یک وجب روغن خرما چند؟

خرما یکی از محصولات عمده كشاورزی ایران است و پیش از این هم در قالب ستون‌های سرنخ پیشنهادهایی برای سرمایه‌گذاری روی این محصول در همین صفحه ارائه کردیم اما امروز قصد داریم یکی از مواد استحصالی از هسته خرما را برای سرمایه‌گذاری از نظر بگذرانیم. مناطق عمده كشت خرما در ایران استان‌های خوزستان، هرمزگان، بوشهر، فارس، کرمان و سیستان و بلوچستان هستند که در بسیاری موارد خرمای برداشت شده دارای کیفیت مطلوبی هم هست. اما آمارهای این حوزه نشان می‌دهد حدود 30 درصد خرمای تولید شده در كشور مستقیما جذب بازار مصرف نمی‌شود و باید در واحدهای صنایع تبدیلی و فرآوری به فرآورده‌های با ارزش تبدیل شود.

***

روغنی که هم خوراکی است و هم صنعتی

در گزارش امروز قصد داریم درباره یکی از محصولات به دست آمده از ضایعات خرما اطلاعاتی ارائه کنیم. در واقع «روغن خرما» به‌عنوان یکی از مواد استحصالی از هسته خرما شمرده می‌شود که در طب سنتی بسیار کاربرد دارد. این روغن برای جلوگیری از ریزش مو و همچنین برای زخم معده به کار گرفته می‌شود. این تنها استفاده‌های خوراکی این محصول نیست که آن را دارای قابلیت سرمایه‌گذاری کرده، بلکه مهم‌تر از اینها استفاده صنایع مختلف از روغن هسته خرماست که به آن فرصت‌های مناسبی برای سرمایه‌گذاری داده است. در واقع در بسیاری از کشورها این مایع، ماده اولیه صنایع شوینده و پاك‌كننده مانند انواع شامپو، پودرلباسشویی و صابون گزارش شده است.

هرچند در ایران، چندی پیش این روغن به‌عنوان یکی از روغن‌های خانواده پالم استفاده‌های نادرستی در صنایع لبنی را در سفره‌های غذایی از خود نشان داد و شاید همان خاطره بد موجب شده که بسیاری فکر کنند این محصول یک ماده خطرناک است و کاربردی ندارد اما حتی این ذهنیت‌های منفی چیزی از ارزش این محصول در صنایع کم نمی‌کند و کارشناسان تغذیه معتقدند استفاده استاندارد با مقدار مشخص شده در صنایع غذایی هم بلامانع است. علاوه بر این قابل توجه است که مقدار زیادی از این روغن سالانه با پرداخت مبالغ بالا وارد کشور می‌شود که می‌توان با ورود به این سرمایه‌گذاری از خروج ارز از کشور هم جلوگیری کرد و حتی به صادرات این محصول هم ورود پیدا کرد.

مواد اولیه در دسترس

این روغن از هسته خرما تامین می‌شود چرا که گوشت خرما حاوی روغن اندكی حدود 2 تا 5درصد است صورتی که هسته آن 7.7 تا 12.7 درصد روغن دارد. هسته خرما حدود 10درصد وزن آن را شامل می‌شود که ماده اولیه برای این سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. برای تهیه این هسته‌ها می‌توانید سری به کارگاه‌های فرآوری خرما بزنید چرا که بسیاری از کارگاه‌های فرآوری مانند تهیه شیره، قند، اسیدسیتریك و الكل هسته خرما را به‌عنوان ضایعات دور می‌ریزند و استفاده‌ای اقتصادی از آن نمی‌کنند و این ضایعات را یک نخاله دست و پاگیر تلقی می‌کنند که همین نخاله‌ها می‌تواند یک سرمایه‌گذاری مطمئن را برای افراد دیگر رقم بزند. البته در برخی موارد نادر هم مقداری از این هسته‌های خرما با لیف آن چرخ شده و صرف خوراك دام‌ها می‌شود اما بخش اعظم این هسته به‌عنوان ضایعات هدر می‌رود. 

در مجموع می‌توان گفت تهیه مواد اولیه در این سرمایه‌گذاری با سهولت بسیار و قیمت پایینی همراه است که همین مسئله خود می‌تواند یکی از مزیت‌های این سرمایه‌گذاری به شمار آید چرا که اصلی‌ترین مسئله برای تولیدکنندگان همواره مواد اولیه به شمار می‌آید.

فرآیند روغن كشی و تصفیه روغن

هسته‌های روغنی از هنگام برداشت تا به‌دست آمدن محصول نهایی (روغن) مراحل مختلفی را پشت سر می‌گذارند، مراحل اولیه شامل جداسازی هسته از خرما، پاك كردن هسته و آماده‌سازی هسته برای روغن‌كشی است كه پس از این مراحل، روغن‌كشی از هسته انجام می‌شود. پس از طی این مراحل روی روغن خام به‌دست آمده مراحل مختلف تصفیه انجام می‌شود. در بخش تصفیه مواد مختلفی از روغن حذف می‌‌شود و در این مرحله بعضی از مواد مفید نیز به مقدار كم خارج می‌شود این مراحل شامل خنثی‌سازی، بو‌زدایی، رنگ‌زدایی، هیدروژناسیون و فرآیندهای تكمیلی است. مراحل این کار شامل موارد زیر است: 

تمیز كردن: در این مرحله هسته خرما از ضایعات و خار و خاشاك جدا شده و به‌صورت هسته بدون ضایعات در می‌آید. 

خرد كردن هسته: پس از جداسازی هسته، مرحله خرد كردن انجام می‌شود. 

عمل پختن: برای سهولت در آزاد شدن چربی در فرآیند پرس مكانیكی، عمل حرارت دادن به‌كار برده می‌شود. رطوبت نقش مهمی در واكنش پختن دارد و بدون رطوبت كافی عمل پختن به خوبی انجام نمی‌شود. آب یا بخار یا هر دو معمولا برای افزودن رطوبت مصرف می‌شود. 

استخراج روغن به سه طریق زیر در صنایع متداول است: فشردن یا پرس كردن، استخراج با حلال، استخراج به‌وسیله پیش پرس و سپس توسط حلال.

میزان سرمایه‌گذاری

اگر بخواهید یک کارخانه تولیدی با ظرفیت حدود 1500 تن روغن در سال داشته باشید به زمینی به متراژ 2هزار متر نیاز دارید. همچنین برای تهیه ماشین‌آلات و ابزارهای لازم در این کار به یک تا 2 میلیارد تومان سرمایه مالی و حدود 20 نفر نیروی کار نیاز دارید. البته این مبلغ سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی یک کارخانه بزرگ با حجم بالا گفته شده است اما شما می‌توانید در حجم‌های کوچک‌تر حتی به میزان 200 میلیون هم سرمایه‌گذاری کنید اما تولید در حجم‌های پایین کمکی به وضعیت تولید این محصول در کشور نمی‌کند و شما هم جزو یکی از صاحبان کارگاه‌های زیرزمینی روغن‌کشی به‌شمار می‌آیید. در نهایت برای گرفتن مجوزهای لازم برای سرمایه‌گذاری در این کار، باید از وزارت بهداشت مجوز بگیرید. همچنین وزارت جهاد کشاورزی برای حمایت و تامین مواد اولیه می‌تواند کمک زیادی به سرمایه‌گذاری شما کند.

دستگاه‌های مورد نیاز

از مهم‌ترین دستگاه‌های لازم برای این کار دستگاه‌های پخت است. دستگاه‌های معمول برای پختن هسته‌های روغنی، دیگ‌های پخت استوانه‌ای عمودی یا افقی است. فرآیند پختن شامل دو مرحله پختن مرطوب و سپس خشك كردن تا حد رطوبت 3 درصد است. در دستگاه‌های عمودی دودكش مانند هسته‌ها در یك مخزن پخته و خشك می‌شوند. دستگاه‌های افقی برای پختن بوده و خشك كردن فقط در تانك افقی جداگانه انجام می‌شود. 

مزیت دستگاه‌های افقی پخت بر دستگاه عمودی این است كه در دیگ‌های افقی ماده خام به سرعت به درجه حرارت مورد نظر می‌رسد، در حالی كه در دیگ‌های دودكشی زمان بیشتری لازم است. آنزیم‌ها مدتی فعالیت داشته و این امر سبب افت كیفیت روغن و كاهش ارزش غذایی كنجاله می‌شود، یا موادی آزاد كند كه كاتالیست هیدروژناسیون را غیر‌فعال كند. اگر آنزیم‌ها در ماده وجود داشته باشد یا به دلایلی دستیابی به زمان كافی برای نگهداری در دستگاه پخت میسر نباشد، استفاده از دو دیگ افقی كه به‌طور ردیفی قبل از خشك‌كن قرار گرفته‌اند، می‌تواند مفید باشد. در دیگ‌های افقی امكان اینكه مقداری از ماده خام بتواند به سرعت به سمت انتهای تخلیه دستگاه حركت كرده و قبل از پختن كامل از دستگاه خارج شود، وجود دارد.