اشکالات اجرایی قانون بانکداری اسلامی

قانون بانكداری بدون ربا به‌عنوان یکی از نخستین گام ها برای اسلامی كردن نظام بانكی كشور در سال 1362 به تصویب رسید. با وجود گذشت سه دهه از تصویب این قانون، هنوز مباحث فراوانی میان کارشناسان بانکداری در این مورد وجود دارد و موفقیت نظام بانکی کشور در انطباق با قوانین اسلامی توسط منتقدان و مدافعان مورد بحث و بررسی است. در این مورد با دو نفر از کارشناسان به گفت‌وگو نشستیم. 

اشکالات اجرایی بانکداری اسلامی

علیرضا عسگری مارانی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» در این باره گفت: بانکداری اسلامی در ایران در قالب چارچوبی است و به‌اصطلاح تمام عقدهایی که بسته می‌شود براساس عقود مشارکتی مدنی (مضاربه، مشارکت و غیره) است. بانک‌های ما بر این مبنا کارهای خود را انجام می‌دهند.

وی افزود: یکی از مشکلات در اجرای بانکداری اسلامی این است که در حسابداری بانک‌ها، برای محاسبه سود واقعی و بخش عقدها در کنار بخش‌های دیگر به‌صورت جمعی محاسبه می‌شود و تفکیک آن مشکل است. خوشبختانه در حال حاضر بانک‌ها براساس سپرده‌گذاری‌های مختلف سود علی‌الحسابی را به مشتریان پرداخت می‌کنند و در پایان سال سود قطعی را می‌پردازند.

وی بیان داشت: در بخش‌هایی مثل وام‌دهندگی و ارائه تسهیلات مشکلاتی وجود دارد که شاید به‌دلیل عدم اعتماد مردم، بانک‌ها نتوانستند در این زمینه خوب عمل کنند. در مواردی بانک‌ها تسهیلات را به متقاضیان بخش تولید ارائه می‌دهند و در عین حال ریسک آن را هم می‌پذیرند اما گاهی پیش می‌آید که تولیدکننده‌ای که از بانک تسهیلات گرفته، به دلایل شرایط بد اقتصادی و تحریم‌ها نتوانسته است بدهی خود را به بانک‌ها بپردازد و موارد این چنینی بانک‌ها را جدا دچار مشکل می‌کند. موضوعاتی از این قبیل مواردی است که بانکداری اسلامی باید راه حل آن را پیشنهاد کند. ضمن اینکه با پرسش‌هایی در حوزه اجرایی نیز مواجهیم ازجمله اینکه. با توجه به شرایط کشور، چه کنیم که بانک‌ها دچار آسیب جدی نشوند؟

این کارشناس اقتصادی اظهار کرد: مشکل مهم دیگر عدم نظارت مطلوب بانک مرکزی بر عملکرد بانک‌ها است. بانک مرکزی می‌تواند از عملکرد بانک‌ها ارزیابی دقیق‌تری داشته باشد و درصورت انحراف آنها از قانون بانکداری اسلامی سختگیری‌های لازمه را داشته باشد. بانک امانتدار مردم است و اگر تدابیر لازم در این مورد انجام نشود منجر به افزایش شدید مطالبات معوق و مشکلاتی می‌شود که الان بانک‌ها گریبانگیر آن هستند. سیستم بانکی کشور نباید از جاده و مسیر بانکداری اسلامی منحرف شود و بانک مرکزی باید برای رعایت این استانداردها از سوی بانک‌ها تلاش کند. 

بانک مرکزی کار کارشناسی کند

غلامحسین شیری، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در گفت‌وگو با «فرصت امروز» در مورد بانکداری اسلامی گفت: قوانینی در دهه 60 در جمهوری اسلامی تصویب شد تحت عنوان قانون بانکداری بدون ربا؛ این مصوبه پاسخی بود به نیازی که برای منطبق شدن بانکداری کشور با احکام اسلامی احساس می‌شد. اما این قانون از بدو تصویب دارای نواقص و مشکلاتی است که هنوز برطرف نشده است.

وی افزود: این قانون باید آسیب‌شناسی شود و مورد بازنگری قرار گیرد و کارشناسان ببینند اگرخود قانون دچار مشکل است بازنگری و اگر در اجرا نواقصی دارد بر طرف شود.

شیری تاکید کرد: این قانون باید بانکداری کشور را به سمتی ببرد که نظام بانکی همه‌جانبه در خدمت مردم قرار گیرد. بانک مرکزی این قانون را تحت مطالعه دقیق قرار دهد و نظرات علما را در این باره بگیرد و تلاش کند تا بانکداری کشور را با احکام شرع مبین اسلام و براساس مصالح اقتصادی کشور تطبیق دهد.

وی افزود: یکی از مشکلات نظام بانکداری که باید مطابق قوانین اسلامی آن را برطرف کرد این است که بانک‌ها به جای پشتیبانی از سرمایه‌گذاری، خود به سرمایه‌داری روی آورده‌اند و این یک آفت برای نظام بانکی است. این رویه باید اصلاح شود و دولت، بخش‌های خصوصی و تعاونی باید با هم متحد شوند تا اقتصاد کشور را به راه درست هدایت کنند.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس ادامه داد: روی آوردن به بنگاه‌داری یک سم برای اقتصاد است و باید در قالب قوانین این رویه را اصلاح کرد. بانک مرکزی باید بانک‌ها را تحت کنترل داشته باشد و بانک را ارزیابی کند که آیا در مسیر خود قرار دارد یا خیر. امیدواریم با تلاش و کوششی که از سوی مسئولان می‌شود بتوانیم بانک‌ها را در خدمت تولید قرار دهیم تا همان‌طور که رهبر معظم انقلاب تاکید دارند برای تقویت اقتصاد مقاومتی بانک‌ها بتوانند پشتیبان این رویه در بخش تولید باشند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: البته در مسیر اسلامی شدن نظام بانکداری، بانک‌ها تلاش‌هایی کرده‌اند که نباید از موفقیت‌هایشان چشم‌پوشی کرد. این‌طور نیست که همه خدمات بانک‌ها منطبق با احکام اسلامی نباشد و تلاش‌های صورت گرفته در این مورد، قابل تقدیر است. بانک‌ها باوجود کاستی‌ها، خدمات ارزنده‌ای را به بخش تولید و عموم سپرده‌گذاران داشته‌اند و در دو دهه گذشته بانکداری ما گام‌های بلندی برداشته است که در خور تقدیر است.

شیری تاکید کرد: بانک‌ها به‌دلیل تحریم‌ها دچار مشکلات زیادی شده‌اند و محدودیت‌های ایجاد شده آسیب‌هایی را به این بخش وارد کرده است. دولت باید در این رابطه از بانک‌ها حمایت کند. با تدابیر خاص، صرفه‌جویی و افزایش تولید و با تلاش و کوشش و اقتصاد مقاومتی می‌توان یک نظام بانکی اسلامی خوب و منطقی را به جریان انداخت.