چاقوی زنجان یادگار به جا مانده از دوره هخامنشی

هنگامی‌که نام زنجان به گوش می‌رسد همواره چاقوی زنجان نخستین چیزی است که در ذهن شنونده تداعی می‌شود. زنجان همراه با چاقو، چاروق، مس و سایر صنایع‌دستی توانسته است جایگاه مهمی در تولید صنایع‌دستی کشور داشته باشد. به گزارش ایسنا، قطعا صنعت چاقو‌سازی در زنجان، به عواملی همچون موقعیت جغرافیایی و نقش زنجان در جنگ‌های مختلف تاریخی، موقعیت سوق‌الجیشی استان نسبت به استان‌های هم‌جوار، قرار گرفتن بر سر تمدن‌های شرقی، غربی و نزدیکی به فلات مرکزی، فراهم بودن مواد اولیه، معادن غنی آهن، مس و... است.

یحیی رحمتی، مدیر کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان زنجان در این زمینه می‌گوید: قدیمی‌ترین چاقوی به دست آمده، از مجموعه مردان نمکی در معدن نمک چهرآباد متعلق به 18 قرن پیش است. این چاقو دارای دسته‌ای از شاخ بز و با طول 11سانتی‌متر است که با استفاده از دو میخ پرچ به تیغه‌ای متصل شده که طول تیغه 5.8سانتی‌متر است.

وی می‌افزاید: غلاف آن از جنس چرم بوده و با‌بندی از جنس چرم به لباس وی متصل شده، طول غلاف 5.15سانتی‌متر است و در عرض آن شکافی تعبیه شده که احتمالا وسیله‌ای شبیه سنجاق در آن جاسازی شده است. این چاقو را می‌توان به‌عنوان نخستین و قدیمی‌ترین سند موثق به‌دست آمده در خصوص صنعت چاقو‌سازی زنجان دانست. از حدود قرن 10هجری قمری، شهر زنجان یکی از مراکز مهم صنعتی بوده است که در آن کارگاه‌های مختلف اسلحه‌سازی دایر و چاقوسازی نیز یکی از صنایع جنبی آن محسوب می‌شد.

در کتاب «شاه جنگ ایرانیان در یونان و چالدران» نوشته شده است: اسلحه در بسیاری از شهرهای ایران ساخته می‌شد، اما چند مرکز اسلحه‌سازی در ایران بیش از سایر نقاط اهمیت داشت. یکی از آنها کرند بود که انواع اسلحه از جمله زره و کاسک را در آنجا می‌ساختند و دیگری زنگان یا زنجان به‌شمار می‌آمد و صنعتگران زنجانی در ساختن شمشیر و خنجر مهارت داشتند.در دوره صفویه استادانی چون عبدالغفار سکاک نقش مهمی در رونق چاقوسازی زنجان داشته است. در دوره قاجاریه چاقوهای ساخت حسن معروف بوده است.

رئیس انجمن صنفی راهنمایان گردشگر استان زنجان نیز در این‌باره خاطرنشان می‌کند: چاقو واژه آریایی است. در اصل «چَغو» به معنی شکافنده است. در گذشته از واژه «چَغیج» به‌جای چاقو استفاده می‌کردند، البته هم‌اکنون نیز در برخی از نقاط استان لرستان به‌جای چاقو از «چغو» استفاده می‌شود. اویس کیانی اظهار می‌کند: همیشه طبیعت بهترین گزینه برای برطرف کردن نیازهای انسانی بوده تا انسان بتواند با الهام‌گیری از آن، نیازهای خود را برطرف کند.

مهم‌ترین و تشدیدکننده‌ترین این عوامل موقعیت استراتژیک منطقه زنجان است که می‌توان گفت، نقطه‌ای است که با توجه به اقلیم متنوعی که در کل منطقه امروزی و باستانی زنجان پراکنده بوده، جنگ‌های بسیاری را از سر گذرانده که همه این اتفاق‌های تاریخی دست‌به‌دست هم داده تا زنجان تبدیل به مرکزیت ساخت انواع اسلحه‌های سرد تا پیش از پیدایش سلاح‌های گرم شود. از دیگر مدارک موثق موجود در مرکز اسناد ملی می‌توان به مکاتبات معمول شده و یک برگ صورت‌جلسه چاقوسازان در تاریخ 1323شمسی اشاره کرد.در این سند اسامی و امضای 31نفر از چاقو‌سازان زنجانی قید شده است.