سرمایه‌ها به‌سوی بازیافت هدایت شوند

حتی اگر از ابتدای عمر شهرنشین بوده باشید و هیچ عقبه‌ای در روستا نداشته باشید، حتماً در مسافرت‌های‌تان به گوشه و کنار کشور، ضایعات کشاورزی را دیده‌اید که گاهی بدون استفاده رها می‌شوند و بی‌هیچ بهره‌برداری‌ای از بین می‌روند. کاه برنج و گندم شاید معروف‌ترین این دسته ضایعات باشد که اغلب‌مان می‌شناسیم و در این دسته قرار می‌گیرند. ممکن است بارها از خود پرسیده باشید مواد اولیه دستمال کاغذی، پوشک بچه و... چیست و از چه ماده‌ای تأمین می‌شود. باور نمی‌کنید اما همین ضایعات را در کشورهای پیشرفته با فرآیندهای خاص تبدیل به «خمیر فلاف پالپ» می‌کنند که ماده اولیه این محصولات است و ضمن مصرف در جوامع‌شان به کشورهای مصرف‌کننده صادر می‌کنند و ایران از این منظر جزو کشورهای وارد‌کننده است، اگرچه تعدادی از شرکت‌های داخلی مشغول تولید در مقیاس پایین هستند اما وجود مواد خام اولیه یادآور این نکته است که می‌توانیم حداقل مواد اولیه مورد نیاز داخل را تولید کنیم و در خوشبینانه‌ترین حالت حتی صادرات داشته باشیم. از سوی دیگر وزارت صنعت، معدن و تجارت 329 فرصت سرمایه‌گذاری در بخش صنعت را برای سرمایه‌گذاری طی سال‌های 94 تا 96 معرفی کرده که تولید خمیر کاغذ از ضایعات کشاورزی هم یکی از این فرصت‌هاست. گروه سرمایه‌گذاری «فرصت امروز» در نظر دارد اطلاعات سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها را یک به یک بررسی کند و در اختیار مخاطبان این صفحه قرار دهد از همین رو در گزارش‌های پیشین سرمایه‌گذاری در تولید الیاف مصنوعی، دستگاه همودیالیز، پوشاک جین و... برای مخاطبان این بخش معرفی شد. حال در این گزارش بنا داریم به بررسی جنبه‌های مختلف سرمایه‌گذاری در تولید خمیر کاغذ از ضایعات کشاورزی و گیاهی بپردازیم که در ادامه پیش‌رو دارید.

مواد اولیه خمیر فلاف پالپ
برای تولید این خمیر از ضایعات کشاورزی نظیر کاه، باگاس (ضایعات نیشکر)، ضایعات پنبه (لینتر پنبه) ضایعات چوب
(Hard wood, Soft wood) و درختان برگ‌ سوزنی استفاده می‌شود که البته درختان برگ سوزنی شکل در کشور ناچیز است و بیشتر در کشورهای همسایه مانند تاجیکستان، پاکستان و قزاقستان موجود است.

پیشینه تولید خمیر کاغذ از ضایعات
تا پیش از جنگ جهانی دوم تولید کاغذ غالبا با قطع درختان و استفاده از چوب انجام می‌شد اما پس از آن و رشد صنعت کاغذ‌سازی و معطوف شدن تحقیقات به سمت استفاده از مواد غیر‌چوبی برای جلوگیری از تخریب و انهدام جنگل‌ها، این صنعت نیز رشد یافته و استفاده از ضایعات کشاورزی توجه صنایع کاغذ‌سازی را به خود جلب کرده است. الیاف گیاهی غیر‌چوبی به کار رفته در تولید خمیر کاغذ، به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند: 1- ضایعات صنعتی کشاورزی و پسمانده‌های کشاورزی مانند کاه گندم، برنج و. . .
2- گیاهان خودرو شامل بامبو، نی و. . .
3- محصول الیاف گیاهی شامل الیاف برگی مانند کنف و...

فرآیند تولید با ضایعات
فرآیند تولید خمیر کاغذ از الیاف غیر‌چوبی مشابه تولید این خمیر از چوب است که برمبنای نوع روش‌ها به فرآیندهای
شیمیایی و شیمیایی- مکانیکی دسته‌بندی می‌شود. انتخاب این فرآیند برای تولید خمیر کاغذ به شرایط اقلیمی و عوامل فنی- اقتصادی بستگی دارد که این شرایط با جغرافیای منطقه موردنظر تغییر می‌کند. نوع مواد شیمیایی به کار رفته و میزان انرژی صرف شده برای فرآورش خمیر کاغذ مبنای اقتصادی فرآیند را تشکیل می‌دهد. مراحل مختلف تولید خمیر کاغذ در کارخانه‌های احداث شده عبارت است از: خرد کردن، آماده‌سازی، پخت، آسیاب انبار کردن خمیر، آبگیری، شکل‌دهی و خشک کردن.
اهمیت کاغذ
ایران كشوری رو به توسعه محسوب می‌شود و توسعه صنعت از اركان اساسی آن است. با توجه به اهمیت مسائل آموزشی و فرهنگی، دولت در سال‌های اخیر توزیع كاغذ را به عهده گرفته و پس از اعمال سوبسید به تعرفه كاغذ، آن را بین مصرف‌كنندگان توزیع می‌كند. از این رو اهمیت «خمیر كاغذ» به‌عنوان یك كالای واسطه‌ای در تهیه كاغذ و مقوا معلوم می‌شود، به همین دلیل اگرچه خمیر كاغذ جزو كالاهای استراتژیك نیست اما كالایی پرمصرف است.

تولیدخمیر کاغذ با ضایعات در دیگر کشورها
در بسیاری از کشور‌ها استفاده از کاه برای تولید خمیر کاغذ پیشرفت چشمگیری داشته است. در کشور‌های دانمارک، یونان، هلند، مجارستان، ایتالیا، رومانی، اسپانیا و یوگسلاوی که منابع تأمین چوب‌شان محدود است و بیشتر به واردات اتکا دارد، این صنعت رواج بسیاری یافته است. همچنین برخی کشور‌های دیگر مانند: آرژانتین، چین، مصر، هند، اندونزی، مکزیک، پاکستان، سریلانکا و ترکیه به دلیل محدودیت منابع چوبی به استفاده از بقایای محصولات کشاورزی به‌ویژه کاه روی آورده و نتایج مثبتی گرفته‌اند.

ابعاد یک خط تولید مقوا و قیمت
نرخ‌های متفاوتی برای دستگاه‌های تولید مقوا عنوان می‌شود اما یک تولید‌کننده مقوا در باره قیمت تمام شده خط تولیدش به «فرصت امروز» می‌گوید: «خط كامل تولید كاغذ با طول تقریبی 27 متر عرض مفید، کاغذ تولیدی 130 سانتیمتر طول غلطك‌ها، 150 سانتیمتر همراه مخازن آسیاب (دو عدد پالپر) و دیفلیکر و شنگیر (لودن سیتی و هایدن سیتی)، ویبراتور (جدا‌کننده اشغال)، موتورهای توری یا وایر، پرس، خشک‌کن و رول جمع‌کن رول به رول، دارای اینورتر گایدها و سیستم اپراتوری پنوماتیک خشک‌کن مشعل گازی، کمپرسور باد 500 لیتر، تابلوهای کنترل و پمپ‌های لازم، همچنین توری یا وایر مخصوص کاغذ و خشک‌کن، حدود 200 میلیون تومان هزینه در بر داشته است.» او همچنین می‌افزاید: «دستگاه ایرانی و ساخت اصفهان است. برق مورد نیاز حدود ۱۰۰ آمپر، این خط برای تولید رول کاغذ است و مقدار کاغذ تولیدی روزانه حدود ۷ تن خواهد بود.»
نظرات یک کارشناس مشاور
حسین محمدی، مدیرعامل شرکت چوب‌شناسان ارشد ایرانیان، درباره قیمت دستگاه‌های تولید خمیر کاغذ به «فرصت امروز» می‌گوید: در بازار هم نوع خارجی این دستگاه‌ها موجود است و هم ساخت داخل، به‌عنوان مثال یک خط تولید چینی با عمر 25 سال و تمام چدن –و البته کم کارکرد- را هم‌اکنون می‌توان با قیمت حدود 700 تا 800 میلیون راه‌اندازی کرد که می‌توان در روز حدود 20 تن تولید کرد.‌»‌ او همچنین با اشاره به دستگاه‌های ایرانی می‌افزاید: «نوع ایرانی همین دستگاه‌ها را البته با تولید روزانه 10 تا 15 تن نیز می‌توان در حدود 250 میلیون تومان خریداری و راه‌اندازی کرد.‌»‌

هزینه راه‌اندازی و حمایت دولت
یک سرمایه‌گذار داخلی که خط تولید خمیرکاغذ از ضایعات کشاورزی را راه‌اندازی کرده است، ضمن تأکید بر حمایت بیشتر دولت درباره وام متعلقه می‌گوید: «برای اجرای این طرح، نزدیک به 5/2 میلیارد تومان هزینه کرده‌ایم که یک میلیارد و 50 میلیون تومان آن از طریق مشارکت بانک کشاورزی توسط صندوق توسعه ملی به این طرح اختصاص داده شده است.‌»‌ او در ادامه درباره نرخ سود و همکاری بیشتر دولت از تولیدکنندگان می‌افزاید: «خوشبختانه بانک کشاورزی با پرداخت تسهیلات، به خوبی با ما همکاری کرده است؛ از مسئولان انتظار داریم زمان دسترسی به تسهیلات بانکی را کاهش دهند. گاهی از زمان شروع کار، سال‌ها می‌گذرد تا منابع بانکی تخصیص یابد و این می‌تواند توجیه‌پذیری طرح را زیر سوال ببرد. درخواست دیگر ما تجدیدنظر در نرخ سود تسهیلات است.‌»‌ او با اشاره به ایجاد اشتغال مستقیم برای 30 نفر و به کار‌گیری غیر‌مستقیم 50 نفر دیگر می‌گوید در سال 5 هزار تن تولید خواهد داشت. وی می‌افزاید: «حمایت از طرح‌های تولیدی، حرکتی ارزشمند در جهت خودکفایی کشور و شایسته است مسئولان توجه بیشتری به این امر داشته باشند. تولید خمیر
«فلاف پالپ» در کشور بسیار پایین است و حدود 98 درصد آن از خارج کشور وارد می‌شود. چند شرکت داخلی شروع به کار کرده‌اند و محصول تولیدی حدود 90 درصد قابل رقابت با محصول خارجی‌ است. 10 درصد کیفیت کمتر آن نیز با توجه به قیمت پایین‌تر محصول ایرانی می‌تواند توجیه‌پذیر باشد.‌»‌

نکته پایانی
اگرچه کاغذ، محصولی وارداتی است اما هم‌اکنون تولید این کالا در چند شرکت ایرانی ادامه دارد و به قرار اطلاع چند کارخانه دیگر کج‌دار و مریز به این کار ادامه می‌دهند. همان‌طور که پیش‌تر نیز گفته شد کاغذ محصولی استراتژیک نیست اما به دلیل قرار داشتن کشورمان در بین جوامع در حال توسعه و نقش فرهنگ در توسعه این‌گونه جوامع و نیاز توسعه فرهنگی به کتاب و نشریات توجه بیشتر به تولید کاغذ می‌تواند ضمن بی‌نیاز کردن (یا کم نیاز کردن) کشور از واردات به رشد اقتصادی نیز بینجامد. تولید کاغذ البته نیاز به سرمایه‌ دارد اما در روزگاری که اغلب سرمایه‌ها به سوی ساخت‌و‌ساز سرازیر می‌شود بد نیست حالا که روزهای رکود مسکن را شاهدیم، بخشی از این سرمایه‌ها به سوی تولید هدایت شوند که یکی هم می‌تواند «تولید خمیر کاغذ از ضایعات کشاورزی» باشد.