بازارچه‌های دائمی راه ورود صنایع‌ دستی به خانه‌ها

صنایع‌دستی می‌تواند اثرات مثبت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و بعضا حتی زیست‌محیطی داشته باشد؛ نقش صنایع‌دستی در بالا بردن سطح اشتغال، تولید ملی، ازدیاد درآمد سرانه، توسعه گردشگری، افزایش مبادلات فرهنگی، ایجاد هویت و غرور ملی و قومی، پویا نگاه داشتن خلق هنری در بین هنرمندان و سازندگان مناطق مختلف و بسیاری دیگر تنها بخشی از این اثرات است.

صنایع‌دستی، این مجموعه‌ای از هنر – صنعت‌ها، عمدتا با استفاده از مواد اولیه بومی و به کمک دست و ابزارهای دستی، به ساخت و تهیه محصولاتی می‌انجامد که در هر واحد آن، ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر به نحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی این‌گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه‌ای است.

صنایع‌دستی حتی بدون در نظر گرفتن پتانسیل‌های صادراتی آن، به سبب بی‌نیازی از تجهیزات و ابزارآلات پیشرفته، مواد اولیه وارداتی، نیروی متخصص خارجی و سرمایه‌گذاری بالا می‌تواند توسعه پایدار را در مناطق مختلف به‌ویژه مناطق حاشیه‌ای و روستایی محقق سازد و از طرف دیگر نقشی مکمل در کنار صنایعی مانند گردشگری ایفا کند.

با این حال، صنایع‌دستی کشور هنوز که هنوز است تمام پتانسیل‌های خود را برای تحقق تأثیرات مثبتش به کار نگرفته است و بر قامتی که از نظر کارشناسان داخلی و خارجی شایسته آن است، نایستاده است.

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که هنرمندان صنایع‌دستی همیشه با آن دست به گریبان بوده‌اند، بحث فروش صنایع‌دستی است. هنوز نیز خلأ فروش و اتصال حلقه‌های تولید به فروش و ایجاد شبکه‌ای منسجم و به‌هم‌پیوسته که بتواند خریداران و تولیدکنندگان را چه در سطح داخلی و چه در سطح بین‌المللی به یکدیگر پیوند دهد مهم‌ترین چالشی است که صنایع‌دستی کشور با آن دست به گریبان است. پراکندگی تولید‌کنندگان صنایع‌دستی امکان تبلیغات و بازاریابی‌های منسجم و موثر را برای آنها محدود می‌سازد و نیاز به وجود سازمان‌های متخصصی که به پشتیبانی از این فرآیند برآیند، دیده می‌شود.

بر هیچ کس پوشیده نیست که عرضه مناسب و معرفی خوب محصولات می‌تواند فروش صنایع‌دستی را افزایش دهد و نبود بازارچه‌های دائمی صنایع‌دستی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات حوزه صنایع‌دستی است.

از سوی دیگر، عدم شناخت کافی از نیاز واقعی بازار و سلیقه مصرف‌کننده امروزی و فاصله روزافزون میان خواسته مصرف‌کننده و محصولات تولیدکنندگان صنایع‌دستی در کشور سبب شده بخشی از بازار داخلی در اختیار صنایع‌دستی چینی، هندی و پاکستانی قرار گیرد. هم‌اکنون مسئولان سازمان میراث فرهنگی درصدد هستند برای پرکردن این فاصله‌ها، زمینه حضور فعالان صنایع‌دستی و محصولات آنها را در بازارچه‌ها و شهرک‌های صنایع‌دستی فراهم کنند.

ضرورت ایجاد فروشگاه‌ها و بازارچه‌های دائمی صنایع‌دستی علاوه بر تاثیرگذاری آنها در فروش و توسعه صنایع‌دستی کشور، «فرصت امروز» را برآن داشت تا در این شماره به بررسی اهمیت چنین فضاهایی بپردازد.

فخری اله توکلی، رئیس کمیته هنر کمیسیون گردشگری، اقتصاد ورزش و اقتصاد هنر اتاق بازرگانی در گفت‌وگوی اختصاصی با «فرصت امروز» با اشاره به فقدان آمار دقیق و به روز از تعداد محصولات تولید شده و میزان محصولات به فروش رفته در کشور می‌گوید: اطلاعات دقیقی از میزان فروش داخلی و خارجی در دست نیست. زیرا بخشی از صنایع‌دستی کشور نظیر سنگ‌های قیمتی، نقره و بسیاری دیگر به‌صورت چمدانی به خارج از کشور منتقل می‌شود. به دلیل عدم کدگذاری، میزان آمار تولید با آمارهای متولیان صنایع‌دستی مطابقت ندارد.

وی ادامه می‌دهد: در این خصوص پیشنهاد می‌دهم قبل از انجام هر کاری پایش دقیقی توسط نهادهای متولی در زمینه آمارهای صنایع‌دستی انجام شود. چرا که بدون رصد وضعیت فعلی، برنامه‎ریزی برای آینده امکان ندارد.

رئیس کمیته هنر کمیسیون گردشگری در پاسخ به این سؤال که ایجاد فروشگاه و بازارچه‌های دائمی چه کمکی می‌تواند به توسعه صنایع‌دستی کشور کند، می‌گوید: با ایجاد چنین فضاهای مشخصی برای فروش صنایع‌دستی، اعتمادسازی، کنترل کیفیت و نظارت بر قیمت به طور موثر و بهینه صورت می‌پذیرد و چرخه تولیدات با شتاب بیشتری می‌تواند حرکت کند.

وی با اشاره به ارتباط تنگاتنگ صنایع‌دستی به‌عنوان یکی از جاذبه‌های کشور با گردشگری اظهار می‌کند: از آنجا که فروش صنایع‌دستی به گردشگران اغلب در خرده‌فروشی‌ها صورت می‌گیرد و غالبا مکان‌های خرده‌فروشی در محل‌هایی قرار گرفته‌اند که در جوار جاذبه‌های گردشگری نیستند، بنابراین ضرورت ایجاد نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های دائمی به شکل بازارچه یا راسته در تلفیق با عناصر گردشگری می‌تواند به توسعه صنایع‌دستی کشور و رشد آن کمک بسزایی کند.

اله‌توکلی اضافه می‌کند: چنین اتفاقی در میدان نقش جهان اصفهان رخ داده است. هم‌نشینی گردشگری و صنایع‌دستی در کنار هم می‌تواند به توسعه هر دو کمک کند.

رئیس کمیته هنر کمیسیون گردشگری در خصوص الزاماتی که در ایجاد چنین فروشگاه‌های بزرگ و تخصصی باید در نظر گرفته شود، می‌گوید: با ایجاد فروشگاه‌های معتبر باید انتظارات مشتریان به‌ویژه گردشگران خارجی نیز مدنظر قرار گیرد. امکاناتی از جمله استفاده از کارت‌های اعتباری بین‌المللی جهت خرید برای مشتریان تنها یکی از این الزامات است. اگرچه در اکثریت بازارهای سنتی صنایع‌دستی این امکان فراهم نشده است.

وی اضافه می‌کند: گردشگران به دنبال مکان‌های فروش صنایع‌دستی معتبر هستند و ایجاد چنین فضاهایی فرآیند خرید را برای مشتریان آسان‌تر و قابل اعتمادتر می‌سازد.

اله‌توکلی در رابطه با تاثیر ایجاد فروشگاه‌ها و بازارچه‌های دائمی صنایع‌دستی در اشتغال‌زایی اظهار می‌کند: ایجاد بستر مناسب و قابل اعتماد برای فروش صنایع‌دستی به خریداران آن، با تزریق پول به سیستم، تقاضا را برای محصولات صنایع‌دستی بیشتر می‌کند و همین امر منجر به افزایش تولید و در نتیجه اشتغال بیشتر نیروی کار می‌شود.

وی در اشاره به میزان نهاده مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری در ایجاد فروشگاه‌های دائمی می‌گوید: میزان نهاده سرمایه‌گذاری بسته به مکان تاسیس، ابعاد فروشگاه، شیوه غرفه‌آرایی و طراحی مکان و نحوه ارائه محصول و نوع خدمات پشتیبانی ارائه شده فرق خواهد داشت.

رئیس کمیته هنر کمیسیون گردشگری در پاسخ به این سؤال که آیا ایجاد و راه‌اندازی چنین فروشگاه‌ها و بازارچه‌هایی می‌تواند سودده باشد، بیان می‌کند: به طور کلی صنایع‌دستی به سبب بومی بودن و عدم وابستگی آن به مواد اولیه و تجهیزات وارداتی به راحتی در داخل کشور قابل تحقق است و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های انبوه نداشته و همین امر ارزش افرزوده آن را بالا می‌برد و می‌تواند به راحتی به کسب‌وکاری سودده تبدیل شود.

به همین ترتیب، راه‌اندازی فروشگاه‌های دائمی نیز می‌تواند سودده باشد، اما برای سودده بودن آنها باید محصولات ارائه شده در آنها تا حدودی مطابق با تقاضای بازار باشد. امروزه این تقاضا در جهت محصولات دکوراتیو و کالاهایی قرار دارد که در طراحی داخلی به کار گرفته می‌شود. بنابراین صنایع‌دستی ایران هم باید ابتدا خود را در چنین قالبی بازتعریف کند و برای این کار باید ابتدا صنایع‌دستی به درستی به‌عنوان یک صنعت خرد شناسایی شود و مطالعات تطبیقی با صنایع‌دستی کشورهای پیشرو نظیر هند، چین و آمریکای لاتین صورت گیرد.

وی ادامه می‌دهد: پس از مطالعه کامل سلیقه بازار با انجام برنامه‌ریزی پنج تا ده ساله جامع و یکپارچه در کنار همکاری و تعهد همه نهادهای ذی‌ربط به این برنامه می‌توان تغییرات استراتژیک در تولید، عرضه و صادرات صنایع‌دستی ایجاد کرد. در صورت تحقق این امر کارگاه- فروشگاه‌های صنایع‌دستی گزینه‌های خوبی برای عرضه مناسب محصول، جذب مشتری و خلق ارزش افزوده خواهند بود.

اله‌توکلی اضافه می‌کند: درحال حاضر عرضه نامناسب و کاربردی نبودن محصولات، قیمت‌های غیرمتعارف و پراکندگی این فروشگاه‌ها علاوه بر نداشتن دانش مدیریت فروش از مهم‌ترین چالش‌ها و مشکلات این فروشگاه‌ها هستند.

رئیس کمیته هنر کمیسیون گردشگری در بیان مهم‌ترین دستاوردهایی که ایجاد فروشگاه‌ها و بازارچه‌های دائمی می‌تواند برای صنایع‌دستی کشور داشته باشد، می‌گوید: ایجاد چنین فضاهایی می‌تواند مهم‌ترین چالش مدیریتی کشور را که در حقیقت همان اشتغال‌زایی برای جوانان است در قالب کسب‌و‌کارهای پایدار مرتفع سازد و عرصه‌ای را برای اتصال تولید‌کننده به خریدار شکل دهد و خلأ ناشی از آن را که سال‌هاست بر بدنه صنایع‌دستی کشور گره خورده است پر کند.

وی مهم‌ترین چالش ایجاد و تداوم چنین فضاهایی را عدم فرهنگ‌سازی برای خرید صنایع‌دستی می‌داند و ادامه می‌دهد: فقدان تبلیغات از طریق رسانه‌های ملی و بین‌المللی، عدم آشنایی با نیاز و تقاضای مشتریان و حتی گردشگران در کنار فعالیت‌های جزیره‌ای نهادهای مدیریتی و دولتی، ماندگاری و پایداری این کسب‌وکارها را با مشکل رو به رو می‌سازد.

اله‌توکلی اضافه می‌کند: روش‌های فروش سنتی، بی‌توجهی به مسائلی همچون اندازه، وزن، بسته‌بندی‌های زیبا و چگونگی قرار‌گیری کالای مورد نظر در چمدان گردشگر از دیگر معضلات موجود در این حوزه است و به‌ویژه برای گردشگران حساسیت بالایی ایجاد می‌کند.

رئیس کمیته هنر کمیسیون گردشگری با تأکید بر ضرورت ایجاد دهکده‌ها یا بازارچه‌های محلی صنایع‌دستی هر منطقه می‌گوید: توسعه صنایع‌دستی می‌تواند در معرفی هنر بومی منطقه و کاهش فقر به‌ویژه در مناطق دور افتاده و حاشیه‌ای مؤثر باشد.

با تمام آنچه گفته شد به نظر می‌رسد برای ایجاد فروشگاه‌ها و بازارچه‌های دائمی صنایع‌دستی حضور بخش خصوصی در کنار تسهیلات و بسته‌های انگیزشی دولتی می‌تواند تأثیر عمیقی در افزایش تعداد چنین فضاهایی داشته باشد.

با این حال به سبب عدم وجود مکان‌های مناسب و دائمی فروش، فقدان فرهنگ خرید و تبلیغات، صنایع‌دستی سهم مناسبی در سبد خریدهای خانواده ایرانی ندارد. آگاهی‌سازی از مهم‌ترین عوامل در زمینه نگهداشت، بازسازی و گسترش هنرهای سنتی و صنایع‌دستی است.

افزایش این آگاهی در جامعه از یک سو افزایش تقاضا برای یادگیری، خرید هنرهای دستی و بومی را در پی دارد و از سوی دیگر منجر به تحرک و پویایی هنرمندان، صنعتگران و علاقه‌مندان برای ورود و کار در این حوزه می‌شود و رشد فعالیت‌های تولیدی و شکوفایی نوآوری‌ها را در این حوزه به دنبال خواهد داشت.