مخصوصا در شهرستان ها كتابفروشی های كوچك فقط فروشگاه نیستند و نوعی پاتوق فرهنگی فعال هستند. فروشگاه های بزرگ شاید بتوانند در حجم كتاب و محصول و تنوع سلیقه حرف اول را بزند، اما كتابفروشی های كوچك در حوزه نرم افزاری و ایده و گفت وگو ظرفیت های بیشتری دارند.

***

مصطفی قوانلو قاجار:

الگوی خرید کتاب تغییر کرده است

مصطفی قوانلو قاجار، کارشناس حوزه کتاب معتقد است تحولی که در نظام خرید و مصرف به وجود آمده مشمول کتاب هم شده و موجب شده که خرید کتاب به سمت شهرکتاب های بزرگ کشیده شود.

به نظر شما به وجود آمدن شهر کتاب ها و فروشگاه های کتاب، به چه صورت اقتصاد و گردش مالی کتابفروشی های محلی و کوچک را تحت تأثیر قرار داده است؟

در کشور ما تحولی در نظام خرید و مصرف و الگوی خرید کردن به وجود آمده است. در گذشته در محلات تهران و شهرستان ها خدمات مختلفی ارائه می شد اما حدود پنج سالی است که شکل این موضوع تغییر کرده است. یعنی ایجاد هایپرمارکت ها و سوپرمارکت ها و فروشگاه های بزرگ موجب شده مردم برای خرید به این مکان ها مراجعه کنند.

در مورد کتاب هم چنین تحولی رخ داده است و شاهد هستیم که فروش و خرید کتاب به سمت شهرکتاب ها و آن هم شهرکتاب های بزرگ کشیده شده است.اتفاقا یک سری شــهر کتاب هـای کوچک هم داریم که از نظر فروش و درآمدزایی خیلی موفق نیستند اما شهر کتاب های بزرگی که اکثرا در شمال شهر قرار دارند، از نظر اقتصادی و مالی شرایط بسیار خوبی دارند.

این اتفاقی است که در تهران رخ داده و کم و بیش در شهرستان ها هم اتفاق افتاده یا اتفاق خواهد افتاد و مسیر به سمتی می رود که هر فروشگاه کوچک و با متراژ پایین، دیگر نمی تواند انتظارات را برآورده کند، زیرا الگوی خرید مصرف کنندگان تغییر کرده است و در الگوی خرید چنین فروشگاه هایی جا نمی گیرند.

دلیل اینکه برخی فروشگاه های کوچک کتاب هم سرپا مانده اند این است که خود مالک هستند و اجاره بها پرداخت نمی کنند.

بنابراین شما معتقدید در کشور ما کتابفروشی های کوچک محکوم به ورشکستگی و تعطیلی هستند؟

باید توجه داشته باشیم که در کشورمان هیچ فروشگاه یا کتابفروشی بزرگی وجود ندارد که بتواند با فروش کتاب به سودآوری برسد و حتی بتواند هزینه های خود را سربه سر کند. بنابراین این سرنوشت محتوم تمام کتابفروشی هایی است که با متراژ کوچک فعالیت می کنند، مگر اینکه کتابفروشی های کوچک کارهای دیگری مانند فروش کتاب های درسی و لوازم التحریر را انجام دهند تا بتوانند هزینه های خود را جبران کنند.

بنابراین آن طور که از صحبت های شما متوجه شدم به وجودآمدن شهر کتاب ها و تغییر الگوی خرید و مصرف مردم در اقتصاد کتابفروشی های کوچک تأثیر گذاشته است؟

بله، الگوی خرید عوض شده است و مردم به کتابفروشی های بزرگ مراجعه می کنند، حالا می توان هر اسمی را بر این کتابفروشی های بزرگ گذاشت. درواقع کتابفروشی های بزرگ با متراژ بالا مورد اقبال قرار گرفته اند.

به زعم شما تضعیف یا تعطیلی کتابفروشی های محلی و کوچک چه تأثیری بر کمرنگ شدن ارتباطات فرهنگی اهالی محل و به تبع آن کاهش خرید کتاب و فرهنگ کتاب خوانی دارد؟

من نمی توانم بگویم که این موضوع چه تأثیرات منفی دارد اما می توانم این را بگویم از آنجا که ما متکی به آمار نیستیم، نمی توانیم بگوییم تغییر الگوی خرید کتاب، موجب کاهش میزان مطالعه یا باعث افزایش میزان مطالعه می شود. به نظرم موضوعی که باید در کشورمان تقویت شود، موضوع کتابخانه های محلی است نه موضوع کتابفروشی ها. یعنی اگر دولت و شهرداری ها می خواهند کمک کنند، باید به شکل گیری کتابخانه های محلی یاری برسانند و به این ترتیب شبکه های ارتباطات محلی تقویت شود.

***

علی اصغر طباطبایی:

اغلب کارکنان شهرکتاب ها مشتریان را پرزنت نمی کنند

علی اصغر طباطبایی، مدیر فروش کتابفروشی لارستان معتقد است 90 درصد افرادی که در شهر کتاب مشغول کار هستند، کتاب را نمی شناسند و آن را به عنوان یک کالا می بینند و نمی توانند هیچ مشتری را پرزنت کنند.

ایجاد شهرکتاب ها چقدر منجر به تضعیف کتابفروشی های محلی و تحت تاثیر قرار گرفتن اقتصاد این کتابفروشی ها شده است؟

ما در سال گذشته بیلان منفی داشتیم و از جیب مان پولی را گذاشتیم تا بتوانیم دوام بیاوریم. دلیل این موضوع هم گران شدن کتاب است، ولی ما قیمت کتاب هایی را که در کتابفروشی داریم تغییر نمی دهیم، اما زمانی که می خواهیم عین همان کتاب ها را برای کتابفروشی خریداری کنیم، 30درصد پول بیشتری پرداخت می کنیم.

البته شهرکتاب ها تاثیراتی در تضعیف کتابفروشی های محلی و کوچک داشته است، اما بیش از آن، عملکرد ناشران در این موضوع تاثیر داشته است. برخی از ناشران کتاب های خود را با 20 تا 30 درصد زیر قیمت به فروش می رسانند و در سایت های خود اقدام به فروش کتاب های شان می کنند و حتی تا در خانه مشتریان ارسال می کنند و جای تعجب است که چگونه یک ناشر برای یک کتاب 20 هزار تومانی تخفیف 20 درصدی قائل می شود و هزینه های حمل و نقل خود را جبران می کند.

بنابراین معتقدید که عملکرد برخی از ناشران حتی بیشتر از وجود شهر کتاب ها بر اقتصاد کتابفروشی های محلی و کوچک تاثیر گذاشته است؟

موضوع دیگر این است که مسئولان اعلام کرده اند 50درصد پتانسیل فروش کتاب در 10 روز برگزاری نمایشگاه کتاب است. به این ترتیب به عنوان مثال از یک کتاب که تیراژ آن هزار نسخه است، 500 نسخه در نمایشگاه کتاب به فروش می رسد و پول کتاب به صورت مستقیم در جیب ناشران می رود، در صورتی که طبق قانون، ناشر اجازه فروش این چنینی ندارد و این مسائلی است که کتابفروشی های محلی و مستقل را که ناشر نیستند، ضعیف می کند.

این موضوع مهم است، زیرا ممکن است یک کتابفروشی محلی و کوچک باشد اما ناشر هم باشد و این نشر کمک کند که این کتابفروشی سرپا بماند. موضوع دیگر این است که در حال حاضر دیجی کالا 25 درصد تخفیف برای فروش کتاب در نظر گرفته است ولی ما به عنوان کتاب فروش نمی توانیم در برخی از مناسبت ها بیشتر از 15 درصد تخفیف را برای مشتریان خود قائل شویم.

به نظر شما کتاب فروشی های کوچک و محلی چه کارکرد فرهنگی نسبت به شهرکتاب ها دارند؟

90 درصد افرادی که در شهرکتاب مشغول کار هستند، کتاب را نمی شناسند و آن را به عنوان یک کالا می بینند و نمی توانند هیچ مشتری را پرزنت کنند. این در حالی است که برخی از مشتریان ما این سوال را می پرسند که برای آنها چه کتابی داریم یا برای آنها کتاب جدیدی آمده است؟

این به آن معنا است که ما چنین مشتریانی را می شناسیم و حتی با مشتریان وارد بحث و گفت وگو می شویم و در مورد رمانی که خوانده است، با هم صحبت می کنیم. در واقع ما بنا به سلیقه و علایق مشتریان، کتاب ها را به آنان معرفی می کنیم، اما این اتفاق در شهر کتاب ها رخ نمی دهد.