دفاع تمام قد از ممنوعیت واردات مرکبات

شب عید که می‌شود، مردم برای خرید میوه به تکاپو می‌افتند. طبق رسم دیرینه‌ای که در میان مردم نهادینه شده، پذیرایی از میهمانان با میوه‌های گوناگون جزو اولویت‌های میزبان است. در این میان مرکبات، به‌خصوص پرتقال تقریبا در تمام خانه‌ها یافت می‌شود. بنابراین تنظیم عرضه این محصولات در بازار، یکی از اقداماتی است که از آغاز سال‌جاری از وظایف وزارت جهادکشاورزی قلمداد می‌شود.

چند روز پیش در یکی از رسانه‌ها، خبری مبنی بر احتکار پرتقال توسط عده‌ای منتشر شد که صعود قیمت‌ها به هفت هزار تومان را در هر کیلوگرم در پی داشته است. مدیرکل دفتر میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی به ایسنا اعلام کرده بود: «امسال یک میلیون و 950 هزار تن پرتقال در کشور تولید شد و از نظر تولید هیچ مشکلی نداریم، چراکه همچنان برخی از انواع پرتقال جنوب مانند والنسیا هنوز روی درخت است و در انبارهای شمال کشور و برخی انبارهای شخصی افراد حدود 700 هزار تن پرتقال برای شب عید ذخیره‌سازی شده است.»

ابوالقاسم حسن‌پور اضافه کرده: «سازمان تعاون روستایی براساس مصوبه وزارت جهاد کشاورزی در شهریور امسال موظف به خرید حدود 45 هزار تن پرتقال و ذخیره‌سازی این محصول برای تنظیم بازار شب عید شده که اگر وضعیت به همین منوال ادامه پیدا کند، ممکن است در زمان زودتری پرتقال ذخیره‌سازی شده به بازار تزریق شود چرا که وزارت جهاد کشاورزی از قیمت‌های کاذبی که در بازار این محصول به وجود آمده رضایت ندارد و معتقد است نباید به مردم اجحاف کرد.»

بعد از انتشار این خبر، سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان اطلاعیه‌ای صادر و در آن اعلام کرد: «براساس رصد و پایش مستمر بازار توسط این سازمان و سازمان‌های صنعت، معدن و تجارت قیمت پرتقال در زمان درج این گزارش با 6/1درصد افزایش نسبت به هفته قبل و 6/8درصد افزایش نسبت به ماه قبل به 3624 تومان به ازای هر کیلوگرم در سطح بازار خرده‌فروشی رسیده است. بنابراین قیمت هفت هزار تومانی اعلامی در خبر مذکور با اطلاعات دریافتی این سازمان تطابق ندارد.»

تقریبا هر ساله نزدیک عید نوروز، خبرهایی مبنی بر کمبود مرکبات به‌خصوص پرتقال بین مردم دهان به دهان می‌شود و نگرانی از احتمال افزایش قیمت‌ها اوج می‌گیرد. اما خوشبختانه کمتر زمانی بازار با مشکل مواجه شده و همیشه ظرف میوه‌های پذیرایی مملو از مرکبات بوده است. ولی شاید وضعیت امسال با سال‌های گذشته کمی متفاوت باشد. زیرا نخستین سال است که تنظیم بازار محصولات کشاورزی به عهده وزارت مربوطه واگذار شده و شاید این امتحانی باشد برای مسئولان امر.

وضعیت تولید مرکبات در جهان

براساس آمار فائو، تولید مرکبات در جهان از 105میلیون تن در سال 2000 با میانگین رشد 8/1درصدی به بیش از 131میلیون تن در سال 2012 رسیده است. 52درصد کل تولید مرکبات جهان به پرتقال مربوط می‌شود؛ میوه‌ای که متوسط مصرف سرانه 12کیلوگرم در دنیا را به خود اختصاص داده است. ترکیه با بیشترین عملکرد و نیجریه با کمترین عملکرد در واحد سطح، به ترتیب در بالاترین و پایین‌ترین ردیف عملکرد تولید پرتقال در جهان قرار گرفته‌اند. روسیه، آلمان، فرانسه، هلند، انگلستان و عربستان صعودی به ترتیب عمده‌ترین واردکنندگان پرتقال و نارنگی هستند. از طرف دیگر، کشورهای اسپانیا، آفریقای جنوبی، مصر، ترکیه، چین، مراکش و یونان بزرگ‌ترین صادرکنندگان این محصولات محسوب می‌شوند.

وضعیت تولید مرکبات در ایران

نخستین نمونه‌های تجاری مرکبات در سال 1313 از ترکیه و لبنان به ایران وارد و در شمال کشور (بیشتر حوالی رامسر) کاشته شد. در حال حاضر، مناطق شمالی و سواحل دریای خزر و همچنین مناطق جنوبی مانند کرمان، بم، جیرفت، هرمزگان، خوزستان و فارس مرکباتی کشت می‌شود که می‌تواند جوابگوی نیاز داخلی باشد.

اگرچه سرانه مصرف مرکبات در ایران شامل تازه‌خوری و تولیدات صنایع، 54کیلوگرم و بیش از چهار برابر میانگین دنیاست اما ایران تا سال 70 شمسی یکی از واردکنندگان مرکبات بوده و از آن پس، واردات قطع شد تا اینکه دوباره در سال 84 به دلیل افزایش قیمت به‌ویژه در مقاطع پایانی سال و وفور دلار نفتی، واردات این محصولات از سر گرفته شد. این در حالی است که طبق آمارهای موجود گمرکی، از سال گذشته واردات مرکبات نداشته‌ایم. البته برای سال 92 به میزان یک درصد مرکبات تولیدی از کشور خارج و به کشورهای همسایه صادر شده است. گفتنی است، هم‌اکنون استان مازندران رتبه اول تولید مرکبات کشور را به خود اختصاص داده است.

بازار مرکبات در سال‌جاری

چیزی که امسال بیش از پیش نگرانی مردم را برانگیخته، خبرهایی است که درباره پرتقال منتشر می‌شود؛ میوه‌ای که در صدر جدول تولید جهانی قرار‌دارد. وقتی با تولیدکنندگان صحبت کردیم، بیشتر آنها بر یک نکته تاکید کردند و آن، وضعیت نگران‌کننده پرتقال در بازار است. یکی از کشاورزان نمونه به «فرصت امروز» می‌گوید: «تولید پرتقال در سال‌جاری در برخی استان‌ها مانند ساری و گرگان مطلوب است.»

کیوان فوجی می‌افزاید: «این در حالی است که از قائم‌شهر تا بابل، آمل، بابلسر و فریدونکنار، به دلیل سرمازدگی وضعیت مطلوبی در تولید این محصول وجود ندارد.» به گفته وی، از آنجا که کشاورزان کماکان از وضعیت بازار مطلع هستند، دلالان کمتر فرصت جولان پیدا می‌کنند و هم‌اکنون هر کیلو پرتقال دو هزار تا دو هزارو200تومان از آنها خریداری می‌شود. اگر این روند ادامه یابد و همچنان ممنوعیت واردات مرکبات از طرف وزارت جهادکشاورزی پیگیری شود، مطمئنا کشاورزان نفسی تازه خواهند کرد؛ زیرا قیمت‌ها براساس عرضه کم و تقاضای زیاد، بالا می‌رود و این در نهایت به نفع کشاورز خواهد بود اما از طرفی بیم آن می‌رود که افزایش قیمت‌های بازار، نارضایتی مصرف‌کنندگان را در پی داشته باشد.

اما کشاورز دیگری که در زمینه کاشت مرکبات فعالیت می‌کند، نظر دیگری درباره واردات‌دارد. اسفندیار کلاکی به «فرصت امروز» می‌گوید: «مطمئنا اگر دولت راه واردات را باز نگذارد، صددرصد شب عید با کمبود پرتقال مواجه خواهیم شد و به احتمال زیاد قیمت آن به شش هزارتومان در هر کیلو هم می‌رسد.»

نیازی به واردات نیست

اما مدیرکل دفتر ساماندهی و توسعه تجارت وزارت جهادکشاورزی در گفت‌وگوی کوتاهی که با «فرصت امروز»‌ دارد، آب پاکی را روی دست کسانی می‌ریزد که سنگ واردات را به سینه می‌زنند. جمال مدرسی می‌گوید: «تمام تلاش وزارتخانه این است که زحمت کشاورزان به هدر نرود. به همین دلیل، با تمام قدرت مقابل واردات مرکبات خواهیم ایستاد. البته این دستور ویژه شخص وزیر است و با ارسال نامه‌ای به استان‌های مرزی، سعی در جلوگیری از واردات‌دارد.» مدرسی معتقد است که با توجه به ذخیره حدود یک میلیون تنی پرتقال در انبارها نه تنها نیاز شب عید، بلکه بعد از آن هم فراهم خواهد بود.

به گفته مدرسی، در ماه‌های معمولی مصرف پرتقال حدود 100 تا 120هزارتن است اما در سه ماه پایانی سال، تقاضا برای سیب و پرتقال افزایش می‌یابد. بنابراین اگر مصرف به 300هزارتن در ماه هم برسد، باز هم مشکلی نخواهد بود. به این ترتیب، واردات هرگونه مرکبات را تکذیب کرده و با برنامه‌ریزی‌هایی که از پنج ماه قبل صورت گرفته است، مایحتاج شب عید تامین خواهد شد و قیمت‌ها در سطح منطقی باقی خواهد ماند.

اگر مبنا را بر گفته‌های کشاورزان بگذاریم، احتمال افزایش قیمت و کمبود پرتقال برای شب عید کاملا محرز و آشکار است اما یک طرف دیگر این قضیه، مسئولانی هستند که با اندیشیدن تدابیر مختلف، سعی در کنترل بازار و مهار هرگونه فرصت برای سوءاستفاده دلالان ‌دارند. باید منتظر باشیم و ببینیم با توجه به اتفاقاتی که در روزهای پایانی سال، برای بازار مرکبات می‌افتد، پیش‌بینی کدام طرف به حقیقت خواهد پیوست؛ کشاورزان یا مسئولان؟