آب در وضعیت قرمز

شرایط آب ایران در وضعیت قرمز قرار دارد اما به نظر می‌رسد برای نحوه مدیریت منابع آب و حتی ساختاری که بتواند ایران را از وضعیت بحرانی فعلی خارج کند، هیچ نقطه مشترکی بین وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط‌زیست وجود ندارد. وزارت نیرو روز پنجشنبه شاهد برگزاری نخستین هم‌اندیشی سیاست‌گذاران منابع آب با عنوان «بهره‌وری و حکمرانی پایدار آب» بود. این همایش توسط دانشگاه امیرکبیر و با مشارکت پررنگ تمام دستگاه‌های تصمیم‌ساز بخش آب کشور برگزار شد. در این همایش چهار پنل تخصصی پیش‌بینی شده بود که رؤسای این پنل‌ها وزرای نیرو و جهاد کشاورزی، رییس سازمان حفاظت محیط زیست و رییس بانک کشاورزی بود. اما نکته جالب توجه این بود که تمام مدیران دولتی با پایان یافتن پنل تخصصی مربوط به وزارتخانه یا سازمان خود، سالن را ترک کرده و با نظرات و دیدگاه‌های سایر دستگاه‌ها در زمینه چالش‌های موجود در حوزه‌های تحت مدیریت‌شان آشنا نشدند. در نتیجه شاید بتوان گفت برنامه‌هایی از این دست، محل مناسبی برای تبادل نظر مدیران دولتی بخش آب نباشد.

حسام‌الدین آشنا، معاون فرهنگی رییس‌جمهور و سرپرست مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری، سومین سخنران مراسم افتتاحیه همایش پنجشنبه بود. وی در سخنان خود به بازگشت عقلانیت و تفکر اقتصادی در تصمیم‌سازی‌های بخش آب تاکید کرد و از نبود اطلاعات شفاف در زمینه سدسازی‌ها انتقاد کرد. اما سوالی را مطرح کرد که برای چند ثانیه، نظم جلسه مختل و همهمه‌ای در سالن همایش ایجاد شد. معاون فرهنگی رییس‌جمهور با اشاره به اینکه فقط 6 درصد برق کشور از طریق سدها تامین می‌شود، هشت درصد آب در بخش شرب و صنعت و 92 درصد در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، این پرسش را مطرح کرد که چرا باید مسائل آب در بدنه وزارت نیرو مدیریت شود و آیا وقت آن نرسیده که مدیریت آب در وزارتخانه‌ای با عنوان «آب و غذا» انجام شود؟ 

مشارکت در تصمیم‌سازی مهم‌تر از تغییر ساختار

سوال معاون فرهنگی رییس‌جمهور را با حمید چیت‌چیان، وزیر نیرو به‌عنوان اصلی‎ترین پایه مدیریت منابع آب کشور در ساختار اجرایی فعلی، مطرح کردیم. وی به «فرصت امروز» می‌گوید که تشکیلات کشور وحی منزل نیست و می‌تواند تغییر کند. شاید زمانی وزارت آب و برق یا کشاورزی هم در کشور وجود نداشت. اما اعتقاد داریم با تغییر مستمر ساختارها به اهداف نایل نمی‌شویم. 

وزیر نیرو اضافه می‌کند که مهم‌تر از مسئله ساختارها، تصمیم‌سازی‌، سیاست‌گذاری و مشارکت تمام دستگاه‌های ذی‌ربط در تصمیم‌سازی‌های بخش آب است. وی معتقد است که شورای‌عالی آب در راستای افزایش میزان مشارکت دستگاه‌ها در مسئله مدیریت آب ایجاد شده‌است. چیت‌چیان به صراحت با تشکیل وزارت آب و غذا مخالفت می‌کند زیرا بر این باور است که بخش آب نیازهای شرب و صنعت را هم تامین می‌کند و اگر چنین وزارتخانه‌ای تشکیل شود، چه کسی حقوق سایر بخش‌ها را تامین خواهد کرد. 

وی در پاسخ به این پرسش که آیا از حضور ذی‌نفعان در شورایعالی آب استفاده شده یا خیر، بیان می‌کند که در شورای‌عالی آب نمایندگان وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، صنعت، معدن و تجارت، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت کشور حضور دارند. ضمن آنکه نمایندگان مجلس از سوی ذی‌نفعان مردمی در این جلسات حضور می‌یابند. 

اگرچه به اعتقاد وزیر نیرو نمایندگان مجلس به‌عنوان ذی‌نفعان مردمی در این جلسه حضور دارند اما تشکل‌های کشـــاورزی به‌عنـــوان بزرگ‌تریــــن مصرف‌کنندگان آب کشور، آنها را به دلیل مشغله‌های کاری زیاد، نماینده خوبی برای خود نمی‌دانند. نمایندگان مجلس ناگزیرند به مسائل حوزه انتخابیه خود رسیدگی کرده و از سوی دیگر در قانونگذاری‌های مجلس هم مشارکت فعال داشته باشند. برخی تشکل‌های کشاورزی مدعی‌اند که نمایندگان مجلس فقط به فکر حوزه انتخابیه خود بوده و به مسائل سایر نقاط کشور توجهی ندارند. نمایندگان ملت از تمام مسائل بخش کشاورزی اطلاع کافی ندارند، در نتیجه نمی‌توانند حقوق از دست رفته کشاورزان را به آنها بازگردانند. 

راهکارهای جایگزین سدسازی روی میز رییس‌جمهور

حسام الدین آشنا، مشاور فرهنگی رییس‌جمهور که خود طراح سوالی درباره تشکیل وزارت آب و غذا بود، در گفت‌وگو با «فرصت امروز» تاکید می‌کند که منظورش از طرح چنین سوالی تشکیل وزارتخانه جدید نبوده‌است. بلکه قصد داشته پاسخ‌های موجود در این زمینه را دریافت کند. چه بسا توجیهات مستدلی برای عدم تشکیل وزارت آب و غذا نیز وجود داشته باشد. 

آشنا در پاسخ به این پرسش که چرا در شورایعالی آب زمینه اطلاع‌رسانی شفاف درباره مصوبات وجود ندارد، می‌گوید که وزیر نیرو به سمت اطلاع‌رسانی شفاف در حال حرکت است. ضمن آنکه دبیرخانه این شورا در وزارت نیرو قرار دارد و اگر این وزارتخانه بخواهد، می‌تواند در زمینه اطلاع‌رسانی اقدامات موثری انجام دهد. 

وی در پاسخ به این پرسش که چرا زمینه حضور ذی‌نفعان واقعی بخش آب در تصمیم‌سازی‌های شورای‌عالی آب فراهم نمی‌شود نسبت به ترکیب اعضای این شورا اظهار بی‌اطلاعی می‌کند.  مشاور فرهنگی رییس‌جمهور معتقد است که در زمینه ساخت سدها عدم شفافیت بیشتری وجود دارد و باید بخشی از سیاست‌های آب تعدیل شود. وی همچنین از انجام مطالعات دقیق توسط مرکز بررسی‌های استراتژیک برای ارائه راهکارهای جایگزین ساخت سدها و مضرات ناشی از ایجاد چنین سازه‌هایی خبرداده و می‌گوید که به‌زودی نتایج این بررسی‌ها به رییس‌جمهور اعلام می‌شود. 

تاکید بر تقویت حکمرانی آب

معصومه ابتکار، رییس سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان مدافع حیات وحش و تالاب‌هایی که به دلیل مدیریت نادرست حق آنها ضایع شده و یکی پس از دیگری خشک می‌شوند، در پاسخ به 

«فرصت امروز» درباره تشکیل وزارت آب و غذا می‌گوید که باید ساختار حکمرانی آب و محیط زیست تقویت شود.  وی در پاسخ به این پرسش که اگر ساختارهای اجرایی تغییر کند، آیا این حکمرانی تقویت خواهد شد، بیان می‌کند که باید ساختارهای اجرایی، نظارتی، قوانین و نحوه مشارکت مردمی تغییر کند. در واقع باید با اصلاح نگرش‌ها میزان مشارکت مردم را افزایش داد.  نظر کارشناسی رییس سازمان حفاظت محیط زیست درباره تغییر در ساختارهای اجرایی مدیریت آب کشور، این است که حتما نیاز به تقویت و اصلاح ساختارهای کنونی داریم. اما باید روی این مسئله کار کارشناسی انجام شود و از تجربیات دنیا در این رابطه استفاده شود. 

تردید حجتی در آمارهای وزارت نیرو

محمود حجتی که در دولت هشتم سکان یک وزارتخانه ادغام شده یعنی جهاد کشاورزی را به دست گرفته، در پاسخ به پرسش «فرصت امروز» درباره تشکیل وزارت آب و غذا پاسخ روشنی ارائه نمی‌کند.  وی تاکید می‌کند: «این یک بحث ساختاری و تشکیلاتی است. من در حال حاضر وزیر جهاد کشاورزی هستم.» حجتی به‌عنوان رییس سومین پنل تخصصی همایش بهره‌وری و حکمرانی پایدار آب، با وجود اینکه ادعای خود را بزرگ می‌خواند اما اعلام می‌کند که اقدامات انجام شده در زمینه افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی به مراتب بیشتر از تلاش‌ها برای بهبود بهره‌وری در بخش شرب است.