از خروج فکر تا ورود تخصص

حدود پنج ماه پیش وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از اعزام 100 هزار نیروی کار ایرانی به خارج از کشور تا نیمه نخست امسال خبر داد و تاکید کرد تلاش خواهد شد نیروهای اعزامی از افراد متخصص و ماهر باشند. به گفته علی ربیعی، کشورهای حاشیه خلیج فارس، آسیای جنوب غربی، اقیانوسیه و استرالیا متقاضی پذیرش نیروی کار ایرانی هستند. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی تاکید کرد ‌دولت یازدهم عزم و اراده جدی برای حمایت از ایرانیان شاغل در خارج از کشور و برنامه‌ریزی برای اعزام تحصیلکردگان داخل به خارج دارد.

در حالی چنین موضعی از سوی دولت در مورد این موضوع مطرح می‌شود که برخی از کارشناسان، اعزام نیروی کار به سایر کشورها را نوعی پدیده منفی از مهاجرت به خارج تلقی می‌کنند اما برخی دیگر از صاحبنظران بر این باورند که مهاجرت نیروی کار در عرصه جهانی شدن اقتصاد و جهانی شدن نیروی کار یک واقعیت بزرگ است و معادلات امروز جهان، مهاجرت نیروی کار و اهمیت اشتغال آن ‌در عرصه بین‌المللی را نادیده نمی‌گیرد. «فرصت امروز» در گفت‌وگو با تعدادی از کارشناسان اقتصادی، مزایا و معایب اعزام نیروی کار به سایر کشورها و دیگر مسائل مرتبط با این موضوع را مورد بررسی قرار داده است.

***

کامران ندری:
مهاجرت تحصیلکرده‌ها پدیده‌ای منفی است

به گفته کامران ندری، کارشناس اقتصادی، شاهد مهاجرت بخش قابل توجهی از نیروی کار تحصیلکرده و بااستعداد کشور هستیم که بازار کار کشور قدرت جذب آنها را ندارد و در واقع پدیده منفی مهاجرت نیروی کار در اینجا معنی پیدا می‌کند.

مهاجرت نیروی کار به خارج، برای کشور ما بیشتر مزایا داشته است یا معایب؟

به این بحث باید از زوایای مختلف نگاه کرد. یک بحث این است که به دلیل وجود بیکاری در اقتصاد کشور و عدم امکان جذب متقاضیان کار، نیروی کار ساده یا با تخصص پایین تمایل پیدا می‌کند که در کشورهایی که با کمبود نیروی کار مواجه هستند، فعالیت کند. از نقطه‌نظر اقتصادی در شرایطی که امکان جذب این نیروها در داخل کشور وجود ندارد،در صورتی که نیروی کار ساده یا کم‌تخصص به خارج از کشور مهاجرت کرده و کسب درآمد کند، بخشی از این درآمدها به داخل کشور می‌آید. یک بحث دیگر این است که نیروی کار بسیار مستعد و حرفه‌ای به دلیل اینکه امکان استفاده از این تخصص در اقتصاد ملی فراهم نیست، به سایر کشورها مهاجرت می‌کند.

در واقع این گروه از نیروی کار، تحصیلات و آموزش‌های اولیه و پایه‌ای را در داخل کشور به دست می‌آورد و سپس با رفتن به خارج از کشور، تحصیلات خود را تکمیل می‌کند. این گروه از نیروی کار ممکن است به دلیل مناسب نبودن بازار کار دیگر بازنگردد یا پس از تکمیل تحصیلات به کشور بازگردد و مدتی در بازار کار سرگردان باشد اما به دلیل اینکه از تخصص وی استفاده نمی‌شود، مجددا تصمیم به مهاجرت بگیرد.

کشور ما بیش از آنکه پذیرای نیروی کار از سایر کشورها باشد، نیروی کار به خارج فرستاده است. برخی این موضوع را نوع منفی مهاجرت تلقی می‌کنند. نظر شما در رابطه با این تلقی و دیدگاه چیست؟

در کشور ما مهاجرت نیروی کار در اغلب موارد از داخل به خارج بوده، جز نیروی کار بسیار ساده که اغلب از افغانستان کارگرانی به ایران مهاجرت کرده‌اند اما عموما ورود نیروی کار متخصص، حرفه‌ای و دارای مهارت‌های خاص به کشور را شاهد نبوده‌ایم. البته عکس این موضوع صادق است، یعنی نیروی کار متخصص و دارای استعداد و پتانسیل و دانشجویانی که در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد از دانشگاه‌های خوب فارغ‌التحصیل شده‌اند، ترجیح می‌دهند که بقیه تحصیلات خود را در سایر کشورها سپری کنند و سپس جذب بازار کار همان کشورها شوند. در این شرایط اقتصادی باید به این فکر باشیم این نیروهای کار متخصص را که جامعه هزینه زیادی برای تحصیلات آنها پرداخت کرده، به نحوی حفظ کنیم. در مورد نیروی کار ساده و متوسط این تحرک اشکالی ندارد و مهاجرت آنها موجب افزایش میزان درآمد و ارتقای سطح دانش و تجربه می‌شود و زمانی که به کشور بازمی‌گردند، کارگران باتجربه‌ای هستند که می‌توانند از تجربه خود در صنایعی که مشغول به فعالیت هستند، استفاده کنند.اما موضوعی که بسیار جدی است و باید در مورد آن تدابیری اندیشیده شود، مهاجرت بخش قابل توجهی از نیروی کار تحصیلکرده و بااستعداد است که بازار کار کشور قدرت جذب آنها را ندارد. در واقع پدیده منفی مهاجرت نیروی کار در اینجا معنی پیدا می‌کند.

***

علی قنبری:
اعزام نیروی کار، سرمایه‌آفرین است

علی قنبری، کارشناس مسائل اقتصادی معتقد است اعزام نیروی کار به سایر کشورها منافع بسیاری در پی دارد و موجب ورود علم، تجربه و تخصص به کشور می‌شود.

اعزام نیروی کار به خارج برای کشوری با شرایط اقتصادی ما دارای چه مزایا و معایبی است و چرا ایران سهم مناسبی از صادرات نیروی کار ندارد؟

مهاجرت نیروی کار بحثی فراگیر و عمومی است و معمولا به دلیل اختلاف بین میزان دستمزد، از کشورهای توسعه نیافته به کشورهای در حال توسعه و از کشورهای در حال توسعه به کشورهای توسعه‌یافته، اعزام نیروی کار انجام می‌شود. در کشور ما هر دو حالت حاکم است و از یکسو از افغانستان و پاکستان نیروی کار وارد شده که تعداد قابل توجهی هستند و از سوی دیگر در گذشته از ایران به ژاپن و آلمان و هم‌اکنون به کویت و امارات مهاجرت نیروی کار انجام می‌شود. بنابراین این شکل از مهاجرت نیروی کار به صورت طبیعی و معمول وجود دارد که منافع بسیار زیادی هم در پی داشته و کار مفید و ارزشمندی است و همراه خود علم، تجربه و تخصص را وارد کشور می‌کند. از سوی دیگر آن بخش از نیروی کار که به کشورهای پیشرفته مهاجرت می‌کنند، تجربه و تبحر خوبی به دست می‌آورند که این یک سرمایه برای کشور است.

از همین رو با توجه به میزان نیروی کار موجود در کشور و بیکاری گسترده، دولت باید توجه بیشتری به اعزام نیروی کار داشته باشد و در این زمینه قراردادهای میان‌مدت و بلندمدت و قراردادهای آموزشی دوجانبه با سایر کشورها منعقد کند. البته تاکنون به دلیل برخی مسائل سیاسی و بین‌المللی، این اقدام چندان مورد استقبال کشورهای پیشرفته واقع نشده است. امیدواریم با حصول توافق هسته‌ای، هم میزان سرمایه‌گذاری خارجی در کشور و هم میزان اعزام نیروی کار ایرانی به کشورهای پیشرفته افزایش پیدا کند.

به نظر شما در صورت مساعد شدن شرایط، به چه کشورهایی می‌توانیم اعزام نیروی کار داشته باشیم؟

کشورهای اروپایی و کشورهای پیشرفته آسیایی مانند ژاپن، مالزی و کره‌جنوبی می‌توانند مقاصد مناسبی برای اعزام نیروی کار باشند. البته همانطور که اشاره کردم اگر شرایط کشور در دنیا به لحاظ سیاسی و بین‌المللی عادی شود، قطعا امکان انعقاد قراردادهای دوجانبه برای اعزام نیروی کار میان کشور ما و سایر کشورها به وجود خواهد آمد.

چندی پیش وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از اقدامات غیرقانونی برخی کاریابی‌های خصوصی در مورد اعزام نیروی کار به خارج از کشور انتقاد کرد. نظر شما در این رابطه چیست؟

البته اشکالات و ایراداتی به عملکرد کاریابی‌ها وارد است. اما در این میان نباید قصور وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی را نیز نادیده گرفت. برای جلوگیری از تخلفات کاریابی‌های خصوصی باید وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی آیین‌نامه‌ای را تهیه کرده و نظارت لازم را بر عملکرد این کاریابی‌ها انجام دهد. در واقع باید این وزارتخانه ضمن نظارت، برنامه‌ریزی و هدفگذاری لازم را در مورد فعالیت‌ کاریابی‌های خصوصی انجام دهد.

***

مهدی تقوی:
مهاجرت نیروی کار اثر منفی در اقتصاد ندارد

مهدی تقوی، کارشناس اقتصادی معتقد است که مهاجرت بخشی از نیروی کار کشور از نتایج عملکرد دولت قبلی و به دلیل رشد اقتصادی منفی، افزایش نرخ بیکاری و تورم بالا در آن دوره است.

به نظر شما دلایل افزایش مهاجرت نیروی کار به سایر کشورها در سال‌های اخیر چیست؟

در واقع عمده‌ترین دلیل مهاجرت نیروی کار نبود شغل در کشور است و در این شرایط افراد تحصیلکرده که هزینه بسیاری را صرف تحصیلات خود کرده‌اند، چاره‌ای ‌جز مهاجرت به سایر کشورها برای یافتن شغل نمی‌بینند. درواقع زمانی که اوضاع اقتصادی یک کشور خراب می‌شود، جوانان و نیروی کار که موفق به یافتن شغل نمی‌شوند، ناچار به مهاجرت می‌شوند. در مجموع می‌توان گفت یکی از دلایل اصلی مهاجرت نیروی کار به خارج مربوط به عملکرد دولت قبلی است که موجب نرخ رشد منفی اقتصادی، افزایش نرخ بیکاری و تورم بالا شد. چهار سال نرخ رشد منفی به این معنا بود که نه‌تنها شغل جدیدی ایجاد نشد، بلکه مقداری از مشاغل نیز در دولت قبلی از بین رفت.

مهاجرت نیروی کار به سایر کشورها دارای چه مزایا و معایبی است؟

اگر در حال حاضر رونق اقتصادی وجود داشت و تمام کارخانه‌ها مشغول به کار بودند و تقاضا برای نیروی کار بالا بود، مهاجرت نیروی کار می‌توانست کمبود کارگر ایجاد کند اما در این شرایط که عده زیادی بیکار هستند، مهاجرت موجب می‌شود این افراد حداقل زندگی بهتری داشته باشند و در عین حال این موضوع اثر منفی هم در اقتصاد ایران ندارد.

چندی پیش وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی تاکید کرد که دولت از اعزام نیروی کار به سایر کشورها حمایت می‌کند. آیا واقعا دولت می‌تواند حمایتی از این موضوع داشته باشد؟

به نظر می‌رسد که به دلیل کمبود شغل در کشور، دولت سعی دارد چنین رویه‌ای را اتخاذ کند زیرا اصلا حمایت دولت از این مقوله چندان معنایی ندارد. معمولا نیروی کاری که اقدام به مهاجرت می‌کند، به پشتوانه اقوام و آشنایانی که در سایر کشورها دارد، اقدام به مهاجرت می‌کند و پس از مهاجرت نیز خود شغل پیدا می‌کند.