65 سال در مضیقه اما پابرجا

65 سال از تاسیس نخستین گالری در ایران می‌گذرد و تا به امروز 160 گالری در تهران ثبت شده که البته برخی چندان پررونق نبوده و تعدادی نیز توانسته‌اند تاثیر قابل توجهی بر اقتصاد هنر داشته باشند. ایران تا دهه 20 شمسی هیچ گالری و نگارخانه‌ای نداشت و همه هنرمندان برای نمایش آثارشان باید به انجمن‌های خارجی در ایران متوسل می‌شدند.

کمی بعد از ورود هنر مدرن به ایران، نیاز به داشتن فضایی برای نمایش آثار هنرمندان مدرنیست ایرانی هم احساس شد و به دنبال آن نخستین گالری در ایران به نام «آپادانا» در سال 1328 در خیابان انقلاب نبش خیابان بهار راه‌اندازی اما بعد از یک سال فعالیت تعطیل شد. 10 سال گذشت تا گالری «استتیک» مارکو گریگوریان در میدان فردوسی آغاز به کار کند اما این گالری هم بعد از مدت کوتاهی تعطیل شد.

گالری‌های «کبود» به مدیریت پرویز تناولی و «گیلگمش» به مدیریت هانیبال الخاص نیز از دیگر تجربه‌های هنرمندان ایرانی در راه‌اندازی گالری بود که البته بعد از مدت کوتاهی فعالیت تعطیل شدند. از میان نسل اول گالری‌ها در ایران تنها گالری «سیحون» است که از سال 1345 تاکنون همچنان به حیات خود ادامه داده است. بعد از رونق پیدا کردن خریدوفروش آثار هنری به‌خصوص در حراج‌های بین‌المللی کریستیز و ساتبیز، توجه بسیاری از علاقه‌مندان به آثار هنری متوجه گالری‌داری و نقش تاثیرگذار آنها در اقتصاد هنر ایران شد.

در نهایت رفته‌رفته بر تعداد گالری‌گردها، خریداران و مجموعه‌داران آثار هنری و در نهایت علاقه‌مندان به گالری‌داری افزوده شد. اما با وجود رونق برخی از گالری‌ها، مسئله اقتصاد آنها همچنان مورد توجه بوده و به گفته مدیران گالری اگر به مسئله اقتصاد و رونق آنها توجهی نشود، شاید باز تاریخ تعطیلی برای گالری‌ها تکرار شود. اگر قرار است گالری‌ها نقش قابل توجهی در معرفی هنر و اقتصاد هنر داشته باشند، باید از نظر مسائل مالی در مضیقه نباشند. البته همین الان نیز بر سر تعداد گالری موافقان و مخالفانی وجود دارد.

مخالفان معتقدند افزایش گالری‌ها بدون در نظر گرفتن شرایط لازم برای این حرفه، در نهایت به اقتصاد هنر ایران آسیب می‌زند. در مقابل موافقان بر این عقیده‌اند که این یک رقابت آزاد است و هر گالری‌دار حرفه‌ای و موفق به سود اقتصادی خود خواهد رسید. درنهایت اینکه با توجه به افزایش علاقه برخی به گالری‌داری در کشور، این مهم علاوه بر فواید، دارای آسیب‌های مختص به خود نیز هست. از جمله فواید رشد گالری‌داری می‌توان به تاثیرگذاری آنها بر رشد اقتصاد هنر، برآمدن ایده‌های جدید از سوی گالری‌داران، مهیا شدن یک بستر رقابتی و امکانی برای نمایش آثار هنرمندان بیشتر اشاره کرد. 

***

مدیر گالری طراحان آزاد: 

انگیزه مالی، افراد بسیاری را به سمت گالری‌داری سوق می‌دهد

اگر تعداد 160 گالری مجوز فعالیت دارند، اتفاق خوبی است، چراکه همین تعدد است که بحث کیفیت را هم به همراه دارد و به سلایق مختلف مخاطبان در زمینه آثار هنری پاسخ داده می‌شود، ضمن اینکه در شهری مثل تهران با توجه به جمعیت جوانی که دارد، 500 گالری هم کم است. این جمله بیانگر موافقان تکثر گالری‌داری در ایران است. البته در مقابل مخالفانی نیز وجود دارند که با وجود درآمدزا بودن گالری‌داری، معتقدند باید غربالگری در این زمینه صورت گیرد. رزیتا شرف‌جهان، مدیر گالری طراحان آزاد یکی از این مدیران گالری است. 

*در حال حاضر چند گالری فعال وجود دارد؟ 

افزایش گالری‌های پایتخت در طول سالیان اخیر بیشتر با انگیزه مالی بوده و این در حالی است که تعداد گالری‌های فعال و ارائه‌دهنده هنر فاخر بیش از 30 گالری نیست. بیش از 20 تا 30 گالری فعال و تاثیرگذار در تهران وجود ندارد و مابقی آنها متاسفانه فعال نیستند. اگر همه این 160 گالری فعال و تاثیرگذار بودند اتفاقات بسیار خوبی در عرصه هنرهای تجسمی رخ می‌داد. به هر حال تهران با توجه به گستردگی‌اش و سلایق گوناگون مخاطبان آثار هنری، به این تعداد گالری فعال نیاز دارد. 

*اکنون شرایط دریافت مجوز گالری‌داری به چه صورت است؟ 

زمانی که نسل ما اقدام به دایر کردن گالری کرد، شرایطی چون فعالیت در زمینه هنری به‌صورت تجربی یا داشتن مدرک دانشگاهی مرتبط با هنر از جمله شروط لازم برای اعطای مجوز بود اما طی 10 سال اخیر مشاهده شده که این مجوزها به افرادی داده شده است که چنین شرایطی را نداشتند و بیشتر در زمینه تجارت آثاری چون صنایع دستی و... صاحب تجربه بودند. این افراد هیچ ارتباطی با هنر معاصر و هنرمندان امروز نداشتند در‌حالی‌که این موضوع بسیار مهمی در راه‌اندازی یک گالری هنری است. اعطای مجوز به افرادی خارج از گردونه هنر باعث می‌شود به حرفه گالری‌داری لطمه وارد شود. این مجوزها گالری‌هایی را به وجود آورد که تمرکزشان روی هنر نبود. 

*وضعیت بازار گالری‌داری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ 

در دهه 70 که هیچ نشانی از بازار هنری و خریدوفروش‌های سودآور در زمینه آثار هنری نبود، علاقه‌مندانی وارد حرفه گالری‌داری شدند و با انگیزه و عشق به هنر، مسیر دشواری را در پیش گرفتند. آن زمان روی بازار هنر تمرکزی وجود نداشت و صرفا علاقه بود که آنها را با وجود مشکلات بسیار وادار به استقامت می‌کرد اما امروز که بحث بازار هنر پر رنگ شده است، به نظر می‌رسد باید مولفه‌های تخصصی بیشتری را در نظر گرفت. 

*به نظر شما گالری‌داری درآمدزاست؟ 

در همه کشورهای دنیا گالری‌داری سودآور است و برخی گالری‌ها به جنبه تجاری آثار هنری می‌پردازند و برخی شکل هنری‌تری دارند و فضای تجربه کردن را برای هنرمند آوانگارد فراهم می‌کنند. در حال حاضر برخی افراد بخشی از خانه، زیرزمین یا پارکینگ منزل شان را به گالری تبدیل کرده‌اند. این روزها انگیزه مالی افراد بسیاری را به سمت گالری‌داری سوق می‌دهد و برای این حرفه سرمایه‌گذاری‌های کلان صورت می‌گیرد تا در آینده سودآورتر باشد اما در دهه‌های گذشته، این عشق و علاقه افراد بود که باعث می‌شد حتی بخشی از خانه و پارکینگ خانه خود را به گالری تبدیل کنند به این امید که به علایق‌شان پروبال بدهند. 

*به نظر شما اعطای مجوز تنها به منزله ایجاد اشتغال خوب است؟ 

اعطای مجوزهای بسیار برای راه‌اندازی گالری فی‌النفسه خوب است، چون در نهایت به شکل خود به خود این گالری‌ها غربال خواهند شد. بیشترین آسیب به حرفه گالری‌داری از سوی صاحبان گالری‌های پیشرو وارد شده، چراکه به کارهای تجربی اجازه نمایش می‌دهند و این امر آسیب‌هایی را وارد می‌کند که در طول 10 سال آینده اثرات آن دیده می‌شود. نمی‌توان فقط گالری‌دارها را متهم کرد. به نظرم همه مجوزها را وزارت ارشاد باید با رعایت اصول و مولفه‌های تخصصی در این حرفه اعطا کند و زمان مشخص می‌کند که چه گالری‌هایی فعال و تاثیرگذارترند. شاید هم نشریات هنری و منتقدان باید دقت کنند که به انرژی‌های تازه و هنر آوانگاردی که موجب ادامه حیات هنر است، قوت بیشتری بدهند. 

***

مدیر گالری شلمان: 

چرخه گالری باید بچرخد

اعمال مدیریت درست در یک گالری موجبات جذب مخاطب را به سوی خرید یا حتی دیدن آثار هنری فراهم می‌آورد. اگر تجربه، سرمایه و شناخت کافی از این حرفه وجود نداشته باشد، موفقیتی حاصل نخواهد شد، چون گالری‌دار باید بتواند با خریدار و هنرمند تعامل خوبی برقرار کند و فراز و نشیب‌های بسیاری در رسیدن به هدف خویش متحمل شود. به گفته علی مزارعی، مدیر گالری شلمان بدیهی است کسانی که بدون مدیریت صحیح و انگیزه و شناخت لازم وارد این حرفه می‌شوند بعد از مدتی از گردونه گالری‌داری حذف خواهند شد. با مزارعی درباره گالری و گالری‌داری گپ و گفتی داشتیم.

تعریف شما از گالری چیست؟ 

شعار این گالری «دوستان استعدادهای جوان نه گورستان یادگارهای فرهنگی» است و بیشترین سعی گالری در دعوت از هنرمندانی است که به‌گونه‌ای مورد بی‌مهری گالری‌های دیگر قرار گرفته‌اند و برخورد نامناسبی با این هنرمندان شده است. 

مدیریت چگونه می‌تواند به جذب مخاطب بینجامد؟ 

درباره مدیریت به نظر من نمی‌توان گفت فقط شخص مدیر در موفقیت گالری نقش دارد بلکه باید مجموعه افراد دست‌اندرکار گالری در مدیریت شایسته و هدایت گالری به اهداف فرهنگی و حتی اقتصادی سهیم باشند. به بیان دیگر همه اجزا باهم در پیشبرد مدیریتی گالری نقش ایفا می‌کنند. 

اوضاع کنونی برای شما رضایت بخش بوده و توانسته‌اید بازده اقتصادی لازم را داشته باشید؟ 

بحث مالی گالری بحثی نیست که قابل چشم‌پوشی باشد؛ از یک طرف باید چرخه گالری بچرخد و از طرفی بستر مناسبی برای فروش آثار هنرمندان به وجود آید. به نظر من گالری‌های فعال در ایران در دو دسته جای می‌گیرند؛ دسته اول تعداد محدودی از گالری‌های بزرگ که با نمایشگاه‌هایی که از هنرمندان بنام می‌گذارند و پوشش خبری و ارتباطی که با مطبوعات دارند، گام اساسی در مشهور شدن گالری برداشته‌اند و قدرت را در دست گرفته‌اند. این دسته از گالری‌ها با عملکرد خود به بازده مالی و خرید و فروش پایداری رسیده‌اند. دسته دوم خارج از این گروه و گالری‌هایی مثل گالری ما هستند که با زحماتی که برای پیشبرد اهداف شان می‌کشند می‌خواهند خودشان را ارتقا دهند. 

***

مدیر گالری آتبین: 

مدیریت کارآمد به بازده اقتصادی می‌انجامد 

اینکه گفته می‌شود اقتصاد هنر به گالری‌ها وابسته است، حرفی به گزافه نیست، چرا که هنرمندان در گالری‌ها فرصت خوبی برای عرضه و فروش آثار خود به دست می‌آورند و از این طریق گالری‌ها نیز به رسالت حرفه‌ای برای عرضه هنر دست می‌یابند. گالری‌داری شغلی پر‌دردسر است البته اگر با مدیریت کارآمد هدایت شود، به طورحتم می‌تواند یکی از مشاغل پولساز باشد. این عقیده فرهاد آذرین، مدیر گالری آتبین است. پای صحبت‌های آذرین نشستیم و با او گپی زدیم.

شما به‌عنوان یک فرد فرهنگی و باسابقه بیش از 14 سال در این حرفه، هدف تان از افتتاح گالری چیست و بیشتر چه کارهایی را در این گالری ارائه می‌دهید؟ 

گالری‌داری حرفه مورد علاقه من است، چرا که به اعتقاد من حرفه برازنده‌ای است که با عشق و علاقه این کار را انجام می‌دهم. تلاش در ایجاد فضای مناسب برای استعدادهای جوان‌تر در کنار ارائه آثار اساتید از اهداف گالری آتبین است. همچنین طبق علاقه شخصی‌ام، بیشتر آثار نقاشی هنرمندان در معرض دید عموم قرار می‌گیرد. 

آیا بازده اقتصادی لازم را به دست می‌آورید؟ آیا شما از لحاظ اقتصادی از درآمد گالری راضی هستید؟ 

توجیه اقتصادی و علاقه شخصی به کار فرهنگی دو موضوع جداگانه و البته موازی است، انرژی و زمان و مکانی که در اختیار یک گالری قرار می‌گیرد باید توجیه اقتصادی داشته باشد و بتوان با متدهای اقتصادی سنجید، البته بحث انجام کار فرهنگی و علاقه شخصی طرف دیگر قضیه است. انتظار درآمدزایی از گالری در گرو پاسخ به دو نکته است؛ باتوجه به عرف جامعه ما، کالای فرهنگی آخرین کالای انتخابی مخاطب است، آن هم مخاطبی که از رفاه نسبی برخوردار باشد؛ به این ترتیب است که می‌تواند به خرید کالای فرهنگی فکر کند. نکته دیگر اینکه چنددرصد از مردم یک شهر درباره ضرورت داشتن اثر هنری توجیه هستند؟ چقدر سعی شده در مراکز آموزشی ما ضرورت درک اثر هنری آموزش داده شود؟ با تامل در این مباحث می‌شود به درآمدزایی مناسب در گالری‌ها رسید. 

***

مدیر گالری حنا: 

توجه به بازدهی اقتصادی لازمه گالری‌داری است

آنهایی که وارد عرصه هنر می‌شوند، شاید در ابتدا به هنر از دید هنر نگاه کنند اما با گذشت زمان و رسیدن به جایی که هنر تبدیل به شغل و تامین معیشت زندگی شود، باید رویکردی دیگر‌گون داشته باشد. از این رو گیو، مدیر گالری حنا شریف معتقد است گالری‌دار باید به بازدهی اقتصادی مجموعه‌اش بیشتر توجه کند. در همین خصوص با او گفت‌وگویی داشتیم.

هدف شما از افتتاح گالری حنا چیست و بیشتر چه کارهایی را در این گالری ارائه می‌دهید؟ 

در گالری حنا بیشتر به ارائه آثار قابل تعریف برای عموم و هنر معاصر پرداخته می‌شود. بیشترین سعی این مجموعه همکاری با هنرمندان جوانی است که در عرصه هنر معاصر کار می‌کنند، همچنین ارائه دنیای هنری حتی برای کسانی که از دنیای هنر دور افتاده‌اند و با آن قرابتی ندارند. 

آیا بازده اقتصادی لازم را به دست می‌آورید؟ آیا شما از لحاظ اقتصادی از درآمد گالری راضی هستید؟ 

گالری‌دار باید به بازده اقتصادی مجموعه‌اش توجه داشته باشد، نمی‌شود گفت فقط و فقط مسئله فرهنگی برای گالری‌دار مهم است، در هر صورت بازده اقتصادی نیز جای خود را دارد. یک مدیر با در نظرگرفتن فاکتورهای مختلفی می‌تواند گالری را به اهداف اقتصادی مدنظر خود هدایت کند.