آمارهایی برای اثبات درستی تک‌نرخی شدن ارز

هنگامی که تیم هسته‌ای ایران پس از چند ماه مذاکره نفس‌گیر با متن تفاهمی پر از ضمائم راهی وطن شدند، بازار ارز ایران بر خلاف تصور همه که انتظار ریزش قیمت‌ها را داشتند در مسیرصعود قرار گرفت. مذاکرات هسته‌ای ایران دومین گفت‌وگوی بزرگ دیپلماسی پس از قطعنامه 598 بود که در آن به جنگ ایران و عراق پایان داده شد. در آن مقطع پس از پذیرفتن قطعنامه از سوی ایران، قیمت ارز با کاهش شدیدی مواجه شد و مشهور است که برخی از واردکنندگان به دلیل سقوط ارزش اجناس وارداتی و گاه احتکار شده‌شان، راهی بیمارستان‌ها شدند. اما پس از توافق هسته‌ای بازار ارز راه دیگری در پیش گرفت و به‌رغم وسوسه آزاد‌سازی دلارهای بلوکه شده، مزاج بازار تحریک شد و قیمت‌ها را افزایش داد.

سرنوشت یکسان‌سازی نرخ ارز

حمید سبحانی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «فرصت امروز» گفت: بازار ارز همواره از اثر‌پذیری خاصی در دوره‌های مختلف برخوردار بوده است و راه‌حل‌هایی که برای ثبات آن به کار گرفته می‌شود راه‌حل‌های قطعی و بادوامی نیست. وی افزود: در زمان جنگ به دلیل شرایط خاص آن دوره، ما با یک بلبشوی قیمتی رو‌به‌رو بودیم و چندین و چند نرخ متفاوت را در بازار ارز داشتیم که زمینه دلال بازی شدیدی را در اقتصاد فراهم کرده و رانت پرفسادی را در حوزه تجارت خارجی رقم زده بود. این وضعیت دولت را به این نتیجه رساند که بعد از جنگ ارز را تک‌نرخی کند اما این تجربه با چالش‌هایی مواجه شد و دوباره ارز دو‌نرخی بر بازار حاکم شد.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: تنها دوره‌ای که بازار ارز ایران توانست نفس راحتی بکشد در دهه 80 بود که طی آن بانک مرکزی وقت توانسته بود با موفقیت ارز را تک نرخی نگه دارد اما به دلیل فشارهای تحریم بر اقتصاد کشور در سال 89 دوباره ارز دو‌نرخی به اقتصاد کشور برگشت و حاصل یک دهه سیاست موفق ارزی، از دست رفت. وی گفت: فقط یک مقایسه ساده میان داده‌های دوره‌ای که سیاست تک‌نرخی شدن ارز شکست خورد و در دوره‌ای که به موفقیت رسید به ما نشان می‌دهد که چرا باید از سیاست تک‌نرخی شدن ارز دفاع کنیم. پس از شکست تک‌نرخی شدن ارز، رشد تولید ناخالص داخلی ایران 3.3‌درصد بود در‌حالی‌که پس از اجرای موفق سیاست تک نرخی شدن ارز به 6.1‌درصد رسید. در وضعیت شکست تک‌نرخی شدن ارز تورم 25.1‌درصد بود اما در وضعیت موفقیت این سیاست به 14درصد رسید.

جالب اینکه در سال‌های شکست دوباره یکسان‌سازی نرخ ارز و حاکمیت دوباره دو‌نرخی بر این بازار، رشد تولید ناخالص داخلی به منفی‌5.8‌درصد و تورم به 30.5‌درصد رسید. بنابراین این مقایسه آماری نشان می‌دهد که برای ایجاد ثبات و رونق اقتصادی، راهی جز یکسان‌سازی نرخ ارز پیش رو نداریم. وی ادامه داد: در این دوره قیمت ارز یک جهش بی‌سابقه را تجربه کرد و شرایط بسیار حادی را برای اقتصاد رقم زد. بانک مرکزی تلاش کرد با تاسیس مرکز مبادلات ارزی این نوسانات را مهار کند و تا حدودی مهار هم کرد اما ارز سه نرخی شد و این به معنی مجال تداوم فساد در بازار ارز بود.

این کارشناس اقتصادی اظهار کرد: با توافق هسته‌ای بانک مرکزی بهترین فرصت را برای اجرای دوباره ارز تک‌نرخی به دست آورده است. در حال حاضر بازار ارز این آمادگی را دارد تا بتواند با استفاده از شرایط فراهم شده در مبادلات بین‌المللی و آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده، تک نرخی شدن را بپذیرد و قیمت‌ها در مسیر با‌ثباتی قرار گیرد.

سود سرشار ارز دولتی برای برخی شرکت‌ها

حسن بیگدلی، کارشناس اقتصادی درباره معایب سیستم ارز چند نرخی و ارائه ارز ارزان به برخی گروه‌های اقتصادی گفت: در سیستم ارز چند نرخی، برخی از گروه‌ها به سادگی با استفاده از برخی روابط به ارز دولتی دسترسی پیدا می‌کنند و همین موضوع اقتصاد ایران را محل هجوم برخی کالاهای وارداتی مصرفی کرده است.

وی افزود: رانت ناشی از ارز ارزان به اندازه‌ای بوده است که درست در بحبوحه جهش قیمت ارز در سال 91، شرکت‌های بورسی سود سرشاری را از نرخ تسعیر ارز بردند. این سود ناشی از تولید و سود واقعی نبود بلکه یک سود دلالی بود که شامل حال شرکت‌هایی مانند پتروشیمی شد. اما تابلوی اقتصاد کشور یعنی بورس، وضعیت مثبت را نشان می‌داد در حالی که چندی بعد آسیب‌های این جهش قیمتی در اقتصاد به‌خوبی دیده شد. در چنین وضعیتی صادرات کشور هم تنوع خودش را از دست داده و اقتصاد تبدیل به یک اقتصاد وارداتی منفعل شده است.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: یکی از دغدغه‌های مهم دولت، کاهش نرخ بیکاری است اما ارز چندنرخی خود یکی از عوامل مهم تشدید بیکاری است. شرکت‌هایی که به ارز ارزان دولتی دسترسی دارند ترجیح می‌دهند به‌جای استخدام نیروی کار به واردات ماشین‌آلات خارجی بپردازند که هزینه به مراتب کمتری برای آنان دارد. همین وضعیت موجب می‌شود نرخ کاهش اشتغال کند شود.