پارچه‌ای برای تمام فصول

اوایل دهه 70 بود. رفته بودم پیش پیرمرد دنیا دیده‌ای برای کسب بعضی مهارت‌هایی که جوانان از آن بی‌بهره‌اند و پیران در خشت خام می‌بینند. دوره جدیدی برای پوشاک شلوار و بلوز‌های «جین» آغاز شده بود. پیش تر، در سال‌های پیش از جنگ و انقلاب نیز ایرانی‌ها جین می‌پوشیدند؛ اما از یک سو تغییر روحیات جوانان به دلیل مسائل اجتماعی حادث شده و از سوی دیگر بروز جنگ تحمیلی و دفاع قشر جوان از مرزها، به کلی تولید و عرضه این نوع پوشاک از یاد رفته بود.

پیرمرد تا چشمش به لباسم افتاد گفت: هیچ می‌دانی شلوار «لی» برای کارگران و قشر خاصی از جوامع دیگر ابداع و تولید شده است؟ پاسخی نداشتم، هر چند بی‌راه هم نمی‌گفت. اما جین چیست؟ تاریخچه‌اش از کجا شکل گرفته؟ برای تولید این لباس‌ها چه باید کرد؟ شاید نتوانیم به قطع و یقین همه این پرسش‌ها را پاسخ بگوییم؛ اما تلاش خواهیم کرد به آنچه بر تولید و عرضه این پوشاک رفته و سرنوشتی که در انتظار این محصول در ایران است، نظری بیندازیم.

سابقه جین

جین به پوشاکی گفته می‌شود که از کتان راه راه و زبر تهیه می‌شود. واژه «جین» بیشتر برای شلوار‌هایی با عنوان «جین آبی» به کار برده می‌شد که از سوی یک خیاط و یک تاجر به نام‌های «دیویس» و «لوی اشتراوس» در سال 1873 به بازار معرفی شد؛ اما جین را پیش از آن باید در شهر جنوای ایتالیا نزدیکی تورین جست و جو کرد که به خاطر پارچه کتان مخملی راه راهش مشهور است.

البته پارچه‌های جین –پیش تر- در قرن‌های گذشته توسط دریانوردان به سراسر اروپا صادر می‌شد، تا در اواخر قرن 18 که «جاکوب دیویس خیاط» در نامه‌ای به اشتراوس (تاجر پارچه و مقیم سانفرانسیسکو) خواست تا در تولید و فروش لباس‌هایی که با پرچ محکم شده‌اند با او همکاری کند. ایده دیویس، پرچ کردن بخش‌هایی از شلوار (مانند گوشه جیب‌ها) بود که فشار بیشتری را متحمل می‌شد. اشتراوس ایده دیویس را پذیرفت و این ایده به نام این دو ثبت شد و این گونه اولین شلوار‌های جین وارد بازار شد.

گردش مالی

گردش مالی «جین» هر ساله تنها در آمریکا تجارتی حدود 20 میلیارد دلار است. کارشناسان مد و پوشاک اعتقاد دارند، به سختی می‌توان لباسی را مانند شلوار جین یافت که تا این حد همه گیر شده و پای ثابت کمد لباس همه -از کارگران و کارمندان گرفته تا مقامات و رئیس‌جمهورها باشد. در گستردگی استفاده از جین، همین بس که دنی میلر، نویسنده کتاب «جین آبی» می‌گوید: «در تمام کشور‌هایی که مسافرت کرده، از فیلیپین تا برزیل- از صد نفر اولی که از کنارشان گذشته است، نیمی شلوار جین به تن داشته‌اند. به گفته میلر، جین در همه جای جهان -به غیر از روستا‌های چین و برخی مناطق جنوب آسیا- جزو پوشاک عادی است.

ورود به ایران

تاریخ ورود لباس‌های جین به ایران البته به درستی مشخص نیست؛ اما شلوار جین از دهه 30 شمسی و گسترش روابط ایران و آمریکا توسط مستشاران آمریکایی و کسانی که به آمریکا سفر می‌کردند وارد ایران شد و به دلیل اینکه بیشتر با مارک «لی» وارد ایران می‌شد جین در ایران به اسم لی شناخته شد. پوشیدن شلوار جین در کشور در دهه 40 و 50 شمسی بیشتر همه‌گیر‌تر بود و در سال‌های (بین 1350 تا 1355) به مد اصلی پوشاک در کشور تبدیل شده بود.

پارچه جین در ایران

برای تولید این نوع البسه قطعا نیاز اولیه پارچه خواهد بود. به گفته کارشناسان و دست اندرکاران صنعت جین از حدود سال 68 وارد ایران شده و فعالیت‌ها در این شاخه بر تکمیل پارچه متمرکز بود. با این حال از سال 76 رسما تولید این نوع پارچه در ایران آغاز شد.

بازار جین در دست خارجی‌ها

بی‌گمان جین یکی از پرکاربردترین پارچه‌ها در تولید پوشاک است و اگر چه در شهرهایی نظیر یزد، اردبیل، اصفهان و... این نوع پارچه تولید می‌شود؛ اما هم‌اکنون صنعت نساجی ایران تنها بین 20 تا 30 درصد نیاز داخلی را تأمین می‌کند و بخش عمده پارچه جین موردنیاز کشور از چین، هند، پاکستان و ترکیه وارد می‌شود. کارشناسان بر این باورند که «تولید پارچه جین» یکی از فضاهایی است که امکان سرمایه‌گذاری مناسب در آن وجود دارد. اگر در گذشته در فصل‌های خاصی از سال شهروندان جین می‌پوشیدند؛ اما هم‌اکنون با بافت پارچه‌های متنوع جین، برای تمام فصول این بازار وجود دارد و می‌توان با هدف‌گذاری مناسب اقدام به تولید پارچه و لباس کرد.

فرصت‌ها و تهدیدها

یکی از کارشناسان این صنعت با اشاره به جمعیت جوان کشور می‌گوید: «سالانه حداقل به 24 میلیون شلوار جین نیاز داریم.» اما در حال حاضر ظرفیت تولید این نوع پارچه در ایران چقدر است؟ اظهارات فعالان این صنعت نشان می‌دهد در حال حاضر تا سقف 30 میلیون متر پارچه جین در کشور وجود دارد. اگر چه برای تولیدات داخلی این میزان کفایت می‌کند؛ اما میزان واردات جین به کشور دو برابر حجم تولید داخل ست. ضمن اینکه این همه ظرفیت کارخانجات ایرانی نیست و تنها با 20 درصد ظرفیت خود کار می‌کنند.

برای تأسیس یک کارگاه چه باید کرد

اگر دنبال راه‌اندازی یک کارگاه کوچک تولید پوشاک جین هستید، قدم اول تهیه جایی مناسب است. یک تولیدی لباس کوچک نیاز چندانی به محل وسیع ندارد. جایی که در آن چهار چرخ خیاطی، یک میز برش مناسب با تولیدتان و محلی برای دپو و وسط کاری قرار بگیرد، کافی است. همان طور که پیش‌تر نیز اشاره شد سه الی چهار چرخ خیاطی که عبارتند از: راسته‌دوز، میان دوز، زیگزال و در موارد احتیاج دکمه مادگی زن و یک میز برش که معمولا بزرگ‌اند. طرح لباس‌های موردنظر، که می‌توان از طراح لباس یا یک دوزنده ماهر کمک گرفت مرحله بعدی است و یقینا خط تولیدتان که باید به گونه‌ای باشد تا تداخلی ایجاد نشود. بازاریابی، استخدام نیرو، گسترش کارگاه و... از دیگر مراحلی است که باید از همان ابتدا به آن اندیشید.

یک مورد ویژه

حتما دیده یا شنیده‌اید که کسی بگوید لباس‌های ایرانی کیفیت لازم را ندارد و ترجیح می‌دهند از لباس‌های خارجی که اغلب برندهای معتبری را هم بر خود دارند، استفاده کنند؛ اما این همه ماجرا نیست و یک تولید‌کننده باسابقه پوشاک در تهران می‌گوید: «مواردی را شاهد بودم که پوشاک ایرانی به امارات صادر شده و همان کالا به صورت قاچاق به ایران برگشت که پیراهن و شلوار جین از جمله این پوشاک هستند و در این جا با نام و برند دیگری به عنوان جنس خارجی فروخته شده است.» این موضوع نشان می‌دهد همیشه هم جنس خارجی بهتر نیست یا حداقل بسیاری از کسانی که مدعی‌اند جنس خارجی بهتر است تنها به خارجی بودنش می‌اندیشند و نه الزاما به کیفیت جنسی که می‌خرند و می‌پوشند.

مشکلات

متأسفانه با وجود بازار مناسب برای تولید، دست اندرکاران تولیدات داخلی با مشکلات زیادی مواجه هستند. برخی از این مشکلات مربوط به زیر و بالاشدن سیاست‌های حمایتی است و برخی دیگر به قوانین ویژه‌ای برمی‌گردد که در بخش عرضه وجود دارد. غیر از قیمت ملک‌های مورد نیاز که بدون شک ‌باید در دید مناسب شهروندان باشد، ارگان و سازمان‌هایی نظیر شهرداری، سازمان زیبا‌سازی شهر، کلانتری محل، ادارات آب و برق و گاز و تلفن، گمرکات ورودی، اداره بیمه تأمین اجتماعی، وزارت دارایی، اداره آتش نشانی و. . هر کدام شرایط و تعرفه‌های خاصی برای عرضه کنندگان دارند، که خود به خود باعث بعضی اتفاقات ناگوار می‌شوند.

به عنوان مثال می‌توان به تولیدکننده‌ای اشاره کرد که شهرت برندش داشت آرام‌آرام از مرزها خارج می‌شد و می‌رفت ایران را در بین تولیدکنندگان پوشاک جهان صاحب اسم و رسمی کند که با همان قوانین دست و پاگیر اشاره شده، ابتدا از تولید به عرصۀ پخش رو آورد و پس از مدتی با تعدیل نیروی تولیدکننده، تبدیل به فروشنده برند دیگری شد که در آن سوی مرزها تولید و در کشورهایی نظیر ایران به دنبال عرضه بود.

این همه در حالی است که مدیر و مالک همین شرکت مدعی بود ایده اولیه تأسیس چنین کسب و کاری به روزی برمی‌گشت که در اوایل دوران سازندگی به دنبال «جین» مناسبی تمام تهران را زیرپا گذاشته و نیافته است و از آنجا که به چشم، اندک تولیدات بی‌کیفیت ترکیه‌ای را که از مبادی قاچاق وارد کشور شده دیده، به این صنعت وارد شده و سرمایه‌گذاری کرده است. با این حال در روزهایی که این تولید‌کننده به کلی قید تولید را زده و دیگر نشانی از خود و برندش در بازار نیست، خبر می‌رسد ترکیه در بخش «تولید پارچه جین» در حال سرمایه‌گذاری در ایران است که این دیگر کمی سخت و نگران‌کننده است.

پایان سخن

یک تولید‌کننده شلوار جین که حالا ترجیح می‌دهد تولید را کنار بگذارد معتقد است؛ تولید شلوار جین با توجه به قشر جوان کشور و نیازهای آنها سودآور است. او می‌گوید تولید جین با پارچه ایرانی بین 8 تا 10 هزار تومان ارزان‌تر از نمونه خارجی‌اش تمام می‌شود و البته بر این مطلب صحه می‌گذارد که کار خیاطان و چرخکاران ایرانی نه تنها با خارجی‌ها برابر است، بلکه در بسیاری مواقع به دلیل تبحر و هنرمندی بالاتر، به مراتب دوخته‌های‌شان بهتر نیز است.

بی‌شک نه سرمایه‌گذار ایرانی راضی است تا هموطنش برای خرید کالای مورد نیاز به خارجی‌ها روی بیاورد و نه اغلب مصرف کننده‌ها تمایل به چنین خریدی دارند؛ اما از یک سو «وفور البسۀ مارک‌دار خارجی» و از سوی دیگر نوعی «خودزنی در برندسازی داخلی» باعث می‌شود حتی شهروندانی که بودجه زیادی برای خرید این گونه کالاهای گرانقیمت ندارند، رو به سوی «جنس خارجی نما» بیاورند و گاهی حتی دوخت ایران را با برند قلابی خریداری کنند.

آنچه در پایان این مطلب گفتنی است نساجی‌های بسیاری در کشور هستند که یا در حال تولید پارچه جین هستند و یا منتظر اشاره‌ای برای تولید این نوع پارچه‌اند. تولید‌کننده ایرانی (از نساجی تا دوزنده) منتظر گوشه چشمی از طرف بخش دولتی‌اند تا شاید رونق دوباره‌ای به این بخش از صنعت پوشاک بدهند.