الزامات افزایش ظرفیت جذب تکنولوژی در بنگاه ها چیست؟

محمدرضا آراستی، دانشیار دانشگاه مدیریت و اقتصاد دانشگاه شریف که در حوزه مدیریت تکنولوژی صاحب نظر است، در مورد ضعف آمادگی بنگاه های اقتصادی ایران در جذب تکنولوژی، دلایل مختلفی را مورد اشاره قرار  می دهد و  می گوید: تصوری که وجود دارد این است که وجود زیر ساخت هایی نظیر ICT  می تواند به توسعه تکنولوژی در بنگاه ها کمک کند، این زیرساخت ها البته کمک کننده است. اما اگر این زیر ساخت ها فراهم شود و بنگاه ها آمادگی جذب فناوری را نداشته باشند، مشکلی حل نخواهد شد.

او ادامه داد: خطایی که از چند دهه پیش بر صنایع حاکم شده این است که دولت ها تصور  می کنند که  می توانند فناوری ایجاد کنند. نمونه آن ایجاد دفتر فناوری های ریاست جمهوری است. در حالی که اگر دولت ها، این امر را به بنگاه ها واگذار کرده و زمینه تعاملات داخلی و بین المللی بنگاه های را تسهیل  می کردند، یقیناً موفقیت های بیشتری در این زمینه حاصل  می شد.

او با بیان اینکه باید ظرفیت جذب فناوری در بنگاه های اقتصادی ایجاد شود، افزود: واژه جذب فناوری با یادگیری عجین شده است. در واقع معنای ظرفیت جذب این است که یک بنگاه اقتصادی تا چه حد آمادگی یادگیری از طرف مقابل را داراست. مقصود از طرف مقابل نیز یک بنگاه اقتصادی خارجی، مراکز پژوهشی یا دانشگاهی است که دانشی را توسعه داده و  می خواهد به صنعت منتقل کند. بنابراین ضرورت دارد زمینه یادگیری در بنگاه ها فراهم شود.

او با اشاره به اینکه ظرفیت یادگیری متاثر از دو پارامتر است، افزود: پارامتر نخست، انباشت دانش است؛ به بیان دیگر، اگر بنگاهی در پی کسب دانش موردنیاز خود برای توسعه کسب و کار خود است، باید زمینه آن را از قبل داشته باشد. به عنوان مثال، یادگیری طراحی محصولی نسبتاً پیچیده نیازمند، مهندسانی است که از حداقل دانش طراحی برخوردار باشند. در غیر این صورت، انتقال دانش رخ نمی دهد. فاکتور دوم نیز شدت تلاش است؛ به بیان ساده تر، اگر در بنگاهی، شدت تلاش یا انگیزه ای برای یادگیری وجود نداشته باشد، انتقال تکنولوژی با موفقیت صورت نمی گیرد.

او یکی از راهکارهای تقویت دانش اولیه برای جذب تکنولوژی را همکاری مشترک با شرکایی دانست که دارای این دانش زمینه ای هستند؛ یا استخدام افراد جدید و تیم هایی که پیش از این و در صنایع دیگر دارای تجربه هستند و  می توانند در این صنعت نیز مفید واقع شوند.

صنایع مختلف راهکارهای مختلف نیاز دارند

آراستی گفت: شدت تلاش نیز با ایجاد بحران در بنگاه شکل  می گیرد. البته بحران به معنای سازنده آن. به طوری که سازمان یا بنگاه دچار چالش درون سازمانی و برون سازمانی شود. در واقع، مدیران یک سازمان، افراد را با این چالش مواجه  می کنند و از آنها  می خواهند که شدت تلاش خود را ارتقا ببخشند. نکته دیگر اینکه افزایش ظرفیت جذب فناوری در صنایع به نوع صنعت وابسته است. در واقع با یک نسخه واحد نمی توان ظرفیت جذب در صنایع را ارتقا بخشید. بنابراین ضرورت دارد برای هر صنعت، برنامه جداگانه ای تنظیم شود.

این استاد دانشگاه البته، افزایش ظرفیت جذب فناوری در بنگاه ها را در گرو تغییر نگرش دولت نیز دانست و به مفهومی به نام «دولت  چانه زن» اشاره کرد و گفت: ممکن است نگاه ما به دولت در اقتصاد، به منزله دولتی توزیع کننده باشد که منابعی را کسب کرده و میان ارکان اقتصاد توزیع  می کند. در نقطه مقابل، دولتی است که منابع را توزیع نمی کند و با برقراری قدرت  چانه زنی نسبت به افزایش توانمندی بنگاه های اقتصادی اقدام  می کند.

برای مثال، چنانچه تفکر نخست بر دولت حاکم باشد در صنعتی مانند خودروسازی، نقش دولت چنین خواهد بود که ارز ارزان به به این صنعت اعطا کند و عوارض گمرکی برای واردات خودرو را افزایش دهد و در عین حال، برخی از هزینه های این صنعت از قبیل حضور در نمایشگاه های بین المللی را تقبل کند. در چنین شرایطی صنعت خودرو به دولت وابسته خواهد شد.

او ادامه داد: در حالی که دولت  می تواند به خودروسازها اعلام کند که در صورت صادرات خودرو،  می توانند بخشی از درآمد خود را به واردات خودرو اختصاص دهند. در واقع ضمن تحقق هدف واردات خودرو، خودروسازان داخلی نیز در معرض رقابت با خودرو های خارجی قرار  می گیرند و افزون بر این، توان صادراتی خود را به اثبات  می رسانند. در این صورت دولت، بنگاه های اقتصادی را به سوی یادگیری و ایجاد ظرفیت جذب تکنولوژی هدایت  می کند.

او بر این عقیده است که عقب ماندگی بنگاه های اقتصادی ایران در جذب فناوری به برخی عوامل کلان ساختاری و فرهنگی نظیر کارگریزی باز  می گردد در مدت زمان کوتاه قابل حل نیست. اما ایجاد ظرفیت یادگیری از طریق انباشت دانش و افزایش شدت یادگیری و نیز تغییر نگرش دولت از توزیع کننده به  چانه زن راهکارهایی است که در کوتاه مدت  می تواند آمادگی فناورانه بنگاه های اقتصادی را افزایش دهد.