گزارشی از کم و کیف بازار محصولات حلال / در این بازار برای همه جا هست

نزدیک به 2 میلیارد مسلمان در سرتاسر جهان زندگی می‌کنند که واژه «حلال» کلامی آشنا و مورد احترام برای آنهاست. واژه حلال، نوع و سبک زندگی ما را به‌صورت همه‌جانبه در برمی‌گیرد، اما از چند دهه قبل «برند حلال» در اقتصاد بین‌المللی جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. امروزه این برند به سایر زمینه‌های‌ خدماتی و دیگر کالاهای تولیدی راه یافته و حتی کشورهای غیراسلامی نیز در تلاش هستند از این تجارت گسترده، سهم بزرگی را به دست گیرند. برای نمونه تجارت غذای حلال سالانه حدود 2هزار میلیارد دلار تخمین زده شده است. با این تفاسیر بنگاه‌های بزرگ و کوچک اقتصادی باید از چنین زمینه فراهم شده‌ای کمال استفاده را برده و سهم قابل‌توجهی از این بازار را به‌دست آورند. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده و از آنجایی که کشوری اسلامی است، می‌تواند به نفع خود در این بازار بهره‌برداری‌های مناسبی داشته باشد.

برند حلال جهانی
حلال جهانی نام برندی است که از سال‌ها قبل براساس استانداردهای واحد، طراحی و اجرایی شده و هم‌اکنون در نقاط مختلف دنیا شناخته شده است. براساس استاندارد مصوب «کومسک» که مورد قبول همه مذاهب اسلامی است، کالاها و خدمات مختلف مورد بررسی و ممیزی قرار گرفته و نشان برند حلال را دریافت می‌کنند. این استاندارد از ضوابط خاصی پیروی می‌کند. حتی استانداردی برای غذای حلال، توسط سازمان‌ همکاری‌های اسلامی در اکتبر2010 به امضای اعضای سازمان رسیده و به‌عنوان ملاک ارزیابی این محصولات شناخته شده است. اجرایی کردن استقرار استاندارد جهانی حلال، بر عهده موسسه حلال جهانی کشور ایران است و در حال حاضر به بیست کشور، نمایندگی استاندارد حلال اهدا شده است. البته ناگفته نماند این موسسه تمایل دارد خدمات حلال خود را به‌صورت گسترده‌تری در همه کشورهای جهان ارائه کرده و در این زمینه نیز از علاقه‌مندان دعوت به همکاری می‌کند.

خدمات جهانی
برندهای تجاری می‌توانند در بازارهای جهانی کارکردهای ویژه‌ای داشته باشند و اقتصاد‌دانان و تجار از این مسئله به خوبی آگاه هستند. بر همین اساس اگر بنگاه‌های اقتصادی بتوانند برند خود را به‌عنوان نام و نشانی اطمینان بخش معرفی کرده و در سبد مشتریان جایی را به خود اختصاص دهند، بیشترین بازار را نصیب خود می‌سازند. موسسه بین‌المللی حلال جهانی براساس استانداردهای جهانی حلال، برای بنگاه‌های تولیدی و موسسات خدماتی گواهینامه صادر می‌کند. البته این گواهی پس از ارزیابی‌های دقیق و احراز شرایط مورد نظر صورت می‌گیرد و فرآیند صدور در سایت این موسسه آورده شده است. از این رو شرکت‌ها و کارخانه‌ها برای مطرح کردن برند خود در عرصه جهانی می‌توانند مبادرت به دریافت این نشان کرده و به بازارهای جهانی محصولات حلال بپیوندند. خوب است بدانید که موسسه بین‌المللی حلال جهانی با یک دهه تجربه در این زمینه، با استفاده از کارشناسان ورزیده می‌تواند علاوه بر اعطای گواهی و برند حلال، به تسهیل صادرات و واردات حلال از طریق کنسرسیوم‌هاى صادراتى، تحقیقات علمی و آزمایشگاهی، مشاوره برای صادرات، واردات و سرمایه‌گذاری حلال و‌... به شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی بپردازد. همچنین از این طریق شرایط مفیدی را در بازار جهانی ایجاد کند.

یک بازار اقتصادی بزرگ
یکی از پیشگامان صنعت حلال که ارزش اقتصادی این بازار را شناخته، کشور مالزی است. این کشور بیش از 30 سال در این زمینه فعالیت داشته و توانسته است خود را به‌عنوان یکی از کشورهای تولیدکننده محصولات حلال معرفی کند. حال باید دید چه راهکارهایی وجود دارد تا کشور ما نیز بتواند در زمینه صنعت حلال گام‌های موثرتری را بردارد. برای این مقصود باید چند راهکار را دنبال کرد. در وهله اول توسعه فرهنگ عمومی در زمینه حلال حائز اهمیت است، زیرا در شرایط فعلی اطلاعات عمومی افراد درباره محصولات حلال رو به تنزل است. از این جهت باید درباره محصولات حلال اطلاعات وسیع‌تری را در سطح کشور پخش کرد. در وهله بعدی تبیین اهداف اقتصادی حلال، مورد توجه قرار می‌گیرد و چارچوب آن نیز مشخص است. سپس ایجاد پایگاه‌های تحقیقاتی ضرورت پیدا می‌کند، زیرا در این مرحله با تحقیقاتی که روی داروها و خوراکی‌ها انجام می‌شود، می‌توان محصولاتی را روانه بازار کرد که عاری از هر گونه مواد غیر‌حال باشد. برای نمونه در برخی آنتی‌بیوتیک‌ها از ماده‌ای به نام لارد استفاده می‌شود که همان روغن خوک است! برای همین یک کمپانی ایرانی تصمیم گرفت با انجام آزمایش‌های بسیار زیاد، ماده‌ای را جایگزین لارد کند که کاملا حلال باشد. در نتیجه همین تحقیقات روغن کلزا را به جای ماده اصلی این دارو قرار داده و آنتی‌بیوتیک حلال را روانه بازار کردند. خوب است بدانید مشتری‌های کلان همین آنتی‌بیوتیک‌ها حاضر شدند تا 10میلیون‌ تومان گران‌تر از نمونه‌های مشابه خارجی غیر‌حلال، آنها را خریداری کنند!

اَپِ حلال
همان‌طور که پیشتر اشاره شد، نباید برند حلال را فقط مخصوص خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های حلال دانست، بلکه توجه به خدمات حلال نیز می‌تواند شامل این حوزه شود. افراد غذا را برای سلامت جسم می‌خورند اما برای تغذیه روح نیز باید در فکر فیلم‌ها، بازی‌های کامپیوتری و محصولات رسانه‌ای حلال باشیم. حتی باید فراتر از این موارد فکر کرده و بانک، بازار سرمایه، بیمه، گردشگری، راه و ترابری و غیره را نیز در زمره صنعت حلال قرار داد. کشور ما در همین رابطه برنامه‌هایی را از سوی موسسه بین‌المللی حلال جهانی پیگیری می‌کند. مثلا در زمینه بیمه حلال، گفت‌وگوهایی برای بیمه تکافل انجام می‌شود تا بتوانیم اهل تسن داخل و خارج از کشور را به سمت این بیمه جذب کنیم. همچنین از این پس برای شناسایی راحت‌تر محصولات حلال، مشتریان می‌توانند از اَپلیکیشن حلال استفاده کنند. این اَپ روی سایت halalpress. ir   قابل دریافت بوده و شرکت‌های عرضه‌کننده محصولات حلال را معرفی می‌کند.

برند حلالِ غیر‌انحصاری
احمد مسجد جامعی، ‌رییس شورای اسلامی شهر تهران،  یکی از مدعوین  همایشی بود که چندی پیش به مناسبت روز جهانی حلال توسط موسسه حلال جهانی برگزار شد. مسجدجامعی به این موضوع اعتقاد دارد که پیشگام بودن در صنعت حلال یا کم‌تجربگی برندها نسبت به شرکت‌های بزرگ، نباید شرکت‌های نوپا و کوچک‌تر را بترساند. صنعت حلال بازار بسیار بزرگی دارد و قرار نیست کسی جای کس دیگری را بگیرد! کشور ما یکی از کشورهای مسلمانی است که در برند حلال عضویت داشته و تبعا در این زمینه علایق و وابستگی‌هایی نیز وجود دارد. از این رو برند حلال در دستگاه‌های دولتی و حکومتی ایران نسبت به کشورهای غیرمسلمان باورپذیرتر بوده و می‌تواند به راحتی وارد این عرصه شود. چنین موضوعی در واقع یک امتیاز محسوب شده و به راحتی می‌توان در این عرصه فعالانه‌تر عمل کرد. حتی ذیل برند حلال، ایران می‌تواند بخشی را به آثار فرهنگی-‌ هنری یا شهرسازی و معماری اختصاص دهد. مثلا برای مسکن حلال و مناسب نیز شرایط و ضوابطی را مدنظر قرار دهد. البته این موضوع احتیاج به بررسی‌های بیشتری دارد. در حال حاضر نگرش برند حلال بیشتر جنبه‌ای اقتصادی دارد و به کالاهایی نظیر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها می‌پردازد، به همین منظور بهتر است نگاه کارشناسانه دقیق‌تری به جنبه‌های دیگر برند حلال نیز داشته باشیم.

محبوبیت حلال در دنیا
برند حلال ظرفیتی مناسب و پر توجه در بین کشورهای مسلمان و حتی غیر‌مسلمان است. توجه افراد غیر‌مسلمان به محصولات و برندهای حلال، از دو جنبه شکل می‌گیرد. نخستین بخش به پاکیزگی، سلامت و کیفیت بالای این محصولات مربوط می‌شود. همچنین از آنجایی که محصولات حلال از استانداردهای دقیق و مدونی پیروی می‌کنند، مشتریان این محصولات صرفا به مسلمانان منتهی نمی‌شوند. در بخش دوم بازار بزرگ اقتصادی محصولات حلال مطرح است. کشورهای غیر‌مسلمان به این برندها احترام می گذارند و حتی ضوابط مربوط به آنها را رعایت می‌کنند تا از این طریق با تولید و فروش محصولات حلال بازار را به‌دست بگیرند و برای شرکت‌های تولیدی خود سودآوری داشته باشند. با این تفاسیر کشور ما نیز می‌تواند فعالیت‌های بیشتری را به این حوزه معطوف کند.

تهدید جدی نظارتی
استانداردسازی و نظارت روی برندهای حلال نکته بسیار مهمی است. ممکن است هنگامی که بازار برند حلال مورد توجه قرار می‌گیرد با دو تهدید نیز مواجه شود. این اتفاق درباره برخی محصولات کشور ما قبلا اتفاق افتاده است. برای نمونه محصولی از ایران خارج و به کشور ثانویه‌ای فروخته می‌شود، سپس عرضه و بسته‌بندی محصول توسط کشور خریدار صورت گرفته و در عمل امتیاز و سود اصلی آن در اختیار کشور دوم قرار می‌گیرد. مورد بارز آن در تولید خاویار و زعفران رخ داده است. کشورهای خارجی خاویار ایرانی را خریداری و با بسته‌بندی شرکت‌های خودشان به دنیا عرضه می‌کنند. همین موضوع می‌تواند برای بازار اقتصادی کشور ما نوعی تهدید به حساب آید و سود زیادی را از دست بدهیم!  وجه دیگر عدم نظارت صحیح، سوءاستفاده از نام برندهای ثبت شده در زمینه محصولات حلال است. بدان معنی که برخی شرکت‌های سودجو کالای نامرغوبی را تحت نام برندی حلال عرضه کرده و در نهایت تاثیری سوء  بر بازار مصرف می‌گذارند. به همین جهت یکی از نکات کلیدی و نهایی در زمینه توسعه، رونق بخشی و همچنین بالابردن ارزش افزوده این صنعت، می‌تواند برنامه‌های نظارتی و دقیقی باشد که روی برندهای حلال صورت می‌پذیرد.