چرخ صنعت روغن، روان نیست

اگرچه روغن جزو کالاهای استراتژیک محسوب نمی‌شود، اما وقتی بالای 90درصد از روغن خوراکی کشور از طریق واردات تامین می‌شود، موضوع کمی پیچیده و نگران‌کننده به نظر می‌رسد. هرکس با توجه به این وابستگی، ناخودآگاه از خودش می‌پرسد، اگر حجم تولید کشورهای دیگر آن‌قدر بالاست که می‌توانند صادرات داشته باشند، چرا ما حتی نمی‌توانیم از پس نیاز داخلی خود برآییم؟ 

پاسخ به این سوال، بحث‌های طولانی و گسترده‌ای را می‌طلبد که به‌طور کامل در مجال این گزارش نمی‌گنجد. البته تمرکز دولت بر تولید محصولات استراتژیکی مثل گندم، بحران آب، عدم آگاهی کافی کشاورزان و گاهی لابی وارد‌کنندگان روغن‌خام، مسائلی هستند که بر کمبود تولید روغن‌خام در کشور مهرتایید می‌زنند. 

برای افزایش تولید روغن، لازم است که سبیل دانه‌های روغنی را چرب کرد! به عبارتی، توجه به کشت این دانه‌ها نه‌تنها می‌تواند وابستگی به واردات را به صفر برساند، بلکه امکان ارزآوری آن از طریق صادرات نیز وجود دارد. حال سوال اینجاست که این دانه‌ها مگر از کره ماه آمده‌اند که این‌قدر نایابند؟! چرا در کشور آن‌طور که لازم است به کشت آنها اهمیت داده نمی‌شود؟ 

ترویج و آموزش را جدی بگیرید

یکی از استادان برجسته دانشگاه در این باره به «فرصت امروز» می‌گوید: ریشه این کمبود را می‌توان در دوعلت اساسی جست‌وجو کرد. بهاءالدین نجفی، با اشاره به تلاش‌های دولت برای گسترش کشت دانه‌های روغنی، می‌افزاید: بازاری‌شدن کشاورزان و حمایت‌های قیمتی ضعیف از مهم‌ترین عواملی است که کشت این محصولات را از ذهن کشاورز بیرون می‌کند. به‌عنوان مثال، وقتی کشاورز می‌بیند محصولاتی مانند صیفی‌جات از تقاضای بیشتر و به تبع آن از قیمت بالاتری برخوردارند، طبیعی است که به سمتی سوق پیدا می‌کند که سود بیشتری برایش فراهم شود. 

این پژوهشگر اقتصاد کشاورزی معتقد است: علاوه بر افزایش حمایت‌های قیمتی، مسائل دیگری مانند ترویج و آموزش به کشاورزان برای بالا بردن بهره‌وری و عملکرد در واحد سطح، ارائه نهاده‌های ارزان‌تر و مسائلی از این قبیل انگیزه‌ای قوی برای کشت دانه‌های روغنی در کشاورزان ایجاد کند. 

با این حمایت‌ها راه به جایی نمی‌بریم

مدیرعامل کانون خبرگان کشاورزی، درباره خرید تضمینی به «فرصت امروز» می‌گوید: تا سال گذشته خرید تضمینی برای  دانه‌های روغنی وجود نداشت، اما امسال با قرار خرید تضمینی کلزا رغبت کشاورزان برای کشت آن بالا رفت. 

علی خان محمدی می‌افزاید: متاسفانه حمایت‌های دولتی تنها در حد حرف باقی ماند و کمتر به عمل رسید. زیرا با اینکه نرخ کلزا را در هر کیلو 1900تومان تعیین کرده بودند با تعلل دولت در خرید، دست دلالان به این بازار دراز شد و قیمت‌ها تا 1500تومان در هر کیلو پایین آمد. 

به گفته این کشاورز نمونه، تولید روغن خوراکی در کشور انحصاری شده و چهار یا پنج برند آن را در دست دارند. این کارخانه‌ها وقتی اواخر سال گذشته متوجه شدند، کلزا به میزان کافی کشت نشده، شروع به واردات روغن‌خام کردند. به‌طوری که به گفته برخی از منابع آگاه اکنون تا دو سال در انبارها ذخیره داریم. 

وی از وضعیت پرداخت پول به کشاورزان نیز شکایت و ادعا می‌کند: باز هم کسی که در این میان متضرر می‌شود، کشاورز است. زیرا پرداخت دستمزد از طرف کارخانه‌ها معمولا دو تا سه ماه به طول می‌انجامد. 

اگر تا اینجای گزارش، وضعیت تولید روغن در کشور کمی نگران‌کننده به نظر می‌رسد، شاید بتوان به جرات گفت که ادامه آن امیدوارکننده و نویدبخش خواهد بود. زیرا وقتی با دست‌اندرکاران بخش دولتی گفت‌وگو کردیم، متوجه شدیم که آنها برای توسعه کشت دانه‌های روغنی بیکار ننشسته‌اند و برنامه‌های مدون و طولانی‌مدت را تنظیم کرده و به مرحله اجرا رسانده‌اند. 

 تولید 73درصدی در دستور کار

مدیرکل دفتر پنبه، دانه‌های روغنی و گیاهان صنعتی به «فرصت امروز» می‌گوید: پتانسیل زیادی برای افزایش تولید روغن در کشور وجود دارد. مسعود وجدانی‌فر معتقد است، دانه‌های روغنی از دیگر محصولات جدا نیست و تنها به خاطر شرایط خاصی که برای کشاورزی پیش آمده، به اندازه کافی کشت نمی‌شود. اگرچه این دانه‌ها به دلیل فسادپذیری بالایی که دارند باید به موقع از کشاورزان خریداری شود، اما برای تناوب کشت در مزارع بسیار مطلوب است. 

به گفته وجدانی‌فر، کشاورز امروز خواستار یک فضای تولیدی رقابت‌پذیر به همراه بهبود درآمد است. بنابراین معاونت زراعت وزارت جهادکشاورزی، هشت برنامه افزایش ضریب خوداتکایی را به‌طور کامل تنظیم و به مرحله نهایی رسانده است. وی می‌افزاید: از این هشت محصول، سه محصول به دفتر پنبه، دانه‌های روغنی و گیاهان صنعتی مربوط می‌شود که یکی از آنها روغن است. البته دو محصول دیگر، پنبه و شکر است که برنامه آنها نیز به‌طور جدی پیگیری خواهد شد. برای هر سه محصول، برنامه‌ای 12ساله تدوین شده و از تمام جوانب از آفات تا مکانیزاسیون مورد بررسی قرار گرفته است. در صورت تامین اعتبارات، تولید روغن‌خام در داخل به 73درصد خواهد رسید.  

مدیرکل دفتر پنبه، دانه‌های روغنی و گیاهان صنعتی ادامه می‌دهد: حوزه معاونت زراعت، ملزومات این طرح‌ها را اعم از اعتبارات عمرانی و تسهیلاتی پیگیری کرده و فضای مناسب بازرگانی از قبیل خرید به موقع و تعیین قیمت مناسب را برای کشاورزان فراهم می‌کند.  وی با تاکید بر استفاده از دانه‌های روغنی برای تناوب کشت در مزرعه اظهار می‌کند: اگر کشاورز از فواید تناوب کشت مانند میزان بهبود وضعیت خاک و افزایش کنترل آفات آگاهی لازم داشته باشد، مطمئنا کشت دانه‌های روغنی را جزو  اولویت‌های کاری خود قرار خواهد داد. البته پیش‌بینی شده که 10درصد از سطح زیر کشت غلات، کاهش و به دانه‌های روغنی افزوده شود. در عوض، میزان بهره‌وری غلات در واحد سطح افزایش یابد. 

وجدانی‌فر، با اشاره به ورود 21 رقم جدید کلزا در سال جاری به کشور می‌گوید: انتقال دانش فنی کشت دانه‌های روغنی از کشور فرانسه برای مناطق سردسیر (همدان، مرکزی، کرمانشاه و فارس) و همچنین انتقال تکنولوژی کاشت این محصولات از کشور استرالیا برای مناطق گرمسیر (خوزستان، مازندران و گلستان) به‌صورت پایلوت در حال اجراست و هم‌اکنون کلاس‌های آموزشی و کارگاهی آنها به اتمام رسیده است.  

از گفته‌های این مقام مسئول چنین به‌نظر می‌رسد که تا 12سال آینده، واردات روغن خام به کشور به کمتر از 30درصد برسد. البته این به شرطی است که اعتبارات لازم تامین و طرح‌ها در دولت‌های آینده نیز دنبال شود.