کسب‌وکاری در ابعاد ذوزنقه

موسیقی، به‌خصوص از نوع سنتی‌اش با روح تاریخ ایرانیان گره خورده است. از زمانی که ساخت سنتور به ذهن فارابی بزرگ خطور کرد، تا به حال سینه به سینه طنین آهنگ این ساز، نوازشگر گوش مردم بوده است. امروز ساز سنتور یکی از پایه‌های اصلی اکثر کنسرت‌های سنتی است که با حضور خود حال و هوای خاصی به نواهای دیگر می‌دهد. سعی داریم در این گزارش، به بررسی بازار سنتور و کسب‌وکار این حرفه بپردازیم.

بازار فروش

اگرچه قرار است در آینده‌ای نزدیک آموزش ساز در فرهنگسراهای کشور ممنوع شود و این موضوع ممکن است بر بازار فروش سازها تاثیر منفی داشته باشد اما خریداران سازهای سنتی به‌خصوص ساز سنتور، همیشه وجود دارند و کم و بیش، سازندگان را به تولید مجاب می‌کنند.

البته بازار سازفروشی در حال حاضر رونق خاصی ندارد و اکثر فروشندگان کج‌دار و مریز نابسامانی‌های بازار را تحمل می‌کنند. این در حالی است که هر ساله پس از تمام شدن امتحانات مدارس و شروع تعطیلات تابستان، خیل عظیمی از خریداران به سمت سازفروشی‌ها هجوم می‌آورند.

هر اتفاقی که برای سازفروشی‌ها بیفتد، به طور مستقیم بر کسب‌وکار سازندگان ساز تاثیرگذار خواهد بود. بنابراین لازم است که قبل از ورود به این حرفه، از چگونگی بازار آن مطلع شویم؛ بازاری که در حال حاضر تقریبا با رکود نسبی همراه است و با این وجود هرازگاهی موجی از سفارش  ها را دریافت می‌کند تا در این آشفتگی، نفسی تازه کند، اما ببینیم سرمایه‌گذاری در کارگاه سنتورسازی و کسب درآمد از این حرفه به چه ملزوماتی احتیاج دارد؟

سرمایه‌گذاری برای شروع کار

اگر بخواهیم یک تعریف مختصر از ساز سنتور داشته باشیم، باید بگوییم که این ساز به شکل ذوزنقه است و فضای ایجاد شده در آن، صدای ارتعاش حاصل از سیم‌ها را دوچندان می‌کند. سنتورهای معمولی از 9ردیف چهارتایی سیم زرد و 9ردیف چهارتایی سیم سفید تشکیل شده‌اند که هر کدام به نام یک نت نامگذاری شده است. البته سنتورهای 12خرک، لاکوک، باس و. . . هم در بازار وجود دارند که هر یک مشتریان خاصی را به خود اختصاص می‌‌دهند.

به گفته فعالان این بخش، برای اینکه کارگاه شما توجیه اقتصادی داشته باشد باید حداقل 20سنتور در ماه تولید کنید. کارگاه مورد نظر دست‌کم باید 20متر مساحت مفید در اختیار شما بگذارد و از مناطق مسکونی دور باشد، زیرا فعالیت‌های مختلف کارگاه از جمله سروصدای حاصل از برشکاری و مهم‌تر از آن تولید گرده‌های چوب و بوی رنگ ممکن است باعث آزار همسایگان شود. مجوز ساخت، تقریبا هزینه‌ای در بر ندارد و از طرف سازمان میراث فرهنگی در طول یک تا 2ماه ارائه می‌شود.

تهیه چوب یکی از اساسی‌ترین نیازهای کارگاه شماست. به طور معمول، برای ساخت این ساز، چوب درخت گردو از انواع دیگر بهتر است. درختانی که در قسمت غربی کشور رشد کرده‌اند کیفیت بیشتری نسبت به بقیه مناطق دارند. علاوه بر آن خود چوب، هرچه کهنه‌تر و مسن‌تر باشد، طنین صدایی که از آن خارج می‌شود خوش‌نواتر است. حال برای تولید 20سنتور، حداقل 2میلیون تومان به منظور خرید چوب کنار بگذارید.

الوارها پس از برش، نیازمند گندگی هستند تا سطح بیرونی آنها عاری از هرگونه پستی و بلندی باشد. شما می‌توانید یک دستگاه گندگی (حدود 3میلیون تومان) بخرید اما بهتر است برای شروع کار، از خدماتی استفاده کنید که به طور مجزا در نجاری‌ها ارائه می‌شود که در این مرحله باید ساعتی 30هزارتومان هزینه کنید؛ به عبارتی 3هزارتومان برای هر صفحه سنتور.

البته هستند سنتورسازانی که صفحه سنتور آماده با قیمت‌های مختلف (از 15هزار تا بیش از 100هزارتومان) به فروش می‌رسانند اما شاید با این خرید، هزینه‌های‌تان دوچندان شود. از چوب که بگذریم، وجود یک دستگاه برش (فارسی‌بٌر) یک میلیون تومانی در کارگاه ضروری است. علاوه بر آن رنده دستی (150هزارتومان)، سنباده (متری 10هزارتومان)، پمپ باد (800هزارتومان)، 2عدد ماشین پوست (هرکدام 250هزارتومان) و گیره رومیزی (150هزارتومان) از لوازم مورد نیاز کارگاه محسوب می‌شوند.

برای چسباندن صفحه‌های سنتور، روی کلاف‌ها می‌توانید از پیچ‌دستی استفاده کنید. شما به 20پیچ‌دستی هر کدام به ارزش 60هزارتومان احتیاج دارید. چسب مخصوص این کار هم کیلویی 20هزارتومان است که هر کیلو برای حدود 100سنتور کافی است.

قسمت بعدی کار شما ایجاد سوراخ‌های گوشی، ساچمه و برقوی سوراخ‌هاست. این کار به 2دریل قوی نیاز دارد که هر کدام 250هزارتومان برای شما آب می‌خورد. برای رنگ سنتور پس از سنباده‌کاری، هم می‌توانید از لاک استفاده کنید و هم از سیلر. این دو تفاوت‌هایی دارند که انتخاب هریک بستگی به سلیقه تولیدکننده دارد. به‌عنوان مثال، اگرچه لاک به صرفه‌تر است و یک کیلو (30هزارتومان) از آن حدود 200سنتور را رنگ می‌کند اما وقت بیشتر و دقت بالاتری می‌خواهد.

در مقابل سیلر از قیمت بالاتری برخوردار است و 20هزارتومان از آن برای 20 سنتور کفایت می‌کند. یک هواکش قوی به قیمت حداکثر 200هزارتومان هوای کارگاه را تصفیه می‌کند.

بعد از رنگ کاری نوبت به سیم‌کشی می‌رسد. به طور معمول هر سنتور از 72 سیم تشکیل شده که نیمی از آنها زرد و نیمی دیگر سفید هستند. سیم زرد کیلویی 450هزارتومان و سفید، 70هزارتومان قیمت دارد. گفتنی است که هر سنتور به طور میانگین 35گرم سیم زرد و 35گرم سیم سفید مصرف می‌کند.

علاوه بر سیم، هر سنتور به طور جداگانه با 18خرک (دانه‌ای 250تومان)، 72گوشی (دانه‌ای 150تومان) و 72ساچمه (دانه‌ای 25تومان) تکمیل می‌شود. اگرچه تمام این کارها می‌تواند بدون کارگر انجام شود اما برای سیم‌کشی می‌توان یک کارگر استخدام کرد که به ازای هر سنتور 5 تا 7هزارتومان دستمزد بگیرد.

ناگفته نماند که اگر سنتور شما کوک شده به بازار عرضه شود نقش موثری در جذب مشتری دارد. بنابراین به کارگیری یک متخصص کوک و هزینه 7 تا 10هزارتومانی برای کوک هر سنتور، پرستیژ کاری شما را بالا می‌برد و جایگاه ویژه‌ای در ذهن مشتریان باز خواهد کرد. اگر هر سنتور را حداقل 250 تا 300هزارتومان به فروش برسانید، تا یک سال سرمایه اولیه شما برمی‌گردد.

توصیه فعالان بازار

علی ایرانی که سال‌هاست در این حرفه مشغول به کار است، می‌گوید: «ساخت سنتور، فراز و نشیب‌های فراوانی دارد اما داشتن تجربه و مهارت شاید از سرمایه مالی نیز مهم‌تر باشد.»

ایرانی معتقد است کسانی که وارد این کار می‌شوند، در ابتدای کار با سختی‌های زیادی در بازار باید دست و پنجه نرم کنند، زیرا نزد فروشندگان آلات موسیقی، اعتبار مهر ساز، از همه چیز مهم‌تر است. شاید به‌عنوان مثال، کسی که 20سال در این حرفه کار کرده است، بتواند تولیدش را بدون دردسر و با قیمت معقول به فروش برساند اما تازه‌واردها به دلیل ناشناخته بودن، مدت‌ها طول می‌کشد تا جایی در بازار برای خود باز کنند.

به گفته این سازنده، بزرگ‌ترین بازار موسیقی در بهارستان تهران مستقر است تا آنجا که اکثر تولیدکنندگان شهرستان‌ها نیز تولیدات خود را به این مکان می‌فرستند. این فروشندگان هم با توجه به مهر ساز و جنس صدا برای آن قیمت تعیین می‌کنند.

وی یکی از معضلات این کسب‌وکار را بازاریابی آن می‌داند و می‌افزاید: «بسیاری از تولیدکنندگان با استادان و مدرسان سنتور، همکاری می‌کنند و محصول خود را از آن طریق به فروش می‌رسانند، اما این کار هم به شرطی انجام می‌گیرد که آن ساز مورد تایید استاد مربوطه قرار بگیرد که این مهم، نیازمند سال‌ها تجربه و مهارت است.»

حسین ایرانی که به همراه برادرش در این کسب‌وکار فعالیت می‌کند، به سختی‌های آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «این کار، گرد و غبار و سروصدای زیادی تولید می‌کند. بنابراین اگر مسائل ایمنی را رعایت نکنید ممکن است سلامتی‌مان به خطر بیفتد.»

وی ادامه می‌دهد: «اکنون ابزارهای دقیق و مفیدی به بازار آمده اما هزینه‌های سرسام‌آوری دارد. به‌عنوان مثال، برخی از تولیدکنندگان، گل صفحه سنتور را با کمک لیزر برش می‌دهند که ساعتی 30هزارتومان برای‌شان هزینه دارد. البته برای خرید دستگاه لیزر باید بیش از 30 تا 40 میلیون تومان هزینه کرد که این امر ضروری به نظر نمی‌رسد. بنابراین تازه‌واردها می‌توانند با حداقل هزینه، کار خود را شروع کنند.»

به طور کلی، ساخت سنتور علاقه‌ای می‌خواهد که شاید در وجود کمتر کسی یافت شود، اما سرمایه‌گذاران در این زمینه باید مراقب تهدیدهای بازار باشند، چراکه رونق فروش ساز درست از زمان شروع فصل مدرسه‌ها کاهش می‌یابد و این رکود نسبی تقریبا تا پایان امتحانات خردادماه ادامه دارد.

البته در این میان هستند تولیدکنندگانی که شاید در طول یک ماه تنها یک عدد سنتور سفارشی بسازند و آن را با قیمت‌های نجومی (چندین میلیون تومان) به فروش برسانند. اینها تک‌سازانی هستند که کسب‌وکارشان تابستان و زمستان ندارد و م هرشان معتبرترین برند است؛ همان‌هایی که پشت سازشان، سال‌ها تجربه و تمرین جا خوش کرده است.