اکو سازمانی اقتصادی با رویاهای بزرگ

پیشینه تاسیس سازمان همکاری اقتصادی  (اکو) به سال 1962 بازمی گردد که سه کشور ایران، ترکیه و پاکستان سازمان همکاری منطقه برای توسعه  (RCD) را تاسیس کردند که تا سال 1979 فعالیت می کرد.

در سال 1979 با وقوع انقلاب اسلامی ایران فعالیت های این سازمان متوقف شد تا اینکه در سال 1985 با همکاری ایران، پاکستان و ترکیه سازمان همکاری های اقتصادی  (اکو) پایه گذاری و در سال 1992 با پیوستن کشورهای ازبکستان، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، تاجیکستان و افغانستان تعداد کشورهای عضو به عدد 10 رسید.

اتاق بازرگانی وصنعت اکو به عنوان نماینده سازمان همکاری های اقتصادی  (اکو) در بخش خصوصی براساس ماده 30 عهدنامه ازمیر وبه دنبال تفاهم نامه چهارم آوریل 1990 توسط رؤسای اتاق های بازرگانی ایران- ترکیه و پاکستان تاسیس شد. براساس این توافق، اتاق های بازرگانی کشورهای موسس کمیته ملی اتاق اکو در هر یک از کشورها تاسیس و دبیرخانه اتاق اکو هر دوسال یک بار به صورت چرخشی بین اتاق های کشورهای عضو اداره خواهد شد.

سازمان همکاری اقتصادی اکو که توسط سه کشور درحال توسعه ایران، ترکیه و پاکستان تاسیس شد پس از آن شاهد ورود تعداد دیگری از کشورهای منطقه آسیای میانه و قفقاز بوده است. بررسی اهداف تعیین شده برای این سازمان اقتصادی بیانگر آن است که کشورهای حاضر در این سازمان به دنبال به اشتراک گذاشتن تجربیات و توانمندی های خود به منظور توسعه و گسترش روابط خود با یکدیگر و کمک به دیگر کشورها به منظور حل و فصل مشکلات و نیازهای شان بوده است.

پس از گذشت چندین سال چهار علت مختلف دست به دست هم داد تا این سه كشور از نو حس همكاری مشتركی به دست آورده و به این منظور دست به تاسیس یك سازمان جدید بزنند. نخستین علت كه از نظر حكومت ایران بسیار مهم بود قطع چتر حمایتی آمریكاست. دومین علت هدف عالی سیاست خارجی جمهوری اسلامی بود.

حكومت جدید ایران سیاست خارجی خود را بر مبنای توسعه همكاری های اقتصادی قرار داده بود و به همین دلیل كشش به سوی این دو كشور همسایه در سیاست خارجی ایران بروز یافت. سومین علت حس همكاری بود كه به صورت سه جانبه پس از انحلال آر سی دی وجود داشت و از بین نرفته بود، هرچند این سه كشور دیگر در یك سازمان كنار هم نبودند ولی این حس همكاری همچنان در اذهان آنها باقی مانده بود.

علت چهارم وقوع جنگ تحمیلی علیه ایران و محاصره اقتصادی جمهوری اسلامی توسط دولت های عربی بود. این مسئله باعث شد ایران خواسته یا ناخواسته به سمت كشورهای همسایه غیرعرب خود كشیده شود و به یاد سازمان قدیمی، قصد همكاری با این كشورها را داشته باشد. البته این تنها ایران نبود كه به خاطر منزوی شدن توسط اعراب به سمت تركیه و پاكستان كشیده می شد. پاكستان نیز به خاطر مناقشه با هند، تركیه و نیز به علت پذیرفته نشدن در جامعه اروپایی كششی ناگزیر به این مجموعه پیدا كرده بود.

سال 1985 سالی بود كه این سه كشور اكو را تاسیس کردند. نهم بهمن ماه سال 63 تاریخ دقیق این رویداد است ولی تحول اصلی در سال 1992 و پس از فروپاشی شوروی به وقوع پیوست. در این سال هفت كشور دیگر به مجموعه افزوده شدند كه شش كشور از آنها اعضای جدا شده از شوروی بودند.

قزاقستان، قرقیزستان، تركمنستان، تاجیكستان، ازبكستان و آذربایجان به علاوه افغانستان اعضای جدید را تشكیل می دادند كه تصمیم گرفته بودند به جمع سه كشور سابق افزوده شوند تا اكو از یك سازمان كوچك به یك سازمان نسبتا گسترده منطقه ای تبدیل شود.

اعضای اكو زمینه های مختلف همكاری را برای خود تبیین کردند و جنبه های مختلفی همچون اقتصادی، بازرگانی، علمی، صنعتی و فرهنگی مشمول این جنبه ها هستند. در خلال این سال ها كه از تاسیس اكو و عضوگیری آن در میانه راه می گذرد، اعضا اهداف و كاركردهای مختلفی برای آن طراحی کرده اند و چه بسا در برخی برهه ها به نحوی مطلوب نیز برای رسیدن به این آرمان ها تلاش كرده و حتی موفقیت های نسبی نیز به دست آورده اند ولی مشكلات زیادی نیز بر سر راه اكو وجود داشته است. در یك بیان كلی می توان گفت اكو به آن درجه ای كه از او انتظار می رفت دست نیافته و دستاوردهای آن بسیار كمتر از دست نیافته های آن بوده است.

بعد از عضوگیری سال 1992 یكی از توقعات ایران از این سازمان ایجاد سازمان منطقه ای قدرتمند از دولت های اسلامی غیرعرب بود تا بتواند در مقابل اتحادیه عرب قدرت نمایی کند ولی مرور زمان نشان داد كه این كشورها خود به اندازه دولت های عربی غیرقابل اعتماد بوده و به نظر نمی رسد که بتوان این کشورها را درمقابل سازمان های اقتصادی و سیاسی تاسیس شده توسط اعراب در قالب اکو سازماندهی کرد.

وزن سیاسی اندک کشورهای عضو اکو و ضعف های برجسته اقتصادی آنها سبب شد تا این کشورها بیشتر به دریافت کنندگان کمک اعضای بزرگ تر نظیر ایران و ترکیه بدل شوند و عملا تبادل اقتصادی و همکاری های سیاسی سازنده ای در میان این کشورها وجود نداشته باشد. تلاش های مستمر قدرت های بزرگ برای نفوذ درمیان اعضای اکو به منظور بی اثرساختن فعالیت های آن نیز از جمله مسائلی است که این سازمان با آن روبه رو بوده است.

حال اجلاس سالانه رؤسای کشورهای عضو اکو در اسلام آباد پاکستان در آستانه برگزاری است و جمهوری اسلامی ایران امیدوار است با برطرف شدن تحریم های گسترده اقتصادی در پی حصول توافق هسته ای با قدرت های عمده جهانی، بتواند با بهره برداری از توانمندی های خود و سایر اعضا مناسبات میان تهران و دیگرکشورهای عضو اکو را افزایش داده و با فعال سازی ظرفیت های بالقوه اکو به شکوفایی هرچه بیشتر این سازمان کمک کند.

شایان ذکر است که اجلاس سالانه اکو در سال جاری میلادی تحت تاثیر اختلاف نظرهای عمیق ایران و ترکیه در رابطه با مسئله سوریه و سرکوب تروریست ها در عراق برگزار می شود. مقامات این دو کشور قدرتمند منطقه خاورمیانه در هفته های اخیر درگیری های لفظی جدی با یکدیگر داشته اند که انتظار می رود این موضوع درکنار اقدامات تروریستی گسترده در پاکستان و اختلافات عمیق این کشور با افغانستان در کنار اختلافات ایران و ترکیه سه عضو موسس و اصلی سازمان همکاری های اقتصادی اکو را متاثر سازد.

***

اهداف تاسیس سازمان همکاری های اقتصادی اکو

از جمله اهدافی که سازمان اکو حول محورآنها شکل گرفته است، می توان به موضوعات زیر اشاره کرد:

-کمک به برنامه های توسعه در زمینه های همکاری های اقتصادی از جمله تجارت، صنعت، کشاورزی، گردشگری، مقاطعه کاری، خدمات فنی و مهندسی و بانکداری با برقراری ارتباطات نزدیک تر بین شرکت های بخش خصوصی کشورهای عضو.

- جلب نظر و تشویق بالاترین مراجع تجاری وصنعتی کشورهای عضو به افزایش مبادلات تجاری بین این کشورها.  

- ترتیب دادن ملاقات هایی بین دست اندرکاران امور اقتصادی - صنعتی کشورهای عضو.

- ارائه پیشنهادهای لازم برای توسعه روابط تجاری - صنعتی بین کشورهای عضو ازسوی بخش های خصوصی این کشورها به دولت ها.

- همسان سازی رویه های تجاری در جهت بهبود وضعیت تجاری واقتصادی فی مابین کشورهای عضو.

- کمک به حل وفصل اختلافات ناشی از معاملات تجاری بین اشخاص حقیقی وحقوقی کشورهای عضو.

- جمع آوری و انتشار اطلاعات آماری کشورهای عضو در زمینه های اقتصادی – صنعتی.

- اعلام مناقصات، مزایدات وطرح های توسعه در کشورهای عضو.

- برگزاری نمایشگاه های مشترک، نشست ها وکنفرانس ها باهدف توسعه روابط تجاری - اقتصادی بین کشورهای عضو.

- انجام تحقیقات بازار سنجی برای کالاهای تولیدی ومصرفی کشورهای عضو وتوسعه فعالیت های مشابه.

- حصول اطمینان از هماهنگی در استانداردهای کشورهای عضو و اتخاذ تدابیر مشترک با همکاری دولت های این کشورها برای برقراری سامانه تجارت ترجیحا فی مابین.

***

محور فعالیت های سازمان همکاری های اقتصادی اکو

فعالیت های اکو از طریق مدیران تحت نظارت دبیر کل و معاونان وی صورت می پذیرد.

به این ترتیب که طرح ها و برنامه هایی را که منافع متقابل در حوزه های زیر داشته باشد مدنظر قرار می دهند.

از جمله محورهای فعالیت کشورهای عضور سازمان همکاری های اقتصادی اکو می توان به موضوعات زیر اشاره کرد:

-تجارت و سرمایه گذاری

- حمل و نقل و مخابرات

- انرژی مواد معدنی و محیط زیست

-کشاورزی، صنعت و توریسم

- منابع انسانی توسعه پایدار

- پروژه آمار و پژوهش های اقتصادی

- روابط بین المللی

بررسی محورهای فعالیت سازمان اکو بیانگر آن است که در صورت تحقق همکاری میان کشورهای عضو شاهد یک سازمان اقتصادی پویا و رو به رشد خواهیم بود.

این در حالی است که به نظر می رسد کشورهای عضو اکو به دلایل مختلف و همچنین ملاحظات سیاسی و اقتصادی خود و از سوی دیگر ظرفیت های پایین اقتصادی و تکنولوژیکی خود قادر به تحقق نیمی از اهداف و محورهای تعریف شده برای فعالیت های این سازمان نیستند.