این رتبه نخست بالیدن ندارد

مجمع جهانی اقتصاد (WEF) در فهرست سال‌جاری خود از کشورهای «مناسب گردشگری»، ایران را در رتبه 97 از 141 قرار داده است. این مجمع جهانی فهرست کشورهای مناسب گردشگری را هر سال براساس وضعیت «شاخص‌های رقابت‌پذیری سفر و گردشگری» تنظیم می‌کند. بر مبنای این شاخص‌ها اسپانیا، فرانسه، آلمان، آمریکا و انگلیس در رتبه‌های اول تا پنجم قرار دارند. همچنین ژاپن نهمین، سنگاپور یازدهمین، چین هفدهمین، امارات عربی متحده و مالزی بیست‌وچهارمین و بیست‌وپنجمین و ترکیه چهل‌وچهارمین کشور مناسب گردشگری معرفی شده‌اند. ایران نیز که اکنون در سال 2015 رتبه 97 را به دست آورده، در یکی از زیرشاخص‌های چهارده‌گانه رقابت‌پذیری سفر و گردشگری اما رتبه نخست را دارد.

رتبه نخست ایران در زیرشاخص «رقابت‌پذیری قیمت‌ها» كه با رتبه‌های دیگر زیرشاخص‌ها برای ایران جمع شده و جایگاه 97 را برای ایران به دست آورده، چنان که در تیتر برخی خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها قرار می‌گیرد خوشحال‌کننده نیست. از آن جهت كه این رتبه نخست در شاخص رقابت‌پذیری قیمت‌ها نتیجه تلاش در ارتقای شاخص‌های سفر و گردشگری نیست، بلکه پس از افت سه برابری ارزش پول ملی ایران در برابر سایر واحدهای پول دنیا در دولت دهم، گردشگری در ایران برای همه مردم دنیا ارزان شد، البته به‌جز خود مردم ایران. از سوی دیگر زیرشاخص «رقابت‌پذیری قیمت‌ها» که ایران چندسالی است در آن رتبه اول را به دست می‌آورد، ارزش بالیدن ندارد در جایی که درباره زیرشاخص‌هایی مانند «ایمنی و امنیت»، «سلامت و بهداشت» و «گشاده‌رویی با دنیا» به ترتیب در رتبه‌های 96، 93 و 116 نشسته است.

شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشگری مانند اغلب شاخص‌های علوم انسانی برای کمی کردن دسته‌ای از کیفیات انسانی و در اینجا کیفیت‌های گردشگری و سفر وضع شده است. نخست پرسش بزرگی وجود دارد: آیا این طور کمی کردن پارامترهای کیفی، اساساً توضیح‌دهنده خوبی از کیفیت مقصد گردشگری هست یا نه؟ و پس از این پرسش باید دانست که شاخص‌ها همان‌قدر که می‌توانند مقادیری را روشن کنند، می‌توانند کیفیاتی را هم در تاریکی فروببرند. با این حال تحلیل داده‌های سال 2015 کشورهای مناسب گردشگری، صورتی کلی از جزییات مورد سنجش مجمع جهانی اقتصاد را در اختیار ما می‌گذارد.

نتایج کمی داده‌های این شاخص نشان می‌دهد که اجزای دستگاه‌های گردشگری هر كشور یا هر مجموعه «اقتصادی» در دنیا باید «چگونه با هم کار کنند» تا علاوه بر ارتقای رقابت‌پذیری سفر و گردشگری، در رشد ملی و رونق اقتصادی مشارکت داشته باشند. بررسی این شاخص همچنین به دولت‌ها و سازمان‌های گوناگون این امکان را می‌دهد که فرآیند توسعه بخش‌های مختلف را در طول زمان اندازه‌گیری و رصد کنند. زیرشاخص‌های چهارده‌گانــه «شاخص رقابت‌پذیری سفر و گردشــگری» پس از بازنگری در سال‌های اخیر اکنون در سال 2015 زیرمجموعه چهار شاخص کلی قرار می‌گیرند که عبارتند از:

آ. توانمندسازی محیط
ب. سیاست‌های سفر و گردشگری و تقویت ضوابط
پ. زیرساخت
ت. منابع طبیعی و فرهنگی

در شاخص كلی «آ. توانمندسازی محیط»، پنج زیرشاخص مورد توجه مجمع جهانی اقتصاد قرار دارد که ایران در بخش «1. محیط کسب‌وکار» رتبه 119 را دارد و سنگاپور و هنگ‌کنگ و قطر به ترتیب در رتبه‌های اول تا سوم این زیرشاخص هستند. در بخش «2. ایمنی و امنیت» ایران در جایگاه 96 است و فنلاند، قطر و امارات عربی متحده در صدر این فهرست جای دارند. ایران همچنین در زیرشاخص «3. سلامت و بهداشت» رتبه 93، در «4. منابع انسانی و بازار کار» رتبه 114 و در «5. آمادگی فناوری اطلاعات و ارتباطات» رتبه 98 از 141 کشور را دارد.

در شاخص كلی «ب. سیاست‌های سفر و گردشگری و تقویت ضوابط» نیز چهار زیرشاخص مورد سنجش مجمع جهانی اقتصاد قرار می‌گیرد. این چهار زیرشاخص از این قرارند: «6. اولویت‌بخشی سفر و گردشگری»، «7. گشاده‌رویی با دنیا»، «8. رقابت‌پذیری قیمت‌ها» و «9. سازگاری با محیط‌زیست» که ایران به ترتیب در آنها رتبه‌های 130، 116، نخست و 115 را به دست آورده است. برای به دست آوردن شاخص كلی «پ. زیرساخت» نیز سه زیرشاخص مورد بررسی مجمع جهانی اقتصاد قرار می‌گیرد. در «10. زیرساخت ترابری هوایی»، کانادا، آمریکا و امارات عربی متحده رتبه‌های اول تا سوم را دارند و ایران جایگاهی بیش از 93 به دست نیاورده است. در «11. زیرساخت‌های ترابری زمینی و دریایی» و «12. زیرساخت‌های خدمات گردشگر» نیز ایران در رتبه‌های 76 و 119 قرار دارد.

«13. منابع طبیعی» و همچنین «14. منابع فرهنگی و کسب‌وکار سفر» نیز زیرشاخص‌های مورد بررسی در «ت. منابع طبیعی و فرهنگی» هستند که رتبه ایران در این دو به ترتیب 98 و 37 است. «منابع فرهنگی» پس از رتبه نخست ایران در رقابت‌پذیری قیمت‌ها، بهترین‌رتبه این كشور است و همه 12 زیرشاخص دیگر رتبه‌هایی با اعداد بزرگ‌تر از 76 برای ایران هستند. اکنون باید از برخی صاحبان تیتر پرسیدکه آیا ما باید به آن رتبه نخست بی‌تلاش «رقابت‌پذیری قیمت‌ها» كه برای خود ایرانیان بی‌فایده است، ببالیم؟

* کارشناس ارشد حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی