سود پنهان سرمایه‌گذاری در توریسم سلامت

در میان شاخه‌های مختلف صنعت گردشگری، توریسم سلامت یکی از حوزه‌های بسیار جذاب برای سرمایه‌گذاری و سودآوری محسوب می‌شود. امروزه کشور‌های اروپایی، مالزی، برزیل، ژاپن و ترکیه به پشتوانه نیروی انسانی متخصص سرمایه‌گذاری‌های خوبی در این بخش انجام داده‌اند. از این رو، توریسم سلامت به‌عنوان یک صنعت رو به رشد در جهان موردتوجه بسیاری از سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان اقتصادی قرار گرفته است با این وجود در کشور ما همچنان اقدام خاصی در زمینه سرمایه‌گذاری در این صنعت صورت نگرفته و جای زیادی برای سرمایه‌گذاری و اشتغال دارد. در این مطلب قصد داریم از میان حوزه‌های متنوع و گوناگون توریسم سلامت به پتانسیل‌ها و توانمندی‌های موجود در توریسم سلامت مبتنی بر گیاهان دارویی و طب سنتی بپردازیم که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

***

توریسم سلامت، طب سنتی و سودآوری

از میان تعریف‌های سازمان جهانی گردشگری، توریسم درمانی یکی از انواع توریسم سلامت است که به بخش‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌شود و از این میان توریسم سلامت یکی از انواع توریسم است که به سه بخش زیر تقسیم می‌شود.

1- توریسم تندرستی: مسافرت به دهکده‌های سلامت و چشمه‌های آب معدنی بدون دخالت پزشک

2- توریسم درمانی: استفاده از آب‌های معدنی، نمک، لجن‌های طبیعی، مناطق آفتاب‌گیر و … تحت نظارت و مداخله پزشک

3- توریسم پزشکی: مسافرت به منظور درمان بیماری و انجام جراحی زیر نظر پزشکان در مراکز درمانی که علاوه بر معالجه پیگیری بیمار را شامل می‌شود.

اما مبحثی که می‌خواهیم به آن بپردازیم شاخه‌ای از توریسم سلامت است که کمتر توجهی را به سوی خود جلب کرده است؛ گردشگری سلامت براساس طب سنتی و گیاهان دارویی. دانشی که می‌تواند هم در اشتغال‌زایی راهگشای ما باشد، هم در جذب گردشگر و توسعه صنعت توریسم نقش مهمی ایفا کند و هم دانشجوهای این رشته را از سراسرنقاط دنیا به سمت کشور بکشاند. همان‌گونه که مشهود است از لحاظ اقلیمی و وجود گونه‌های دارویی گیاهی ظرفیت منحصر به فردی در تولید گیاهان دارویی دارد. کشور ایران دارای دو هزار گونه گیاهی دارویی مرتعی است که جالب است بدانیم از این تعداد 123 گونه منحصر به فرد است. گفتنی است اصلی‌ترین مشکل تولید گیاه دارویی در کشور به عقیده وزیر جهاد کشاورزی، نبود تقاضا در بازار است.

کم توجهی به این منابع خدادادی، این شاخه مهم علم پزشکی را که می‌تواند در اقتصاد ملی و فراملی به کشور کمک کند به مخاطره انداخته است. درصورتی‌که می‌توان با برنامه‌ریزی صحیح و عقلانی نه‌تنها در تهیه داروهای گیاهی مفید و بدون عارضه از این‌گونه‌های گیاهی جهت سلامت و شادابی جامعه گامی مؤثر برداشت، بلکه می‌توان از طریق جذب گردشگر، آموزش به دانشپذیران این شاخه و صادرات، ارز آوری قابل توجهی برای کشور به ارمغان آورد. جذابیت این شاخه از علم پزشکی برای اساتید و صاحب‌نظران این بخش در جهان واضح و مبرهن است، حال از این فرصت باید نهایت استفاده را در راستای جذب این دانشمندان و دانشجویان کرد، بدیهی است ورود افراد مختلف از طیف‌های وسیع جوامع دیگر به کشور، خود مؤثر‌ترین تبلیغ برای معرفی ساختار، منابع، جذب سرمایه‌گذار و توسعه هر چه بیشتر است. 

اظهار تمایل «ارنا یانیش»، رییس آکادمی طب سنتی اروپایی وین در سفری به ایران مبنی بر تبادل دانشجو و اجرای طرح‌های مشترک پژوهشی با دانشکده طب سنتی تهران، خود گواه این مدعا است. نکته جالب توجه اینکه منبع درس آکادمی برای تدریس طب سنتی، کتاب قانون ابن سیناست و با توجه به دشواری درک مفاهیم بنیادین این کتاب خواستار حضور استادان دانشکده طب سنتی در اتریش برای تدریس این کتاب هستند و اظهار داشتند پزشکان و داروسازان آکادمی طب سنتی اروپایی علاقه‌مند به شرکت در دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و بلند‌مدت دانشگاه علوم پزشکی تهران هستند. 

این همان فرصتی است که پیش‌تر به آن اشاره شد. با پیگیری مستمر و تعامل با کشورهایی که خواستار این‌گونه روابط هستند می‌توان به بخش مهمی از منویات مطرح شده دست یافت. ضمن آنکه تمام کسانی که از ایران بازدید می‌کنند خود به یک سفیر اخلاق، فرهنگ و آداب و رسوم ایران تبدیل می‌شوند.

ضعف مدیریتی مهم‌ترین چالش توریسم سلامت 

یکی از مصادیق بارز در کشور چین جهت جذب گردشگر، دانش گیاهان دارویی و طب سنتی است. براساس نظر سنجی‌های صورت گرفته از عمده جذابیت‌هایی که موجب جذب گردشگران اروپایی و آمریکای شمالی به کشور چین می‌شود، کیفیت بالا و امکانات پزشکی مدرن و همچنین تلفیق درمان با طب سنتی چینی و غربی است. به‌طوری‌که یکصد میلیون نفر به کار گیاهان دارویی اشتغال دارند. در طب سنتی چین که به‌عنوان یکی از میراث معنوی متعدد چینی‌ها مطرح است، بیش از 6هزار نوع ترکیب دارویی استفاده می‌شود. چینی‌ها برخلاف برخی ملل صاحب تمدن کهن دیگر علوم مرتبط به طب سنتی را همچون یک شیء ارزشمند در لفافه نپیچیده‌اند، بلکه گردشگرانی راکه به کشورشان سفر می‌کنند، برای آشنایی با این میراث دیرینه‌شان، به مراکز طب سنتی دعوت می‌کنند و با استفاده از امکانات و روش‌های طبی طبیعی مثل استفاده از گیاهان دارویی، گیاه درمانی و. . . درآمدی هم برای خود ایجاد می‌کنند. 

در کشور ما در این زمینه نیز اگر مدیریت صحیحی شکل بگیرد می‌توان فرصت‌های بی‌شماری به علاقه‌مندان داخلی و خارجی معرفی شود، ضمن اینکه این مقوله در راستای حفظ سلامت، شادابی و نشاط و جلوگیری از بیماری‌های مختلفی می‌تواند باشد. فرصتی که اشتغال، تعامل بین‌المللی بیشتر، توسعه گردشگری، گسترش فضای آموزشی و توجه بیشتر به زیرساخت‌ها را در پی خواهد داشت. در ایران علاوه بر سابقه طولانی و ریشه تاریخی و فرهنگی مصرف گیاهان دارویی مسئله تنوع اقلیمی موجود نیز جایگاه این صنعت را در كشور ممتاز كرده است. تعداد گونه‌های گیاهی شناخته شده در ایران بین 8 تا 10 هزار برآورد می‌شود که از این تعداد، گونه‌های گیاهان دارویی تا 2300 گونه برآورد می‌شود كه رقم بسیار بالا و در خور توجهی است. 

توجه به پتانسیل‌های بالقوه کشورمان برای رسیدن به چنین مهمی ضروری است. ما در کشور منابع و شهرهایی داریم که غنی و سرشار از موارد ذکر شده؛ همچون گیاهان دارویی متنوع و منحصر به‌فرد است که باید به‌صورت مطلوب استفاده بهینه و مؤثری از آن شود. چند نمونه از پتانسیل‌های سرمایه‌گذاری در زمینه گیاهان دارویی به‌عنوان نمونه گلستان به علت شرایط اقلیمی و آب و هوای مناسب، قطب گیاهان دارویی محسوب می‌شود و بسیاری از گونه‌های گیاهی به‌صورت خودرو در این استان وجود دارد. این استان به دلیل داشتن تنوع گونه‌های دارویی به سرزمین و نگارستان داروهای گیاهی شهره است، هرچند از این پتانسیل بهره چندانی برده نشده است. در گلستان 409 گونه گیاه دارویی متعلق به 94 تیره گیاهی شناسایی شده که 156 گونه آن در جنگل‌ها، 98 گونه در مراتع، 47 گونه در زمین‌های زراعی و 108 گونه به صورت مشترک در اراضی جنگلی، مرتعی و زراعی رویش دارند. براساس یافته‌ها و پژوهش‌های محققان، بیشتر گیاهان موجود در تیره‌های گیاهی از خاصیت دارویی برخوردارند. سطح کشت آبی گیاهان دارویی در این استان 484.66 هکتار و سطح کشت دیم 6هزار و 816‬هکتار است و متوسط عملکرد در هر هکتار زیر کشت گیاهان دارویی 400 کیلوگرم است. 

87 درصد مساحت استان ایلام عرصه‌های منابع طبیعی است، ایلام با گستره 20 هزار کیلومترمربع مساحت دارای یک‌میلیون و 700هزار هکتار جنگل و مرتع است. ۸۷درصد مساحت استان را عرصه‌های منابع طبیعی تشكیل می‌دهد که این عرصه‌ها به‌ دلیل قرار گرفتن در دامنه رشته كوه‌های زاگرس و شرایط آب‌ و‌ هوایی مناسب، از جنگل، مرتع و پوشش گیاهی قابل ‌توجه برخوردارند. به همین دلیل، ایلام یکی ‌از مهم‌‌ترین رویشگاه‌های انواع مختلف گیاهان وحشی در کشور به ‌شمار می‌رود. برخورداری از این ویژگی ممتاز است که ایلام را به عروس زاگرس تبدیل کرده است. در فصل بهار برداشت این گونه‌های گیاهی خوراکی منبع اشتغال بسیاری از مردم است. در شرایط فعلی 310 گونه نبات با خواص دارویی تعریف شده شناخته شده‌اند که مزرعه گیاهان دارویی خواهد توانست فرصت سرمایه‌گذاری بیشتر در نیل به تمام گیاهان دارویی در سطح پراکنده طبیعت استان ایلام را پیش‌روی محققان قرار دهد. مـــنـطـقـه یـحـیـی‌آباد در 35 کیلومتری جنوب‌غربی نطنز در منطقه حفاظت شده کوه‌های کرکس واقع شده است که بخش مهمی از فلات مرکزی ایران است. از بین گونه‌های گیاهی این منطقه گونه‌های زیادی وجود دارند که با توجه به منابع از ارزش دارویی برخوردارند. 

با توجه به تمامی منابع و پتانسیل‌های موجود در کشور، استفاده از تجارب داخلی و خارجی، بهره‌مندی از نظرات متخصصان، مدیریتی جامع و کارآمد، توجه به آموزش نسل‌های جدید و دانشجویان و گسترش این رشته در نظام آموزشی، آشنا کردن گردشگران به این مبحث و...، مطمئناً می‌تواند ما را در مسیر توسعه دانش و پیشرفت در این زمینه یاری دهد. در این راستا بخش دولتی باید در شناساندن و حمایت کردن از تولید و معرفی آن پیشقدم باشد و سرمایه‌گذاران بخش‌خصوصی نیز با بالا بردن دانش خود سعی در بهره‌وری مؤثر در تولید و انتقال دانش گیاهان دارویی در کشور داشته باشند. کاملاً روشن است که در کنار چنین صنعتی می‌توان به رشد اقتصادی، فرهنگی و اشتغال در کنار جامعه‌ای سلامت و شاداب دست یافت. 

توصیه‌های پایانی 

در حال حاضر، علاوه بر مشکلاتی که در زمینه سرمایه‌گذاری در صنعت توریسم سلامت به‌ویژه در بخش طب سنتی و گیاهان دارویی وجود دارد، نبود مدیریت درست و عدم توجه سرمایه‌گذاران به این بخش باعث شده تا کمتر از 10 درصد از پتانسیل‌های سرمایه‌گذاری در این صنعت در کشور استفاده شود. پیش‌تر در همین صفحه مطالبی را درخصوص سرمایه‌گذاری در صنعت بسته‌بندی ارائه دادیم. در زمینه گیاهان دارویی نیز تقریباً سرمایه‌گذاری خاصی در بسته‌بندی و حضور صنایع تبدیلی و تکمیلی انجام نشده است، از این‌رو یکی از مهم‌ترین جذابیت‌های سرمایه‌گذاری در این حوزه توجه به این بخش است. علاوه بر این در زمینه کشت و تکثیر این گیاهان نیز فرصت‌های خوبی برای سرمایه‌گذاری وجود دارد. احداث مزارع کشت گیاهان دارویی هرچند در چند سال اخیر مورد توجه برخی سرمایه‌گذاران حوزه کشاورزی قرار گرفته اما همچنان جا برای سرمایه‌گذاری دارد. علاوه بر این سرمایه‌گذاری در مراکز تحقیقاتی و تولید انواع داروهای گیاهی نیز یکی دیگر از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این بخش است که می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.