زیتون‌هایی که بر شاخه‌های طرح طوبی خشکیدند

سرانه مصرف روغن‌نباتی در کشور به 5/1 میلیون تن در سال می‌رسد و از این میزان، تنها حدود 15 هزار تن به روغن زیتون اختصاص دارد. سرانه مصرف روغن زیتون در ایران کمتر از 200 گرم در سال برای هر فرد است که با کشورهای فقیر افریقایی در این زمینه برابر هستیم. 95 درصد مواد اولیه تولید روغن‌نباتی از خارج وارد می‌شود. براساس آمارهای وزارت جهاد کشاورزی، سالانه پنج هزار تن روغن زیتون در کشور تولید و 10 هزار تن وارد می‌شود. 

گیاه زیتون گرچه خاص آب‌وهوای معتدل مانند نواحی مدیترانه و اروپاست، اما در مناطق شمالی کشور از سال‌ها پیش کشت می‌شد. با پیشرفت علم و توجه به تغذیه سالم، روغن زیتون اهمیت خاصی پیدا کرد و مصرف آن در کشورهای پیشرفته و مناطقی که کشت زیتون رواج دارد، افزایش یافت. سوریه با 27، یونان با 24، اسپانیا با‌14 و ایتالیا با 12 کیلوگرم بیشترین میزان مصرف سرانه روغن زیتون را دارند و ایران با مصرف سرانه کمتر از 200 گرم! در سال، هم‌ردیف کشورهای فقیر افریقایی قرار دارد تا سبد غذایی خانوارهای ایرانی همچنان از روغن زیتون، این ماده غذایی پرخاصیت خالی باشد. 

سرانه مصرف روغن زیتون

احمد بلند‌نظر، رییس شورای ملی زیتون، در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز»، با اشاره به سرانه 200 گرمی روغن زیتون در کشور، این میزان مصرف را شرم‌آور می‌داند و می‌افزاید: با هجوم انواع بیماری‌های قلبی و عروقی و همچنین انواع سرطان‌ها در کشور، خواص درمانی زیتون نادیده انگاشته می‌شود. برای اشاعه و ترویج فرهنگ استفاده از روغن زیتون، باید همه کمک کنند و به جامعه آگاهی‌رسانی کنیم. دولت، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها به‌ویژه رسانه ملی (صداوسیما) و بخش‌خصوصی باید در این زمینه نقش پررنگ‌تری داشته باشند. 

وی به گنجاندن زیتون در کتاب‌های درسی مدارس اشاره و اظهار می‌کند: آموزش خواص درمانی زیتون باید از مدارس آغاز شود و در این زمینه پیشنهاد داده‌ایم که زیتون در کتاب‌های درسی گنجانده شود و شورای زیتون ماموریت یافته که متن مناسب درسی را آماده و ارائه کند. 

باغداران زیتون داغدارند

رییس شورای ملی زیتون، بزرگ‌ترین مشکل صنایع زیتون کشور را کافی نبودن میوه زیتون برای صنایع فرآوری و تبدیلی می‌داند و می‌گوید: صنایع روغن‌کشی و کنسرو‌سازی برای تامین مواد‌اولیه (زیتون) مشکل دارند. در سال‌های گذشته برای تامین نیاز صنایع تبدیلی طرح‌هایی مانند طرح طوبی اجرا شد تا دست‌کم 20 درصد از روغن مصرفی کشور با روغن زیتون تامین شود. 

وی در‌‌خصوص طرح طوبی اظهار کرد: این طرح با گذشت دو دهه از اجرا به شکست انجامید و دلیل اصلی آن پیشی گرفتن غیر‌مجاز اجرا از تحقیقات بود. در این طرح 50 درصد باغ‌ها غیر‌اقتصادی و نابارور شدند و چون بازدهی لازم را نداشتند، باغداران زیان دیدند و داغدار شدند. 

زمین‌های کشاورزی که بایر مانده‌اند

زیتون جزو درختانی است که خزان ندارد، به همین دلیل در باردهی، سال‌آوری دارد به این ترتیب که در یک‌سال میزان میوه‌دهی آن زیاد و در سال دیگر کم می‌شود. با توجه به این موضوع، امسال نسبت به سال گذشته در محصول زیتون باید افزایش تولید داشته باشیم، اما با کاهش محصول روبه‌رو بوده‌ایم. 

رسول موسوی، باغدار و تولیدکننده نمونه زیتون، با تاکید بر این موضوع به «فرصت امروز» می‌گوید: امسال نسبت به سال‌آوری باید محصول بیشتری برداشت می‌کردیم، اما تولید خوب نبود. دلیل اصلی کاهش محصول زیتون کم‌آبی و تغییرات اقلیمی است که با آن مواجه هستیم. 

وی با اشاره به خشک شدن رشته‌های قنات در طارم (مرکز کشت زیتون در زنجان) اظهار می‌کند: حقابه‌های ما از قنات بود و با خشک شدن قنات‌ها، بخشی از زمین‌های کشاورزی را بدون کشت رها کرده‌ایم. من دارای 10 هکتار زمین هستم که سه هکتار آن باغ زیتون است، اما آبی برای کشت هفت هکتار دیگر از زمین‌ها ندارم. برای حفر چاه نیز مشکل داریم و وزارت نیرو اجازه حفر چاه کشاورزی را نمی‌دهد و آب برای کشت‌و‌کار نداریم. 

این زیتون‌کار نمونه کشور، از گرانی هزینه‌های تامین معاش خانواده و ناکافی بودن درآمد حاصل از تولید زیتون امسال گلایه می‌کند و می‌گوید: ما کشاورز و باغدار هستیم و به‌جز این کار دیگری بلد نیستیم. زمین داریم، اما آب نداریم و با این وضعیت و بحران آب، هر سال از میزان برداشت محصولمان کاسته می‌شود در‌حالی‌‌که هزینه‌های زندگی روز‌به‌روز گران‌تر می‌شود. ما سرگردان و گرفتار شده‌ایم. 

بازار فعال نشانه‌ای از تولید پایدار

مجتبی شادلو، رییس اتحادیه باغداران در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» نیز با اشاره به کاهش تولید زیتون در سال زراعی گذشته اظهار می‌کند: تغییرات آب‌وهوایی، کاهش منابع آبی و لب‌شوری خاک باعث شد تا تولید زیتون امسال کاهش یابد. وی به توسعه کشت زیتون در سال‌های اخیر در مناطق خشک و نیمه‌خشک اشاره کرده و می‌گوید: بهره‌وری کم، نبود صنایع فرآوری و دوری باغ‌های زیتون از کارخانه‌های روغن‌کشی و هزینه‌های حمل‌و‌نقل، از جمله مشکلاتی است که باغداران با آن مواجه هستند. 

شادلو می‌افزاید: رشد، توسعه و پایداری تولید نشانه‌هایی است که از بازار می‌رسد و زنجیره بازار اگر فعال نباشد، تولید را نیز متاثر می‌کند. بر‌‌عکس اگر بازار خوب و روان باشد و روند توزیع، خریدارها، فرآوری و هزینه‌های جانبی مشخص باشد، در افزایش تولید تاثیر می‌گذارد. بنابراین تا زمانی که زیتون در سبد خانوارهای ما جای ثابتی نگیرد، نمی‌توان به روند افزایش تولید در کشور امیدوار بود. 

رییس اتحادیه باغداران، می‌گوید: زیتون یک محصول صنعتی است و باید پس از فرآوری مصرف شود. این ماده خوراکی مصرف مستقیم و خام ندارد و باید به‌صورت کنسروی یا روغن مصرف شود. برای توسعه باغ‌های زیتون باید روی فرهنگ مصرف آن نیز کار کرد و این ماده خوراکی پرخاصیت را به‌عنوان رکن اساسی در سبد خانوارها گنجاند. 

درشت بودن زیتون مزیت نیست

وی زیتون ایرانی را یکی از بهترین و شاید بی‌نظیرترین نوع آن در دنیا می‌داند و می‌افزاید: زیتون ایرانی با استفاده از اقلیم خاص، تابش مناسب نور خورشید و خاک غنی، از ارزش غذایی بسیار بالاتری نسبت به زیتون کشورهای دیگر حتی زیتون اسپانیا برخوردار است. شاید عده‌ای درشت بودن را مزیت زیتون اسپانیا بدانند، اما از نظر ارزش غذایی، زیتون ایرانی ریز هم بالاتر از محصول دیگر کشورهاست. 

شادلو در توضیح بیشتر این مزیت می‌گوید: نور خورشید بر کیفیت زیتون می‌افزاید و کشورهای زیتون‌خیز مانند اسپانیا به دلیل داشتن آب‌وهوای معتدل و بارندگی بیشتر، غنای خاکشان بیشتر می‌شود. این پروسه در ایران با آب کمتر و نور خورشید انجام می‌شود و بر ارزش غذایی زیتون ایران می‌افزاید. آوندهای آبکش گیاه، مواد‌معدنی را به برگ می‌رسانند و برگ‌ها با استفاده از نور خورشید در فرآیند فتوسنتز، مواد‌غذایی را به میوه انتقال می‌دهند. در مناطقی که نور خورشید کافی و مناسب باشد، عمل فتوسنتز موثرتر انجام می‌گیرد. بنابراین ارزش غذایی محصول نیز بالاتر می‌رود. 

وی تاکید می‌کند: باید این اطلاعات را به مردم رساند و آنها را آگاه کرد تا نسبت به مصرف این ماده غذایی باارزش رغبت بیشتری نشان دهند و از زیتون نه‌تنها به‌عنوان ماده خوراکی پرخاصیت بلکه به‌عنوان داروی پیشگیری‌کننده از بسیاری از بیماری‌ها و حتی درمان استفاده کنند.