انار؛ میوه‌ای بومی

انار با نام علمی Punica granatum از درختان میوه‌ای است که منشأ پیدایش آن، ایران تا مناطقی از هند است. شواهد موجود، نوشته‌های مورخان وآثار به جای مانده وحک شده بر دیواره‌های سنگی تخت‌جمشید نشان‌دهنده بومی بودن انار در ایران است. واژه‌های انار از کلمه فارسی هنار می‌آید. این محصول برای چندین هزاره است که در منطقه جنوب آسیا و خاورمیانه کشت می‌شود. ایران با داشتن بیش از ۶۰‌هزار هكتار سطح زیر كشت و ۶۷۰‌هزار تن انار در سال از لحاظ تولید و صادرات مقام اول جهان را دارد. بالاترین عملکرد انار 30 تن در هکتار و عملکرد معمول آن بین 8 تا 12 تن در هکتار است.

استان‌هایی که بالاترین سطح تولید و کاشت انار را در کشور دارا هستند، به ترتیب عبارتند از استان‌های فارس، خراسان، مرکزی، اصفهان و یزد. بیش از 760رقم مختلف از انار در کلکسیون ایران است. ارقام مهم ومعروف انارخوراکی ایران عبارتند از: شهوار دانه قرمز، میخوش، شیرین ساوه، آلک ساوه، ملس اصفهانی دانه قرمز، رباب و شیشه کپ. کشورهای قزاقستان، اسپانیا و آمریکا از تولید‌کنندگان مهم انار پس از ایران هستند. همچنین کشورهای آسیای میانه، آسیای شرقی و مرکزی، قفقاز و اسپانیا از سایر مناطق مهم کشت انار به شمار می‌روند.

در مورد تولید جهانی انار آمار دقیقی در دست نیست و تخمین زده می‌شود که تولید جهانی این محصول در حدود 1/5میلیون تن باشد که تقریبا نیمی از آن در ایران تولید می‌شود. البته در سال‌های اخیر کشور هند سطح زیر کشت انار خود را توسعه داده و رفته رفته به رقیبی برای ایران و سایر کشور‌های تولید‌کننده انار تبدیل می‌شود. درخت انار میوه‌ای با ارزش تغذیه‌ای بالا تولید می‌کند و ویژگی‌های مثبت زیادی توسط محققان تغذیه برای مصرف این محصول برشمرده شده است. آب انار به‌ویژه ارقام دانه سرخ آن مملو از ترکیبات پلی فنلی است (مقدار آنتی‌اکسیدانت موجود در آب انار به اندازه چای سبز و حتی بیشتر از آن است). پلی فنل‌ها مانند آنتوسانین‌ها از ترکیبات آنتی‌اکسیدانت هستند و سبب حذف رادیکال‌های آزاد می‌شوند. رادیکال‌های آزاد بسیار سمی هستند و در اثر عوامل مختلف مانند استرس و فشار روحی، آلودگی آب، غذا و هوا ایجاد می‌شوند و با حمله به غشاهای سلولی می‌تواند سبب سرطانی شدن رشد سلول‌ها شود.

آزمایش‌ها نشان می‌دهد سرعت رشد سلول‌های سرطان پروستات در موش‌ها با مصرف آب انار کاهش می‌یابد و نیز از بروز سرطان ریه جلوگیری می‌کند. مصرف انار مانع تصلب شرایین و بیماری قلبی، کاهش کلسترول مضر، کاهش فشارخون بالا و همچنین چربی خون شده، تقویت‌کننده قلب و کلیه و اشتهاآور است و بهتر است قبل از غذا مصرف شود.

انار در دفع اوره و کلسترول، دفع سموم و تعادل مایعات بدن به‌خصوص خون نقش مثبت دارد. یک لیوان آب انار (200 میلی لیتر) حدود 40‌درصد ویتامین ث مورد نیاز روزانه شما را تامین می‌کند و علاوه بر این، منبع خوبی از پیش ساز‌های ویتامین‌های آ، ‌ای و اسیدفولیک است. آب انار از ایجاد آلزایمر پیشگیری و روند بیماری را کندتر و مصرف این نوشیدنی از ایجاد پلاک‌های دندانی جلوگیری می‌کند. از جمله خواص انار می‌توان به ضد ویروسی، ضد قارچی و ضد باکتریایی بودن آن اشاره کرد. مصرف آب انار در دوران بارداری از بروز آسیب‌های بعدی مغزی در جنین پیشگیری می‌کند. این ماده به‌عنوان یک قابض عمل کرده و از بروز برخی عفونت‌ها جلوگیری یا آنها را درمان می‌کند. اگر روزی سه چهارم لیوان آب انار بنوشید و این کار را به مدت سه ماه انجام دهید، مقدار اکسیژن بیشتری به قلب می‌رود و باعث سلامتی قلب می‌شود. آب انار مانند یک بازدارنده عمل می‌کند که آنزیم‌های مسئول تخریب و نابودی غضروف‌ها را از کار می‌اندازد و به این ترتیب از التهاب مفاصل جلوگیری می‌کند. قسمت‌های دیگر انار از جمله برگ‌های آن نیز خواص دارویی دارند. برگ انار در ضعف معده، کمی اشتها، تهوع، ضعف عمومی، تصفیه خون و در رفع میگرن مفید است. از پوست انار برای تهیه رنگ‌های سنتی و همچنین برای دباغی کردن پوست نیز استفاده می‌شود.

در طب سنتی جوشانده پوست انار در آب برای بهبود مشکل گوارشی و گلودرد توصیه شده است. انار درختی مقاوم به تنش خشکی است پس اهمیت این محصول در شرایط کنونی بحران کمبود منابع آب، دوچندان می‌شود. پروژه‌های مختلف پژوهشی و اصلاحی باید در برنامه‌ریزی سازمان‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشاورزی برای این میوه در نظر گرفته شود. طبقه‌بندی دقیق علمی و شناسایی قرابت ژنتیکی ارقام مختلف از پیشنهاد‌هایی است که می‌توان ارائه داد. مطالعه در زمینه مکانیابی مناطق مناسب و مستعد کشت انار، برنامه‌ریزی برای تولید نهال سالم، اصیل، استاندارد، مکانیزه کردن عملیات باغی، مدیریت آفات و بیماری‌ها و علف‌های هرز از دیگر برنامه‌هایی است که باید در انار کاری کشور مدنظر گرفته شود.