کرونا و کسب و کار، داستانی تمام نشدنی

کافی است لحظه ای چشم ها را ببندیم و به سال ۲۰۲۰ برگردیم؛ سالی که ماسک ها روی صورت همه بود، خیابان ها در سکوت فرو رفتند و واژه هایی مثل «قرنطینه» و «دورکاری» وارد فرهنگ روزمره مان شدند. همه گیری کرونا مانند موجی سهمگین نه تنها نظام های بهداشتی که ساختارهای اقتصادی و مدل های کسب و کار را نیز به لرزه درآورد. بسیاری از مشاغل ناگهان خاموش شدند، زنجیره های تامین در هم شکستند و میلیون ها نفر در سراسر جهان با واژه هایی مانند بیکاری و تعطیلی دست و پنجه نرم کردند.

با گذر زمان و واکسیناسیون گسترده شرایط تا حدودی بهبود یافت و بسیاری از محدودیت ها برداشته شد. ظاهر جهان به حالتی نسبتا نرمال برگشت، اما اگر با نگاهی دقیق تر به لایه های زیرین اقتصاد و کسب و کار بنگریم، درمی یابیم که هنوز هم رد پای کرونا بر بسیاری از حوزه ها باقی مانده است. برخی زخم ها سطحی بودند و بهبود یافتند، اما برخی دیگر عمیق تر از آن بودند که با یک نسخه درمان شوند.

ما در این مقاله نگاهی عمیق تر به مشکلاتی که کسب وکارها حتی امروز، سال ها پس از شروع همه گیری، هنوز با آنها دست و پنجه نرم می کنند، خواهیم انداخت. مشکلاتی که نه تنها مانع رشد می شوند، بلکه در صورت نادیده گرفتن می توانند به بحران های بزرگ تری تبدیل شوند. پس منتظر چه هستید؟ همین حالا با ما همراه شوید تا درس هایی کلیدی از پیوند کرونا و دنیای کسب و کار بگیرید.

تغییرات دائمی در بازار کار: بحرانی دنباله دار

یکی از آشکارترین پیامدهای کرونا اختلال شدید در بازار کار بود. میلیون ها شغل از بین رفتند، افراد از محیط های کاری اخراج شدند و بسیاری از نیروهای انسانی به ناچار خانه نشین شدند، اما جالب اینجاست که با فروکش کردن بحران بازگشت به شرایط قبل از کرونا آنقدرها هم ساده نبود.

مطلب مرتبط: پسا کرونا، تحولات کاری و آینده دنیای کسب و کار

در بسیاری از کشورها، به رغم بهبود نسبی شرایط کارفرمایان با کمبود نیروی کار مواجه شدند، اما چرا؟ بخشی از جواب این وسایل به تغییر اولویت های افراد بازمی گردد. بسیاری در دوران کرونا دریافتند که سبک زندگی متفاوتی هم وجود دارد؛ سبکی که در آن زمان بیشتری برای خانواده و زندگی شخصی صرف می شود یا کاری که انعطاف پذیرتر و کم تنش تر باشد. همین موضوع باعث شد تا بخشی از نیروی کار به دنبال مشاغلی با شرایط کاری بهتر، دورکاری یا حتی راه اندازی کسب وکارهای خانگی بروند.

از سوی دیگر، برخی صنایع با بحران مهارت روبه رو شدند. تغییرات سریع دیجیتال سازی و اتوماسیون در دوران کرونا باعث شد تا مشاغل جدیدی شکل بگیرند که به مهارت های تازه نیاز دارند، اما نیروهای کاری سنتی به سادگی نتوانستند خود را با این تغییرات هماهنگ کنند. در نتیجه، ما با یک شکاف مهارتی روبه رو شدیم: مشاغل جدید به مهارت های تازه نیاز دارند و نیروهای کار قدیمی همچنان با ابزارهای دیروز کار می کنند. در نهایت، بسیاری از کسب و کارها مجبور شدند روی آموزش مجدد (re-skilling) و ارتقای مهارت (up-skilling) سرمایه گذاری کنند، اما این فرآیند هم زمانبر است و هم پرهزینه. پس بحران نیروی کار، هرچند ظاهرش تغییر کرده، اما همچنان یکی از معضلات اساسی دنیای پسا کرونا باقی مانده است.

اختلال در زنجیره تامین جهانی: مشکلات لجستیکی بی پایان

یکی دیگر از بحران هایی که به شدت تحت تاثیر کرونا قرار گرفت، زنجیره تامین بود. در دوران اوج همه گیری، تعطیلی کارخانه ها، محدودیت های حمل و نقل، قرنطینه های مرزی و حتی کمبود مواد اولیه زنجیره تامین جهانی را در هم کوبید. بسیاری از کسب وکارها نتوانستند مواد اولیه را به موقع دریافت کنند یا محصولات شان در بندرها و مرزها گیر افتاد. با فروکش کردن کرونا اگرچه بخشی از این اختلال ها برطرف شد، اما واقعیت این است که بازسازی کامل زنجیره تامین هنوز هم به زمان نیاز دارد. بسیاری از شرکت ها به دلیل تجربه ناخوشایند دوران کرونا، تصمیم گرفته اند وابستگی خود به تأمین کنندگان دوردست را کاهش دهند. به همین دلیل مفاهیمی مانند «تولید محلی»، «چابکی زنجیره تامین» و حتی «تنوع بخشی تامین کنندگان» بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است.

اما تغییر زیرساخت زنجیره تأمین جهانی کار ساده ای نیست. چنین تغییری نیازمند سرمایه گذاری، تغییر در قراردادها و حتی تجدیدنظر در ساختارهای لجستیکی است. در نتیجه هنوز هم بسیاری از کسب و کارها با ناپایداری هایی در زنجیره تامین خود مواجه اند؛ چه در تامین مواد اولیه، چه قطعات فناورانه و چه در رساندن محصولات نهایی به دست مشتریان.

همچنین افزایش هزینه های حمل و نقل و نوسانات قیمت مواد اولیه باعث شده اند که زنجیره تامین همچنان یکی از پرچالش ترین بخش های دنیای کسب و کار باقی بماند. بنابراین اگرچه کشتی ها دوباره در حال حرکتند، اما مسیر رسیدن به ثبات کامل هنوز هم توفانی است.

ناپایداری در الگوهای مصرف مشتریان

یکی از پدیده های غافلگیرکننده پس از کرونا تغییرات گسترده در رفتار مصرف کنندگان بود؛ تغییراتی که نه تنها مقطعی نبودند، بلکه در بسیاری از موارد به شکل دائمی درآمدند. مشتریانی که پیشتر به خرید حضوری عادت داشتند، به ناچار به خرید آنلاین روی آوردند. در نتیجه برندها و فروشگاه ها مجبور شدند زیرساخت دیجیتال خود را تقویت کنند تا بتوانند در فضای رقابتی جدید دوام بیاورند، اما مشکل دقیقا از همین جا شروع شد. الگوهای مصرف به شدت ناپایدار شدند. یک روز مشتریان به سمت خرید انبوه از فروشگاه های اینترنتی هجوم می بردند و روز دیگر به دلیل ترس از آینده مالی یا افزایش قیمت ها به شکل چشمگیری مصرف خود را کاهش می دادند. همین بی ثباتی باعث شد تا پیش بینی رفتار بازار برای برندها دشوارتر از همیشه شود.

مطلب مرتبط: 5 تکنیک موفقیت خرده فروش ها در پساکرونا

در این میان داده محوری و تحلیل رفتار مشتریان به عنوان راهکار نجات مطرح شد. اما حتی این ابزارها نیز همیشه پاسخگو نبودند؛ چراکه نوسانات احساسی، ترس ها و اضطراب های ناشی از بحران های جهانی (چه کرونا و چه سایر مسائل) موجب می شود که پیش بینی دقیق رفتار مشتری تبدیل به امری چالش برانگیز شود.

در نتیجه کسب و کارها هنوز هم با این پرسش اساسی مواجه اند: مشتریان واقعا چه می‎خواهند و فردا قرار است چطور رفتار کنند؟ تا زمانی که پاسخی روشن برای این سوال وجود نداشته باشد، تدوین استراتژی های بازاریابی و فروش همچنان بر بستری از ابهام و حدس و گمان خواهد بود.

فرسودگی شغلی در محیط های کاری

بحران کرونا فقط به بدن ها حمله نکرد؛ ذهن ها را هم هدف قرار داد. سال ها قرنطینه، فاصله گیری اجتماعی، ناامنی شغلی، استرس اقتصادی و نگرانی درباره سلامت خانواده زخم هایی عمیق بر روان کارمندان بر جای گذاشت. حالا حتی با بازگشت به روال کاری نرمال شرکت ها با موجی از فرسودگی شغلی و مشکلات روانی در کارکنان خود مواجه اند.

فرسودگی شغلی (Burnout) به ویژه در میان کسانی که در دوره کرونا دورکاری می کردند یا در خطوط مقدم خدمات بودند، به شدت گسترش یافت. بسیاری از کارکنان حس می کردند که مرز بین کار و زندگی شخصی شان از بین رفته و به نوعی در یک چرخه بی پایان از کار کردن گرفتار شده اند. این موضوع نه تنها بهره وری را کاهش می دهد، بلکه به نرخ بالای استعفا، نارضایتی شغلی و حتی افزایش هزینه های درمانی و بیمه ای برای شرکت ها منجر شده است. کارفرمایان حالا باید جدی تر از همیشه به بهبود سلامت روان کارکنان بپردازند؛ از مشاوره های روان شناختی گرفته تا ارائه روزهای استراحت اضافی، بازطراحی مدل کاری و تقویت حس تعلق در سازمان.

در نهایت، اگر شرکت ها به سلامت روان کارکنان بی توجه بمانند، باید آماده پذیرش هزینه هایی باشند که شاید در ترازنامه نیایند، اما در عملکرد سازمانی به وضوح دیده خواهند شد.

چالش های تامین مالی در فضای بی ثبات

یکی از تبعات کرونا که هنوز هم ادامه دارد، بی ثباتی در بازارهای مالی و کاهش دسترسی به منابع سرمایه گذاری به ویژه برای کسب وکارهای کوچک و نوپا است. استارت آپ هایی که در دوران پیشاکرونا به راحتی می توانستند روی سرمایه گذاران حساب باز کنند، حالا باید با واقعیتی تازه مواجه شوند: سرمایه گذاران با وسواس بیشتری تصمیم می گیرند، ریسک گریزتر شده اند و معیارهای سختگیرانه تری برای حمایت مالی دارند.

در کنار آن نرخ های تورم بالا، نوسانات نرخ ارز و عدم قطعیت اقتصادی باعث شده اند که بسیاری از کسب وکارها در تأمین نقدینگی روزمره خود دچار مشکل شوند. همین مسئله آنها را به سمت استقراض یا کاهش هزینه های عملیاتی سوق داده که می تواند در بلندمدت بر کیفیت خدمات یا محصولات شان اثر منفی بگذارد. بعضی شرکت ها تلاش کرده اند با ورود به بازارهای جدید، مدل های درآمدی نوآورانه یا همکاری های استراتژیک، وضعیت مالی خود را بهبود بخشند. با این حال، حقیقت آن است که ریسک پذیری در فضای پساکرونا هنوز هم کاهش یافته و بازی سرمایه گذاری دیگر آنقدرها ساده نیست. بنابراین یکی از بزرگ ترین چالش هایی که دنیای کسب وکار در پساکرونا با آن روبه روست، بازگشت اعتماد و پایداری به فضای سرمایه گذاری است؛ امری که شاید سال ها زمان ببرد.

مطلب مرتبط: ایده های کسب و کارآفرینی برای دوران پساکرونا

افزایش انتظارات مشتریان در فضای دیجیتال

یکی از تبعات مستقیم کرونا دیجیتالی تر شدن زندگی مشتریان بود. در دوران قرنطینه بسیاری از مردم برای خرید، دریافت خدمات، آموزش و حتی تفریح به فضای آنلاین پناه بردند. در نتیجه مشتریان به تجربه های سریع، بی نقص و شخصی سازی شده عادت کردند. حالا که دوران قرنطینه به پایان رسیده، این انتظارات نه تنها کم نشده، بلکه بیشتر هم شده است.

برندهایی که تجربه کاربری ضعیف، وب سایت های ناکارآمد یا خدمات مشتری محدود دارند، دیگر نمی توانند روی وفاداری مشتری حساب کنند. مقایسه برندها فقط با یک کلیک ممکن شده و مشتریان همواره در حال ارزیابی و سنجش هستند.

از طرف دیگر مشتریان حالا انتظارات بالاتری از شفافیت، اخلاق مداری، حفاظت از داده ها و ارزش های برند دارند. دیگر کافی نیست فقط محصول یا خدمات خوبی ارائه شود، بلکه برند باید موضع گیری مشخص، رویکرد انسانی و مسئولانه هم داشته باشد.

این شرایط، شرکت ها را با چالشی اساسی روبه رو کرده است: چگونه می توان با منابع محدود، تجربه ای در سطح استانداردهای بالای جهانی ارائه داد؟ راه حل این چالش در سرمایه گذاری بلندمدت روی نوآوری دیجیتال، تحلیل داده های رفتاری و توسعه فرهنگ مشتری محور نهفته است.

بی ثباتی در زنجیره تامین جهانی

یکی از نقاط ضعف اساسی که در دوران کرونا برملا شد، شکنندگی زنجیره های تامین جهانی بود. قطع پروازها، بسته شدن مرزها، کمبود مواد اولیه، افزایش هزینه حمل ونقل و نوسانات ارزی باعث شد بسیاری از شرکت ها در تأمین به موقع کالا یا اجزای موردنیازشان دچار بحران شوند.

اگرچه با فروکش کردن همه گیری برخی مسیرهای تجاری به حالت عادی بازگشت، اما هنوز هم زنجیره تامین جهانی آن پایداری گذشته را ندارد. مشکلات ژئوپلیتیکی، بحران های زیست محیطی، تورم جهانی و کمبود نیروی کار در برخی صنایع، شرایط را پیچیده تر کرده اند.

کسب و کارها برای مقابله با این وضعیت به سمت تامین کنندگان محلی، تنوع بخشی به مسیرهای تامین و حتی سرمایه گذاری در تولید داخلی روی آورده اند. این رویکردها اگرچه امنیت بیشتری ایجاد می کنند، اما هزینه بر هستند و به بازنگری کامل مدل های عملیاتی نیاز دارند. در چنین شرایطی قدرت واقعی در انعطاف پذیری نهفته است؛ یعنی توانایی شرکت برای تطبیق سریع با تغییرات و طراحی ساختارهایی که در برابر بحران های پیش بینی نشده مقاوم تر باشند.

فرهنگ سازمانی در محیط های ترکیبی

دورکاری و مدل های کاری ترکیبی (Hybrid) باعث تغییرات چشمگیری در فرهنگ سازمانی شرکت ها شده اند. دیگر خبری از تعامل های چهره به چهره، جلسات غیررسمی در راهرو شرکت یا روحیه تیمی ناشی از حضور فیزیکی کنار یکدیگر نیست. این تغییر گرچه مزایایی مانند انعطاف پذیری و صرفه جویی در زمان را به همراه داشته، اما به ایجاد فاصله احساسی میان اعضای تیم منجر شده است.

مطلب مرتبط: کسب و کارهای مجازی در دوران پساکرونا

مدیران امروز باید فرهنگ سازمانی را بازتعریف کنند؛ فرهنگی که در آن تعلق، همدلی، انگیزه و شفافیت همچنان حفظ شود، حتی اگر اعضای تیم در کشورهای مختلف یا در خانه های شخصی شان کار کنند. این کار مستلزم بازنگری در فرآیندهای ارتباطی، طراحی تجربه های مشترک مجازی، تعریف دقیق ارزش ها و خلق فرصت هایی برای تعامل انسانی در دل محیط های دیجیتال است. فرهنگ سازمانی دیگر فقط یک شعار روی دیوار شرکت نیست. بلکه باید در رفتارهای روزمره، جلسات آنلاین، تصمیم گیری ها و نحوه برخورد مدیران با اعضا نمود پیدا کند. شرکت هایی که نتوانند این فرهنگ را در محیط های کاری جدید حفظ کنند، در جذب و نگه داشت استعدادهای برتر دچار مشکل خواهند شد.

سخن پایانی

دنیای پساکرونا دنیایی پر از تناقض است؛ در حالی که بسیاری از تهدیدهای فوری به پایان رسیده اند، اما اثرات بلندمدت آن همچنان نفس کسب وکارها را به شماره می اندازد. از رفتار ناپایدار مشتریان گرفته تا بحران سلامت روان، زنجیره های تامین شکننده و مدل های کاری نوظهور، همه و همه نیازمند یک پاسخ مشترک هستند: بازتعریف هوشمندانه استراتژی ها برمبنای واقعیت های جدید.

کسب و کارهایی که انعطاف پذیر، داده محور و آینده نگر باشند، می توانند این دوران پرآشوب را به فرصتی برای تحول و رشد تبدیل کنند. آنچه مهم است نه بازگشت به گذشته، بلکه ساخت آینده ای مقاوم تر، خلاقانه تر و انسانی تر است. پس همین امروز دست به کار شوید و اوضاع را به سود خودتان تغییر دهید. 

منابع:

https://www.crowe.com

https://www.mckinsey.com