اوضاع کژدار و مریز دفاتر خدمات مسافرتی

رونق یا عدم رونق آژانس‌های مسافرتی به درآمد، معیشت مردم و سیاست‌های اقتصادی دولت گره خورده است. در صورتی که دولت اقتصاد انقباضی را در پیش بگیرد بسیاری از سفرها از سبد مردم کم خواهد شد و در واقع بازار آژانس‌های مسافرتی را از رونق می‌اندازد. از طرفی زمانی‌که کشور اقتصاد انقباضی در پیش بگیرد و پروژه‌های کمتری اجرا شود پیمانکاران کمتری وارد کار می‌شوند و به همان نسبت سفرهای تجاری- نمایشگاهی نیز کاهش خواهد داشت که در روند کارکرد آژانس‌های هواپیمایی تاثیر مستقیم دارد.

 البته در این میان برخی به دلیل سیاست‌های اقتصادی دولت گذشته که منجر به شکاف عمیق میان فقیر و غنی شد، چراغ آژانس‌های مسافرتی را با سفرها و تورهای خارجی خود روشن نگه داشتند. در همین حال افزایش نرخ ارز در برابر ریال و کاهش ارزش پول ملی منجر شد ایران به سفری ارزان‌قیمت برای مسافران خارجی تبدیل شود. البته آژانس‌های مسافرتی داخلی کمتر نقشی در این زمینه دارند و عمده فعالیت‌های آژانس‌های داخلی برای تورهای داخلی و داخل به خارج است.

برای بررسی وضعیت اقتصادی آژانس‌های مسافرتی در ابتدا باید وضعیت خروجی و ورودی مسافران را ارزیابی کرد. سپس به عوامل اثرگذار بر وضعیت اقتصادی آژانس‌ها پرداخت و در نهایت به پاسخ این پرسش دست یافت که اوضاع و احوال کسب‌و‌کار آژانس‌های مسافرتی در ایران چگونه است. شاید با بررسی حداقل این سه مولفه بتوان اوضاع مسافرت با استفاده از تورهای آژانس‌های مسافرتی را مورد ارزیابی قرار داد.

توجه داشته باشیم که آژانس‌های مسافرتی یکی از مهم‌ترین ارکان صنعت گردشگری در هر کشور بوده و این اهمیت در کشور ما به خاطر بعضی مسائل دوچندان شده است. با عبور از جلوی دفاتر آژانس‌های مسافرتی این عبارت تکراری «تور گردشگری استانبول، دبی، هند، اصفهان، شیراز وغیره» را مشاهده می‌کنیم.

شاید این جمله بیشتر برای ساکنان کلان‌شهرهایی مانند تهران، اصفهان، شیراز و تبریز، جذب‌کننده باشد اما برای دیگر شهرها شاید چندان مورد اقبال قرار نگیرد. آژانس‌های مسافرتی در شهرهای دیگر تنها به فروش بلیت‌های پروازی بین استانی یا قطار اکتفا می‌کنند و خبر چندانی از تورهای مسافرتی نیست. درواقع استان تهران از آن دست  استان‌هایی است که ساکنان آن شروع‌کننده بسیاری از مسافرت‌های داخلی و خارجی هستند شاید به این دلیل که توان مالی بهتری دارند یا تبلیغات گردشگری برای آنها بیشتر است.

در هر حال در یک بررسی مشخص می‌شود که مبدا مسافرت‌های داخلی و خارجی استان‌هایی مانند کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، چهارمحال و بختیاری و مناطق محروم دیگر نیست، بلکه این ویژگی را در استان‌هایی مانند تهران، اصفهان، مشهد، تبریز وغیره می‌توان به وضوح یافت. به همین دلیل شاید اوضاع آژانس‌های مسافرتی در کلان‌شهرها متفاوت از شهرهای دیگر باشد. از این رو به نظر می‌رسد - و البته مشاهده شده است -فروش خدمات غیر‌مرتبط با صنعت گردشگری برای بسیاری از آژانس‌های مسافرتی در استان‌های محروم کشور عادی است.

ناصر گلدوست، مدیر آژانس مسافرتی ملل: 

مجوزهای بی‌رویه عامل رکود شد

با نگاهی به تعداد آژانس‌های مسافرتی در مقابل تعداد هواپیماها و تعداد مسافران می‌توان تا حدودی حال و روز آژانس‌های مسافرتی را حس کرد. وقتی تعداد آژانس‌ها از میزان تقاضا افزایش یابد، برای ایجاد توازن مجبور به کاهش سهم آژانس‌های دیگر و افزایش سهم آژانس‌های جدید هستند. همین مسئله رکود را در پی خواهد داشت. ناصر گلدوست، مدیر آژانس ملل بر این عقیده است که مجموعه عواملی از جمله نگاه دولت به بخش خصوصی، عدم حمایت مراجع دینی از فعالیت‌های این حوزه و چالش‌های اجتماعی، موثر بر اقتصاد آژانس‌های مسافرتی است. 

وضعیت خروجی و ورودی مسافران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ 

در سال‌های گذشته آمارهایی مبنی بر میزان افزایش ورودی و همچنین سفرهای داخلی ارائه می‌شد که اشتباه بود. اما آنچه اکنون درخصوص میزان استقبال مسافران از سفرها توسط آژانس‌های مسافرتی ارائه می‌شود، صحیح است. برای مثال گفته می‌شود میزان ورودی گردشگر به کشور 100 یا 200 درصد افزایش یافته است. اگر میزان گرشگر در گذشته هفت هزار و 500 نفر بوده اکنون 20هزار نفر اضافه شده که این نیز در یک سال اتفاق افتاده است. با این حال در مجموع آنقدر نیست که قابل ارائه باشد. 

آیا میزان مراجعه مسافران به دفاتر شما رضایت‌بخش بوده و هزینه‌ها را تامین می‌کند؟

خیر. هزینه‌های آژانس را به آن صورت تامین نمی‌کند. یکی از معضلات این حوزه صدور بی‌رویه مجوز آژانس در دولت گذشته بود. افزایش تعداد آژانس‌های مسافرتی در قبال تعداد هواپیما، مسافر ورودی و خروجی کم، قابل توجیه نیست. همین مسئله منجر شد که از سهمیه دیگر آژانس‌ها کم کرده و به آژانس‌های جدید بدهند. وقتی دست زیاد شود، درآمد هم کم می‌شود. 

عوامل اثرگذار بر اقتصاد آژانس‌های مسافرتی چیست؟ 

در وهله اول این است که دولت نخواسته بخش خصوصی وارد گود شده و خود تنها به نظارت بپردازد. در عین حال این حوزه حمایت مراجع دینی را به همراه ندارد. از طرفی عوامل اجتماعی مانند اسیدپاشی نیز منجر به کاهش ورودی می‌شود. زیرا گردشگران خارجی روی این مسائل حساس هستند. بنابراین نمی‌توان یک عامل را مشخص کرد و مجموعه‌ای از عوامل باعث ایجاد رکود در فضای کسب‌و‌کار آژانس‌های مسافرتی می‌شود. 

نرگس سعیدی، آژانس مسافرتی سلامت گشت: 

هنوز عده‌ای برای سفر هزینه می‌کنند

در میان آژانس‌هایی که از حال و روز خوبی برخوردار نیستند که عمدتا در استان‌های محروم هستند، آژانس‌هایی نیز بلیت‌های یک ماه آینده خود را فروخته و جای خالی برای تورهای مسافرتی خود ندارند. این علاوه بر تبلیغات و میزان شناخته بودن آژانس مسافرتی به نوع بازاریابی کارمندان آژانس نیز بستگی دارد. البته به گفته نرگس سعیدی، جانشین مدیر آژانس مسافرتی سلامت گشت، مسافرت‌های فصلی نیز در میزان مراجعه گردشگران موثر است. با این حال برخی افراد هستند که با هر قیمتی که شده در هر فصلی به مسافرت می‌روند. 

اوضاع کسب‌و‌کار چگونه است؟ 

تا حالا خوب بوده ولی فکر نمی‌کنم از این به بعد خوب باشد. فکر کنم هفته آینده دچار افت شویم. 

چرا؟ 

کار ما در تعطیلات بیشتر است. عمدتا قبل از تعطیلات استقبال کم صورت می‌گیرد. مانند یک تعطیلات قبل از خردادماه و دیگر تعطیلات. البته تعطیلات عید استثناست. 

اوضاع اقتصادی آژانس شما بهتر از یک سال قبل شده یا نه؟ 

راضی‌کننده است. بد نیست. 

آیا مسافرت‌ها فصلی صورت می‌گیرد؟ 

بله! عمده سفرهای مردم مثلا در تابستان به ترکیه، قبرس و بلغارستان است. در پاییز استقبال مسافران برای تایلند و دوبی بیشتر می‌شود. 

گران شدن ارز روی فروش تاثیر داشته است؟ 

فکر می‌کنم امسال اوضاع هتلدارهای آنلانیا با حضور ایرانی‌ها بهتر شد. زمانی می‌گفتیم مسافران ایرانی این میزان درآمد را برای سفر از کجا می‌آورند. برای برخی گران شدن هیچ تاثیری نداشت. مسافری بود که تازه ازدواج کرده بود و حاضر بود که در هتلی سه ستاره _ هتل سه ستاره آنتالیا در واقع دو ستاره است _ ولی به هر قیمتی برود. با وجود اینکه خدمات هتل نیز کامل نیست، باز هم حاضرند که سفر کنند. 

با توجه به هزینه‌هایی که آژانس دارد از قبیل اجاره محل، هزینه پرسنل وغیره آیا باز به صرفه است؟ 

بله! سود دارد. یک مسافر سود بیشتری می‌دهد و مسافری دیگر سود کمتر. این به آگاهی فروشنده بستگی دارد که یک آژانس  سود‌ده باشد یا نه. 

مدیر آژانس گالیور: 

دفاتر خدمات مسافرتی در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد

تعداد قابل‌توجه آژانس‌های مسافرتی در مقابل تعداد مسافران از یک طرف و از سویی دیگر خبرهایی که در خصوص کلاهبرداری از مسافران منتشر می‌شود، همه زمینه را برای رکود اقتصادی این بخش فراهم می‌آورد. همچنین نگاه دولت به این حوزه و وجود نهادهای موازی متولی و عدم ارائه تسهیلات ویژه به مسافران ورودی نیز مزید بر علت است. فرامرز موسوی سعیدی، مدیر آژانس گالیور بر این عقیده است: سهمیه‌بندی و توزیع نابرابر مسافران ورودی نیز موجب شده که اوضاع این صنف خوب نباشد. 

اوضاع کسب‌و‌کار دفاتر خدمات مسافرتی را چطور ارزیابی می‌کنید؟ 

در حال حاضر وضعیت نامناسب و در حالت شکننده‌ای قرار دارد. علت این است که با وجود افزایش مسافران ورودی به کشور اما این افراد تنها بین چند آژانس مشخص توزیع شده و دیگر آژانس‌ها بی‌بهره‌اند. در واقع از بین سه هزار آژانس مسافرتی تنها چند آژانس منتفع می‌شوند. 

آیا هزینه‌ها قابل تامین است؟ 

خیر. با توجه به هزینه‌هایی مانند آب، برق، پرسنل، بیمه، عوارض و مالیاتی که اصولا در رأس قرار گرفته می‌شود هزینه را تامین نمی‌کند. در این میان نیز برخی آژانس‌ها که تعداد آنها   اندک نیست اقدام به فروش چارتر می‌کنند اما به دلیل عدم تامین هزینه‌ها _ رزرو هتل و صندلی هواپیمای اجاره شده_ در آخر هفته اقدام به فروش زیر قیمت تورهای خود کرده تا بتوانند بخشی از هزینه‌های خود را تامین کنند. درواقع چوب حراج می‌زنند، بنابراین هزینه‌ها بالا و درآمدها بسیار پایین بوده و تعداد آژانس‌ها با تعداد مسافران همخوانی نداشته و هماهنگی وجود ندارد. 

چه باید کرد تا اوضاع کسب‌و‌کار رونق بگیرد؟ 

در حال حاضر اکثر آژانس‌های مسافرتی به سمت ورشکستگی می‌روند. از طرفی عده‌ای در این صنف حضور داشته که با اقدامات خلاف خود نام دیگران را خدشه‌دار می‌کنند. آنها یا کلاهبردار بوده یا کارهای غیرمجاز دیگری انجام می‌دهند. ازطرفی بخش اعظم مسافران خروجی به سازمان حج و زیارت اختصاص دارد و تنها تعداد کمی از مسافران به آژانس‌های بند «ب» تخصیص داده می‌شود و مابقی آژانس‌ها بی‌بهره‌اند.

از طرفی با وجود اینکه سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به‌عنوان متولی این حوزه مطرح است، اما حضور دیگر نهادهای موازی تداخلی را به وجود می‌آورد. از این رو باید مانند دیگر کشورهای خارجی نخست ضوابطی در این حوزه تدوین و دیگر آنکه معافیت‌هایی برای گردشگران ورودی و خروجی در نظر گرفته شود تا صنفی که به سمت زوال پیش می‌رود را نجات دهد.