رهایی اقتصاد ایران از انحصار چین و روسیه

موفقیت اخیر دستگاه دیپلماسی کشور در فراهم کردن زمینه‌های شکست تحریم‌های غیرمنصفانه علیه اقتصاد ایران، امید به متنوع شدن تجارت فرامرزی را فراهم می‌کند. آمارهای گمرک و تحلیل‌های فعالان تجارت خارجی نشان می‌دهد که سال گذشته، حدود 30 درصد واردات کشور به‌صورت مستقیم از دو کشور چین و روسیه و بیش از 50درصد آن نیز به‌صورت مستقیم یا غیر‌مستقیم از این دو کشور صورت گرفته است. این در حالی است که اغلب کشورها می‌کوشند تا حجم تجارت‌شان با یک کشور، از 10 تا 15 درصد فراتر نرود.

واردات ایران در سال گذشته کمتر از 50 میلیارد دلار بود. صادرات سالانه چین از مرز 2200 میلیارد دلار عبور کرده است. به بیان دیگر، ایران حدود 45 درصد تجارت خارجی خود را به چین گره زده‌است درحالی‌که سهم ایران از بازار خارجی چین، حدود یک درصد است. این وضعیت نشان می‌دهد که اقتصاد ایران از رفتارهای تجاری ناهنجار چین آسیب می‌بیند درحالی‌که توان مقابله به مثل، از ما سلب شده‌است.

چینی‌ها برای رساندن اقتصاد ایران به وضعیت شکننده کنونی، افزون بر روش‌های رایج بازاریابی صادراتی، از دو ابزار مختلف کمک گرفتند. آنها از یک‌سو، جایگاه خود در شورای امنیت سازمان ملل را به‌عنوان ابزاری برای بهره‌گیری تجاری از ایران مورد استفاده قرار دادند و از سوی دیگر، از بین تجار ایران، لابی سیاسی ویژه‌ای را مورد توجه قرار دادند که وظیفه این گروه، پاسخگویی به هشدارهای کارشناسان میهن‌دوست از یک‌سو و رایزنی با مقام‌های تصمیم‌ساز از سوی دیگر بود تا به جای توجه به عارضه‌ای که گریبانگیر تجارت خارجی‌مان شد، چین را به‌عنوان ناجی اقتصاد ایران جا بزنند. آن هم چه ناجی خوبی!

این ناجی در ماه‌های اخیر کار را به جایی رسانده بود که از تاجران ایران انتظار داشت در هر معامله، تا 15 درصد را به‌عنوان هزینه تبدیل ارز بپردازند. اینکه این پول به اقتصاد رسمی چین وارد می‌شد یا ابزاری برای پولشویی قلمداد می‌شد، چندان روشن نیست. رفتارهای تجاری چینی‌ها با تاجران ایرانی در ماه‌های اخیر از فضای حرفه‌ای خارج شده و با تقاضاها و شرایط نامتعارفی همراه شده بود. طبیعی‌است که با تلاش‌های وزارت خارجه ایران برای شکست تحریم‌ها و روان‌سازی تجارت خارجی، چین و روسیه نیز رفتارهای نوینی را متناسب با فضای رقابتی در پیش بگیرند. اما نکته اینجاست که متنوع‌سازی تجارت خارجی، به‌عنوان یک اصل دائمی مورد توجه قرار گیرد و نرم‌خویی موقت چینی‌ها و روس‌ها، ما را از این اصل اقتصادی مهم غافل نکند.

* دبیر تحریریه روزنامه «فرصت امروز»