«فرصت امروز» بازار پسته را بررسی می کند / خندان اما پرغصه، این است داستان صادرات پسته ایران

پسته به عنوان یکی از محصولات صادراتی ایران همواره سهم قابل توجهی از صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص داده و در سراسر دهکده جهانی به عنوان نمادی از کشورمان شناخته می شود. این در حالی است که یکی از رقبای سنتی پسته ایران یعنی ایالات متحده آمریکا با استفاده از فضای ایجادشده توانسته سهم قابل توجهی از بازارهای بین المللی را به خود اختصاص دهد، به گونه ای که در سال زراعی جاری حجم تولید پسته آمریکا 30 هزار تن بیشتر از تولید ایران است.

براساس آمارهای رسمی ایران سالانه ۱.۴ تا ۱.۷ میلیارد دلار درآمد از محل صادرات پسته دارد که انتظار می رفت پس از تحریم ها با انقلاب جدیدی روبه رو  شود. طوری که بلومبرگ بعد از توافقات هسته ای ایران در مقاله ای اشاره می کند بی خیال نفت، ایران بازار جهانی پسته را به لرزه می اندازد. نفوذ ایران در بازار تنقلات بسیار بیشتر از نفوذش در بازار نفت است.

آمارها نشان می دهد ایران در سال ۲۰۰۵ تولیدی حدود ۲۰۰ هزار تن داشته که رقم نخست جهانی را در آن سال به خود اختصاص داده است. پس از ایران، آمریکا با ۱۴۰ هزار تن و ترکیه با ۶۰ هزار تن رتبه های بعدی تولید پسته جهان را در اختیار داشتند، اما خشکسالی های پی درپی و عدم برنامه ریزی برای تامین آب موردنیاز باغ های پسته در مقابل ظرفیت های اجرایی و حمایتی از پسته کاران کالیفرنیا باعث شد ایالت کالیفرنیای آمریکا فاصله خود را با ایران کم کند و اکنون به عنوان رقیب سرسخت پسته کشورمان شناخته شده است.

ایجاد اشتغال و ارزش افزوده با بسته بندی

کیومرث کرمانشاهی، عضو هیات مدیره اتحادیه ملی محصولات کشاورزی در رابطه با اهمیت این محصول استراتژیک و صادراتی به «فرصت امروز» می گوید: پسته در سال های اخیر جزو نخستین اقلام صادراتی ما بوده است، طوری که سالانه بین 230 هزار تن از این نوع محصول در کشور برداشت می شود.

از آنجا که این محصول جزو محصولات کشاورزی محسوب می شود و یک سال،  سال آور و سال دیگر می تواند برای این محصولات سال ناآور محسوب شود،  می توان گفت معمولا بین 100 تا 150 هزار تن در سال های ناآور و 200 تا 250 هزار تن در سال های آور میزان تولیدی پسته کشور به حساب می آید.

اما به هرحال پسته هم مانند بسیاری دیگر از محصولات کشاورزی در معرض تهدید کم آبی است و معضل بارندگی در سال های آتی می تواند تولید این محصول استراتژیک کشاورزی را تهدید کند. وی با بیان این جملات اضافه می کند: ضمن  اینکه بحث های فرآوری،  بازاریابی،  برندینگ و بسته بندی پسته از جمله مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد زیرا هنوز هم پسته ایران به صورت فله در بسته بندی های 50 کیلوگرمی صادر می شود و می توان با فرآوری و بسته بندی مناسب، بخشی از این اشتغال،  ارزآوری و ارزش افزوده را به داخل کشور برگرداند.

عضو هیات مدیره اتحادیه ملی محصولات کشاورزی با بیان  اینکه پسته جزو محصولاتی است که در سال های آور حدود یک و نیم میلیارد دلار برای کشور ارزآوری دارد،  ادامه می دهد: این محصول در سال های اخیر یک رقیب جدی به نام آمریکا و پسته کالیفرنیا پیدا کرده است که با توجه به بحث بهره وری طی دهه های اخیر به جرگه تولیدکنندگان این محصول اضافه شده است، طوری که در دو سال گذشته میزان پسته تولیدی آنها بیش از ایران بوده است.

وی با اشاره به این موضوع که باید بین 80 تا 85 درصد پسته کشور صادر شود،  می گوید: این امر ضرورت بحث بازاریابی و برندینگ را بیش از پیش برجسته می سازد و با توجه به اینکه پسته ایران در بسته های 50کیلویی صادر می شود بخشی از آن در خارج از مرزهای ایران و عموما کشورهای حوزه خلیج فارس بسته بندی می شود و این امر باعث می شود ارزش افزوده این محصولات به خارج از مرزهای ایران منتقل شود.

بازاریابی،  حلقه مفقوده صادرات

کرمانشاهی در پاسخ به این سوال که چرا ایران نتوانسته در حوزه بسته بندی موفق عمل کند،  می گوید: در سال های اخیر واحدهایی سراغ بسته بندی و فرآوری این محصولات آمده اند اما تعداد محصولات فرآوری و بسته بندی صادر شده قابل توجه نیست. طبیعتا باید در این بخش سرمایه گذاری های عظیمی صورت گیرد به نحوی که بتوانیم ارزش افزوده و ارزآوری بیشتری را با بسته بندی و برندینگ پسته برای کشور ایجاد کنیم.

در ادامه باید بگویم در برخی کالاها از جمله پسته، صادرات ما به روش سنتی و از سال های گذشته به صورت فله ای بوده است و مشتری های ما نیز به این روش عادت کرده اند و غیر از این خریدار محصولات ما نخواهند بود. آنها محصولات ما را خریداری کرده و با برندهای مختلف و دلخواه خودشان به بازار عرضه می کنند.

این در حالی است که ما باید براساس ذائقه مصرف کننده در بازارهای هدف صادراتی سلیقه خریداران را ارزیابی کنیم و از طریق بازاریابی مناسب اطلاعات خود را در زمینه نحوه صادرات محصولات مان افزایش دهیم.

وی با بیان اینکه بحث بازاریابی یکی از حلقه های مفقوده صادرات محسوب می شود،  اضافه می کند: پسته ایران باوجود اینکه در سال های اخیر توسط پسته آمریکا تهدید شده است اما باید در نظر داشت که پسته کالیفرنیا به هیچ عنوان طعم و سایز پسته ایرانی را ندارد هم چنان که پسته ایرانی از نظر کیفیت حرف اول دنیا را می زند.

کرمانشاهی با پیشنهاد این موضوع که باید تمرکز خود را معطوف به صنایع پایین دستی کنیم،  می گوید: نعمات خداوندی به نسل های بعدی هم اختصاص دارد به همین جهت باید منافع حاصل از درآمد نفت و گاز صرف زیرساخت های اقتصادی و صادراتی کشور شود و از طریق صادرات غیرنفتی مثل همین محصولات کشاورزی و پسته و... بتوانیم هزینه های جاری و واردات کشور را تامین کنیم.

عضو هیات مدیره اتحادیه ملی محصولات کشاورزی با بیان اینکه بازاریابی حتی مقدم بر تولید است، در رابطه با صادرات این محصول می گوید: 85 درصد این محصول صادراتی است پس باید با ایجاد تنوع در بازارهای پسته صادراتی و توجه به سلایق و ذائقه های مشتریان به دنبال بازارهای جدید صادراتی باشیم.

در این راستا ایجاد شرکت های مدیریت صادرات (EMC)  کمک شایانی به صادرات این محصول خواهد کرد. اگر شرکت های مختلف تولیدکننده حول یک برند اصلی به بسته بندی و برندسازی و پیدا کردن بازارهای صادراتی اقدام کنند،  قطعا موفقیت بیشتری به همراه خواهند داشت.

برای صنعت بسته بندی چه باید کرد؟

شاید حفاظت و نگهداری از کالا اصلی ترین هدف از بسته بندی باشد اما این صنعت به عاملی تاثیرگذار برای جلب نظر مشتری، ایجاد نام و نشان و حتی ارائه اطلاعات جانبی درباره کیفت و ویژگی های کالاست. بسته بندی جزء لازم و ضروری یک محصول است که شناساندن و نگهداری محصول را از تولید تا مصرف بر عهده دارد.

این صنعت تنها با هزینه کرد 10 درصد ارزش کالای تولیدی قادر به ایجاد ارزش افزوده گسترده است. صنعت بسته بندی ریل گذار اصلی حرکت به سوی برند سازی و بازاریابی کالا در بازارهای صادراتی و تحقق برون زایی در اقتصاد ایران است.

در همین رابطه علی احمدیان،  دبیر سابق انجمن پسته ایران در رابطه با مزیت صادرات پسته با بسته بندی کوچک به «فرصت امروز» می گوید: بسته بندی های کوچک که همان بسته بندی های گرمی هستند، از آن جهت برای صادرات انتخاب می شوند که بدون هیچ گونه تغییری و بدون واسطه در دست مصرف کننده نهایی در فروشگاه ها عرضه می شوند.

این کار از دو جهت به نفع ما است؛ یکی آنکه پسته ایران مستقیما وارد بازار هدف شده و در دسترس مصرف کننده اصلی قرار گرفته و دیگر آنکه به این شکل کار برند سازی محصولات پسته های مرغوب رفسنجانی با سرعت بیشتری صورت می گیرد. عراق و افغانستان را می توان از اصلی ترین اهداف برای صادرات پسته به این شکل در نظر داشت.

احمدیان با بیان اینکه یکی از مشکلات ما در حوزه صادرات محصولات کشاورزی عرضه محور بودن این کالاهاست،  توضیح می دهد: آنچه مازاد تولید بر مصرف است می خواهیم صادرات داشته باشیم در حالی که امروز کشورهای رقیب ما براساس بازاریابی بین المللی منطبق بر خواسته های مشتریان و طرف های خارجی حرکت می کنند.

تولید کنندگان ما باید براساس برنامه، تولیدات خود را به سمت تقاضاهای مشتریان خارجی سوق دهند. بنابراین جا دارد بیشتر به سمت تنوع در بسته بندی و تنوع در سایز و اندازه های بسته ها حرکت کنیم که از این طریق بتوانیم تقاضای جدیدی را برای محصولات با کیفیت ایرانی فراهم کنیم.

وی اضافه می کند: صنعت بسته بندی باید انعطاف پذیر، هوشمند و متناسب با شرایط محیط زیست باشد ضمن اینکه اگر بسته بندی مناسب باشد حمل و نقل آن راحت تر و برای مشتری جذاب تر است و ایمنی و سلامتی را به همراه دارد.

این صنعت نیازمند بهره گیری از تجارب جهانی است. بسته بندی ها که با اوزان و رنگ های متفاوت و با ارزش های غذایی خاص عرضه می شود باید اطلاعات و آگاهی های تغذیه ای مورد نیاز روی آن درج شده باشد تا افراد بدانند چه مواد غذایی با چه میزان کالری و چربی را مصرف می کنند. بسته بندی باید ارزش های بصری خاصی را برای مشتری ایجاد کند یعنی بسته بندی و طراحی باید به نوعی جذاب باشد و مشتری را جذب کند.

وی همچنین ادامه می دهد: 35 درصد ارزش افزوده هر محصول به طراحی، تحقیق و توسعه و 25 درصد نیز به ساخت مربوط است اما خروجی این تلاش ها، زمانی به ثمر می نشیند که بازاریابی موفقی داشته باشیم؛ بخشی که 55درصد موفقیت آن در گرو تنوع شیوه های بسته بندی و عرضه کالاست. اگر چه 500 شرکت بسته بندی در کشورفعال هستند، اما بخش عمده زغفران، خرما و پسته ایرانی به دلیل ضعف در بسته بندی با نشان دیگر کشورها عرضه می شود؛ رویکردی که به هیچ وجه با سیاست های اقتصاد مقاومتی منطبق نیست.

دبیر سابق انجمن پسته ایران همچنین در رابطه با مهم ترین معضل پسته صادراتی ایران یعنی بسته بندی ادامه می دهد: پسته بسته بندی در سطح جهانی دارای قیمت های مختلفی بوده و این موضوع وابسته به کشور صادرکننده و بازار هدف صادرات است. در حال حاضر محصولات بسته بندی شده در سطح دنیا توانسته اند بسیار موفق عمل کنند و دلیل آن را می توان در انجام درست بحث بازاریابی مویرگی و شناساندن محصول بسته بندی به مصرف کنندگان دانست.

برند های معروف آمریکایی و چینی در حوزه بسته بندی پسته ارزان قیمت بازار را از بسیاری رقبا گرفته اند و در حال یکه تازی در این زمینه هستند. ایران هم می تواند با برنامه ریزی درست و استفاده از زیرساخت های موجود در کشور به عنوان یکی از بهترین های عرضه کننده جهانی پسته بسته بندی شده عمل کند.

مشتریان ایرانی پسته فله ای می خواهند

یکی از فروشندگان پسته به «فرصت امروز» می گوید: خشکبار ایرانی براساس خواست مشتری صادر می شود. مشتری خشکبار ایرانی خشکبار را در بسته بندی های کوچک قبول نمی کند و آن را فله ای خریداری می کند. ما در بحث برندسازی و فروش بسته بندی شده خشکبار فعالیتی نداریم به این دلیل که مشتری ترجیح می دهد با بسته بندی مورد نظر خودش، محصول را به دست مشتری نهایی برساند. هر کشوری ذائقه و سلیقه خاص خود را در زمینه فرآوری پسته دارد و مشتریان خشکبار ایران تمایل دارند برای انجام مراحل نهایی فرآوری خشکبار را فله ای خریداری کنند.

در زمان تحریم حتی نمی توانستیم روی بسته های خشکبار بنویسیم محصول ایران. تمام کیسه های خشکبار و کارتن ها سفید و بدون هیچ نام و علامتی صادر می شد. واردکنندگان عمده خشکبار از ایران تمایلی به ایجاد رقیب در بازارهای داخل کشورشان ندارند، درنتیجه حاضر نیستند خشکبار ایران را در بسته بندی های کوچک و نهایی خریداری کنند.

ارتباط با نویسنده: Leilashirzad69@gmail.com