از بزرگی بدنه تا دیون سنگین دولت

چند روز پیش روزنامه گاردین در خبری به نقل از علی کاردر، معاون سرمایه‌گذاری و تأمین مالی شرکت ملی نفت ایران عنوان کرد که استراتژی اقتصادی دولت روحانی برای کاهش قابل توجه اتکای تهران به نفت در حال به ثمر نشستن است و با تغییر اتکای کشور از نفت به درآمدهای مالیاتی، برای نخستین بار در حدود نیم قرن گذشته درآمد مالیاتی دولت از درآمد نفتی بیشتر شده است. اما این گزارش در حالی منتشر می‌شود که با وجود تمام شعارهایی که در مورد تحقق درآمدهای دولت از طریق مالیات مطرح بوده و هست، به نظر می‌رسد که دولتی بودن اقتصاد از یک سو و همچنین میزان بالای فراریان مالیاتی، تحقق این موضوع را دور از دسترس کرده است.

از سوی دیگر با وجود تمام راهکارها و تدابیری که دولت برای جبران کسری بودجه خود به کار بسته است، اما همچنان مسئله کسری بودجه پابرجاست و گفته می‌شود که امسال هم دولت با کسری بودجه 10 درصدی مواجه است که به گفته فعالان بخش خصوصی باید علل اصلی این موضوع را در بزرگ بودن دولت و دیون سنگین آن دانست. «فرصت امروز» در این گزارش دلایل کسری بودجه دولت و امکان تحقق درآمدهای دولت از طریق مالیات را مورد بررسی قرار داده است.

***

محمود نجفی سهی:
قانون مالیات بر ارزش افزوده اجرا شود

محمود نجفی‌سهی، مسئول کمیسیون صنایع خانه اقتصاد ایران معتقد است اگر دولت قصد دارد کسری بودجه را از طریق مالیات اجرا کند، باید قانون مالیات بر ارزش افزوده به طور کامل اجرایی شود.

دولت همواره تلاش کرده که با اتکا به راهکارهای مختلف، کسری بودجه خود را جبران کند و آنطور که بیان می‌شود امسال هم با کسری بودجه 10 درصدی مواجه هستیم؛ به نظر شما چرا با وجود تمام راهکارهایی که دولت به کار گرفته، همچنان کسری بودجه وجود دارد؟

اولا بودجه ما وابسته به درآمدهای نفتی است و اینکه بخواهیم منابع بودجه را به جای درآمدهای نفتی با درآمدهای مالیاتی جایگزین کنیم، به یکباره امکان‌پذیر نیست و زمانبر است. متاسفانه در چند سال اخیر این فرصت را از دست دادیم و به جای اینکه فعالیت‌های اقتصادی را توسعه دهیم و بتوانیم مالیات بیشتری را دریافت کنیم، فعالیت‌های اقتصادی را محصور و محدود کردیم. مسئله دیگر این است که هزینه‌های جاری دولت بسیار بالاست و باید برای این موضوع فکر اساسی شود تا هزینه‌های جاری دولت کاهش پیدا کند و اگر منابعی وجود دارد، خرج پروژه‌های عمرانی و زیرساخت‌ها شود.

از سوی دیگر قیمت نفت کاهش یافته و هرچند افزایش درآمدهای مالیاتی به وقوع پیوسته ولی در بسیاری از موارد این افزایش در اثر افزایش درآمد نبوده است. زیرا واحدهای تولیدی کوچک و متوسط در مجموع افزایش درآمد نداشته‌اند اما فشار مالیاتی موجب شده که مالیات بیشتری از این محل وصول شود. به عبارت دیگر فشار مالیاتی بر واحدهای کوچک و متوسط و حتی واحدهای بزرگ افزایش یافته است و اگر امسال هم دولت قصد داشته باشد کسری بودجه را از طریق مالیات جبران کند، راهش این است که قانون مالیات بر ارزش افزوده بدون کوچک‌ترین استثنا و معافیت، به طور کامل اجرا شود و مدیریت کامل در مورد واردات کالا اعمال و از قاچاق کالا به صورت جدی جلوگیری شود. اگر دولت این بسته را به طور کامل اجرا کند، هم می‌تواند به تولید کمک و هم درآمد ایجاد و هم مالیات اخذ کند.

همواره در کشور ما این موضوع مطرح بوده که بخش عمده‌ای از درآمد دولت از طریق مالیات تامین شود و اتکا به درآمدهای نفتی کاهش یابد؛ با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از اقتصاد ما در اختیار دولت است، چقدر در تحقق این مسئله موفق بوده‌ایم؟

چندان موفق نبوده‌ایم. به گفته سازمان امور مالیاتی در کشور 30 تا 40درصد فرار مالیاتی داریم. اگر از فرار مالیاتی جلوگیری شود، از قاچاق کالا ممانعت به عمل آید و دولت هم هزینه‌های جاری خود را کاهش بدهد، می‌تواند اتکا به درآمدهای نفتی را کم کند. اما اصل قضیه این است که فعالیت‌های اقتصادی مولد و مالیات‌ده توسعه پیدا کند. راه‌حل این موضوع نیز آن است که مالیات بر ارزش افزوده به طور کامل در کشور اجرا شود.

به نظر شما با توجه به توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها، این امکان وجود دارد شرایطی مهیا شود که بودجه کشورمان متکی به درآمدهای مالیاتی شود؟

70 تا 80 درصد مشکلات اقتصاد ما مربوط به مسائل داخلی است و حداکثر 20 تا 30درصد آن به تحریم‌ها مربوط می‌شود. اگر تحریم‌ها لغو شود اما مسائل و مشکلات داخلی رفع نشود، به جایی نخواهیم رسید. حتی معتقدم اگر مشکلات و مسائل داخلی را حل کرده بودیم، شاید امروز مشکلات ناشی از تحریم نمی‌توانست تا این اندازه به ما فشار بیاورد اما متاسفانه در سال‌های اخیر اقدامات مثبت و مفیدی در این راستا انجام نشد. بنابراین نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم به صرف لغو تحریم‌ها، مشکل اتکای بودجه ما به درآمدهای نفتی و به تبع آن کسری بودجه رفع شود.

***

محمود تولایی:
هزینه‌های جاری دولت کاهش یابد

محمود تولایی، رئیس اتاق بازرگانی کاشان معتقد است اگر قرار باشد دولت روند کاهشی هزینه‌های جاری و کوچک کردن خود را در دستور کار قرار ندهد، همچنان با کسری بودجه مواجه خواهد بود.

گزارش اخیر روزنامه گاردین نشان می‌دهد که درآمدهای مالیاتی دولت از درآمدهای نفتی پیشی گرفته است اما این موضوع در حالی مطرح می‌شود که گویا امسال هم دولت با کسری بودجه 10درصدی مواجه است؛ چرا با وجود تمام راهکارهایی که دولت اتخاذ کرده، همچنان کسری بودجه بروز می‌کند؟

درآمدهای نفتی و مالیاتی شاخصی مستقل است و هزینه‌های دولت مبحثی دیگر. متاسفانه ما یک دولت بسیار بزرگ و پرهزینه داریم و ممکن است در آینده درآمدهای نفتی کشورمان دو برابر و درآمدهای مالیاتی سه برابر شود اما اگر حجم و هزینه‌های دولت چهار برابر شود، باز هم عقب هستیم. به عبارت دیگر واگذاری امور تصدی‌گری از سوی دولت به بخش خصوصی و کاهش حجم و هزینه‌های جاری بخش دولتی موفق نبوده است. این در حالی است که از دولت قبل هم میراثی به نام پرداخت یارانه نقدی باقی مانده و حتی اگر درآمدهای نفتی و مالیاتی دولت به نصف کاهش یابد هم چاره‌ای جز پرداخت یارانه ندارد. لذا نمی‌توان اینها را در یک تراز گذاشت و عنوان کرد که به‌رغم افزایش درآمدها باز هم دولت، کسری بودجه دارد،‌ زیرا یک دولت بسیار بزرگ و پرهزینه داریم و اگر قرار باشد دولت روند کاهش هزینه‌های جاری و کوچک کردن خود را در دستور کار قرار ندهد، همچنان با کسری بودجه مواجه خواهد بود.

آیا می‌توان گفت از آنجا که در خصوصی‌سازی عملکرد موفقی نداشته‌ایم، هم دولت بزرگ باقی مانده و هم هزینه‌های آن کاهش نیافته و از همین رو با کسری بودجه مواجه هستیم؟

بله! همینطور است. در عین حال، بخش اقتصاد همچنان در دست دولت است و خصوصی‌سازی هم به شکل کامل و صحیحی اجرا نمی‌شود.

همانطور که اشاره کردید بخش قابل توجهی از اقتصاد کشورمان در اختیار دولت است و این در حالی است که همواره این موضوع مطرح بوده که درآمدهای دولت از محل مالیات تامین شود؛ فکر می‌کنید در چنین شرایطی چقدر این موضوع امکان‌پذیر است که روزی تامین درآمدهای دولت از محل مالیات محقق شود؟

امکان تحقق این موضوع وجود دارد اما مشروط بر آنکه دولت خود را با وظایفش متناسب کند. قطعا می‌توان درآمدهای دولت را از محل مالیات تامین کرد، اما همانطور که گفته شد حجم دولت بخشی از هزینه‌ها را در بودجه به خود اختصاص داده است و باید تحول اساسی در دولت انجام و به شکلی هزینه‌های آن تعدیل شود. تا زمانی که این اتفاق رخ ندهد، نمی‌توان انتظار تغییر چشمگیری را داشت. یکی از عوامل موثر دیگر در این موضوع، دیون دولت است. متاسفانه دولت بزرگ‌ترین بدهکار به دستگاه‌های عمومی کشور است، در این شرایط دولت هر چقدر هم درآمد کسب کند، اگر قرار باشد دیون را پرداخت کند‌ باز هم تراز بین درآمد و هزینه برقرار نمی‌شود.

بنابراین با توجه به موضوعاتی که اشاره کردید، افزایش درآمد دولت از محل مالیات را نمی‌توانیم به مثابه آن بدانیم که کسری بودجه رخ ندهد؟

بله! همینطور است. کما اینکه در هر مقطع زمانی که قیمت نفت افزایش یافته، هزینه‌تراشی شده است و پس از کاهش قیمت نفت هزینه‌هایی که به وجود آمده بود، باقی مانده و در این شرایط دولت‌ها سعی کرده اند از طریق درآمدهای مالیاتی این هزینه‌ها را جبران کنند، اما برای پس از آن فکری نمی‌شود. بنابراین تا زمانی که این دو اتفاق شتاب خود را دارد نمی‌توان چندان خوشبین بود.

***

جلیل افشارنژاد:
مجازات فراریان مالیاتی سختگیرانه نیست

جلیل افشارنژاد، عضو هیئت مدیره انجمن مدیران صنایع معتقد است دولتی بودن اقتصاد و عدم اعمال مجازات‌های سختگیرانه برای فراریان مالیاتی موجب شده است تا امکان تامین درآمدهای دولت از محل مالیات وجود نداشته باشد.

به نظر شما باوجودتمام تدابیری که دولت برای جبران کسری بودجه می‌اندیشد، چرا باز هم در سال جاری با 10درصد کسری بودجه مواجه شده است؟

یکی از بودجه‌هایی که برای سال 94 تخصیص یافته است، افزایش دوبرابری درآمد مالیاتی است. این در حالی است که هم‌اکنون هر بشکه نفت به قیمت 40 دلار فروخته می‌شود و به این ترتیب حدود 50 درصد درآمد نفتی کاهش یافته است. در این شرایط اگر بخواهیم بودجه مالیاتی را طوری برنامه‌ریزی کنیم که نیازی به نفت نداشته باشیم، فشار ناگهانی بر بخش صنعت و کشاورزی وارد می‌شود. در حال حاضر قیمت دلار افزایش یافته و دولت این افزایش قیمت را صورت داده است. طبیعتا دولت باید از جایی کسری بودجه خود را تامین کند. این در حالی است که اگر دولت با کسری بودجه مواجه باشد، مجبور به چاپ اسکناس می‌شود و به این ترتیب تورم افزایش پیدا می‌کند.

بنابراین می‌توانیم بگوییم که هنوز افزایش درآمدهای مالیاتی محقق نشده و این موضوع هم که در گزارش روزنامه گاردین ذکر شده، به دلیل کاهش قیمت نفت است؟

البته باید این موضوع محقق شود، زیرا کشورمان در تنگنای مالی قرار دارد و باید وضعیت اقتصادی به واسطه افزایش درآمدهای مالیاتی سروسامان داده شود. در حالی وضعیت خوبی بر اقتصاد حاکم نیست که دولت ملزم به پرداخت یارانه و حقوق کارمندان خود است. این در حالی است که در برخی موارد، پول نفت به کشور بازنمی‌گردد و برخی کشورها تمایل به تهاتر دارند. بنابراین مجموع این شرایط بیانگر آن است که باید افزایش درآمدهای مالیاتی دولت محقق شود.

فرار مالیاتی را به چه میزان در کسری بودجه 10 درصدی که رخ داده است، موثر‌می‌دانید؟

البته به نظر من کسری بودجه، بیش از 10درصد است و دلیل هم این است که در هشت سال دولت گذشته، مردم یک نوع بی‌اعتمادی را نسبت به دولت‌ها پیدا کردند. اگر اعتماد مردم جلب شود، مودیان مالیاتی با میل و رغبت بیشتری مالیات خود را پرداخت می‌کنند و به این ترتیب به بخش‌های تولیدی کشور کمک خواهد کرد. همچنین اگر خصوصی‌سازی به معنای واقعی و کامل رواج بیابد، درآمدهای مالیات به شکل صحیحی محقق خواهد شد.

در کشور ما همواره این موضوع مطرح بوده که درآمدهای دولت از طریق مالیات محقق شود. در شرایطی که اقتصاد کشورمان دولتی است، تا چه اندازه می‌توان به جامه عمل پوشاندن به این موضوع امیدوار بود؟

به نظر من مشکل اصلی این است که در کشور ما، مجازات‌ها به گونه‌ای نیست که از بازدارندگی برای فراریان مالیاتی برخوردار باشد و به این ترتیب افرادی که حاضر به پرداخت مالیات و مالیات بر ارزش افزوده خود نیستند، با خیال آسوده این کار را انجام می‌دهند. تا زمانی که چنین شرایطی در کشور ما از نظر عدم اعمال مجازات‌های سختگیرانه وجود دارد، دولت نمی‌تواند بودجه کشور را متکی بر درآمدهای مالیاتی کند. در عین حال دولتی بودن اقتصاد نیز مزید بر علت است تا امکان تحقق این مسئله دور از ذهن باشد.