گزارش «فرصت امروز» از بازار تولید عسل و وضعیت زنبورداری کشور / نیش ها و نوش های زنبورداری

تولید عسل به صورت حرفه ای حدودا 50سال سابقه دارد. در این مدت 50ساله عسل به ممری برای ایجاد کسب وکار و درآمدزایی تبدیل شده است. کسب وکارهایی در زمینه زنبورداری، تولید فرآورده های عسلی و حتی مزارع پرورش زنبور عسل به محلی برای حضور گردشگران تبدیل شده اند؛ بنابراین کسب وکارهای حوزه عسل گسترشی درخور داشته اند و در حال حاضر حجم تولید عسل در ایران کمی بیش از 77 هزار تن در سال است که این میزان از 6میلیون و 900هزار کلونی فعال در سراسر کشور حاصل می شود.

این میزان تولید عسل، ایران را جزو پنج کشور برتر جهان قرار می دهد. در این گزارش در گفت وگو با مهندس عبدالرضا بیگناه، رئیس  انجمن ملی زنبورداران و تولیدکنندگان عسل ایران به بررسی اقتصاد بازار عسل در ایران می پردازیم.

عبدالرضا بیگناه در خصوص وضعیت کلی این صنعت می گوید: تولید عسل به صورت حرفه ای در ایران سابقه زیادی دارد و به بیش از 50سال می رسد. تولید این ماده مغذی در کشور بیشتر به صورت سنتی است ولی در سال های اخیر فعالیت های خوبی در زمینه مدرنیزه کردن شرایط تولید انجام شده که بیشتر توسط ادارات کل جهاد کشاورزی استان ها صورت گرفته است؛ اقداماتی مانند استفاده از کندوهای مدرن، اصلاح ژنتیکی زنبورها و مقاوم سازی این حشرات به آفت ها مخصوصا کنه های زنبور که تلفات زیادی را به بار می آورد.

بازدهی در این حرفه در کشور پایین است و این مسئله به نحوه تولید سنتی و فصلی بر می گردد. زنبورداری به سه فصل بهار، تابستان و زمستان تقسیم می شود و شغلی است که زنبوردار را در تمام طول سال درگیر می کند.

پس نیاز به مراقبت های فراوان و همیشگی دارد تا از آسیب های احتمالی در امان باشد. بیشتر فعالیت این حرفه در کشور به صورت فصلی است که بیشتر کلونی های ما به این شکل است. هنوز هم زنبورداری ما یک حرفه است و تبدیل به صنعت نشده است. تحقیقات کاربردی نزدیک صفر است فقط کتب و مجلاتی منتشر می شود که با استفاده از اینترنت به اطلاعات زنبور داران ما افزوده می شود.

تولید عسل

بیگناه درباره میزان تولید عسل کشور می گوید: حجم تولید عسل در ایران کمی بیش از 77 هزار تن است که این میزان از 6 میلیون و 900 هزار کلونی فعال در سراسر کشور حاصل می شود. این میزان تولید ایران را جزو پنج کشور برتر جهان قرار می دهد.

وی در مورد صادرات و واردات این محصول خوش خوراک می افزاید: به هیچ عنوان واردات نداریم و تولید داخلی کفاف نیاز کشور را می دهد. سه، چهار سال گذشته صادرات خوبی به کشورهای سوریه، عراق، یمن، عربستان و شیخ نشین های حاشیه خلیج فارس داشتیم که مسائل تحریم ها و جنگ منطقه ای این بازارها را از ما گرفته است که این رقم به حدود 800  تنه در سال کاهش یافته است.

بیشترین مقدار فروش عسل کشور در نیمه غربی کشور و در استان های آذربایجان های شرقی و غربی، اردبیل و کردستان صورت می گیرد. استان اردبیل قطب سوم تولید این خوراکی گواراست و بعد از استان های آذربایجان شرقی و اصفهان قرار دارد ولی در فروش اول است.

به خاطر مراکز تفریحی و گردشگری در سطح استان مانند مجتمع سرعین که سالانه حدود 12میلیون گردشگر را پذیرایی می کند، بیشترین حجم از فروش عسل کشور در این ناحیه اتفاق می افتد. همچنین بیشترین صادرات موم در کشور هم از این استان صورت می گیرد.

رکود به مشکلات دامن می زند

رئیس انجمن ملی زنبورداران و تولیدکنندگان عسل ایران در مورد مشکلات پیش روی این صنف می گوید: مهم ترین مسئله رکود است که همه فعالان اقتصادی در کشور را گرفتار کرده است. با اینکه مالیات بر ارزش افزوده به این صنعت تعلق نمی گیرد، ولی اوضاع و احوال این شغل خیلی مناسب نیست.

بیگناه به مسائل نگهداری و حفاظت از زنبورها اشاره می کند و می گوید: آفت های بیولوژیکی مهم ترین دردسر تولید کننده است که با آن دست و پنجه نرم می کند. کندودار خودش به تنهایی نمی تواند مبارزه با کنه را انجام دهد. ادارات جهاد کشاورزی و سازمان دامپزشکی هم توان اجرای مقابله در سرتاسر کشور را ندارند.

یک کندودار مثلاً هزار کندو دارد ولی به خاطر رعایت نکردن اصول نگهداری و نداشتن توان مالی برای مبارزه با آفت ها تا یک سوم از زنبورها را که سرمایه اصلی اش هستند از دست می دهد. مشکل دیگر عدم استقبال مردم از این خوراکی است. به طور کلی عسل در سبد غذایی مردم حضور پررنگی ندارد و مقدار مصرف خیلی کم است. تبلیغات در رسانه ها و رادیو و تلویزیون هم که اصلاً صورت نمی گیرد تا مردم آشنایی بیشتری پیدا کنند.

شخص باید اول از همه عسل را بشناسد، بعد برود بخرد و مصرف کند. ایران به خاطر تنوع گیاهی و آب  و هوای چهارفصلی که دارد، مناسب برای تولید انواع عسل است. هر چقدر این تنوع گیاهی بیشتر باشد، ارقام تولید شده هم بیشتر خواهد بود. لازم به ذکر است بیش از هفت هزار گونه گیاهی  (درختی، علفی، بوته ای و درختچه ای) در کشور یافت می شود که قابلیت تولید عسل را دارند.

نیاز دیگر در اولویت اطلاع رسانی از بازارهای جهانی تولیدات زنبور عسل است. ما در این زمینه فعال نیستیم و دست مان بسته است. حمایت های دولتی می تواند در این زمینه مؤثر باشد. مطالعه گیاهی کشور، بررسی مناطق مختلف آن، گزینش صفات مرتبط با استفاده زنبور عسل در ارتباط با تولیدات مربوط به زنبور عسل از جمله اموری است که باید مورد توجه قرار بگیرد. میزان شاغلان و فعالان این حوزه نزدیک به 74 هزار نفر است که به زنبورداری مشغولند.

فعالیت های انجمن

تشکیل انجمن ملی زنبورداران و تولیدکنندگان عسل ایران به مرکزیت اردبیل انجام شده و به این دلیل است که تولیدات دامی و غذایی عسل و زنبورداری یکی از مزیت های نسبی این استان محسوب می شود.

وی در مورد فروش و عرضه عسل های تقلبی گفت: با اقداماتی که صورت گرفته این فعالیت های غیرمجاز کاهش پیدا کرده است و کمتر شاهد عرضه چنین حرکت های غیرقانونی هستیم.

وی با بیان اینکه باید عسل با برند مشخص و بسته بندی مناسب همراه با رعایت الزامات بهداشتی و آرم و مشخصات کارخانه ها و واحدهای تولیدکننده و بسته بندی به هموطنان مان عرضه شود، یادآور شد: در این صورت است که فروش عسل در فروشگاه های معتبر و دارای پروانه کسب، زمینه ای را فراهم می آورد تا فروش عسل به شکل بی کیفیت رخ نداده و هموطنان بتوانند عسل باکیفیت و مناسبی را خریداری کنند.

بیگناه افزود: مشاهده می کنیم که عسل فروشی های کنار جاده که اغلب عسل های تقلبی و بی کیفیت می فروشند با فریب مشتریان خود، روزی در یک طرف جاده و روز دیگر در طرف دیگر مشغول فعالیت هستند تا به نحوی از حرکت ها و اقدامات متقلبانه فرار کنند، درحالی که این حرکت لطمه به سلامت مردم است. هماهنگی های خوبی با سازمان دامپزشکی، وزارت جهاد کشاورزی و نیروی انتظامی شکل گرفته تا بساط این فعالیت های غیرمجاز و غیربهداشتی برچیده شود.

***

عسل همیشه و از زمان های کهن مورد توجه و احترام همگان بوده  است و روی پاپیروس از مصر در حدود ۳۵۰۰ سال پیش به ویژگی های پزشکی آن اشاره شده است. زنبورهای عسل یکی از بخش های اساسی و اصلی اقتصاد کشاورزی سالم به حساب می آیند. از ویژگی های مهم عسل خاصیت میکروب کشی آن است، چون عسل یک ضدعفونی کننده طبیعی است و خواص دارویی و درمانی دارد. تحقیقات انجام شده در سال های اخیر نشان می دهد گذاشتن آن روی زخم ها مانع عفونت می شود.

از آنجایی که عسل حاوی مواد آنتی باکتریال است می تواند به  خوبی باعث بهبود زخم ها شود. عسل علاوه بر ارزش غذایی بالا و خاصیت فراوان، فرآورده هایش هم مفید هستند. حتی موم عسل نیز خواص زیادی دارد و ماسک آن برای صورت، چین و چروک و فرورفتگی های پوست را می پوشاند و پوست را لطیف می کند.

بررسی مقالات پزشکی در سال های اخیر نشان می دهد حداقل 25 تحقیق درباره اثرات ضد زخم عسل انجام شده که نتایج آنها مثبت بوده است. عسل به عنوان التیام دهنده زخم و نگهدارنده پوست مورد تأیید قرار گرفته است. همچنین پژوهش های دیگری در این مورد نشان داده، عسل دارای اثرات ضد خونریزی با موفقیت بالای 80درصد بوده که این عمل به همراه اثرات ضدمیکروب نیز بوده است.

ارتباط با نویسنده: ali_elmi1361@yahoo.com