گزارش «فرصت امروز» از بازار مواد اولیه کشاورزی / تولید 90 درصدی و درهای همچنان باز واردات

بنا به آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی در سال 1392، آمار کل سموم فروش رفته 723596 کیلوگرم بود. این آمار در سال پس از آن با 65 درصد افزایش به 1195269 کیلوگرم افزایش یافت. استان آذربایجان شرقی با 37043 کیلوگرم مقام نخست را در کشور به خود اختصاص داده است.در رتبه های بعدی مازندران با خرید 30051، اردبیل با 15521 و کهگیلویه و بویر احمد با خرید 11000 کیلوگرم خرید انواع سموم کشاورزی قرار دارند.

استان گیلان، اگرچه یکی از مهم ترین استان های کشور از دیدگاه کشت و کار است اما همزمان کمترین میزان خرید سموم را در کشور دارد  (490 کیلوگرم). تولید داخلی انواع سموم کشاورزی در سال 1392، 1768 تن بود که در سال 1393 به 903 تن کاهش یافت.

براساس اعلام دفتر آفت کش های وزارت جهاد کشاورزی، 27هزار تن سموم کشاورزی سالانه در کشور مورد استفاده قرار می گیرد که امکان تغییر این میزان براساس میزان بارندگی ها وجود دارد. 75درصد از نیاز کشور به آفت کش ها در داخل کشور براساس مواد اولیه وارداتی فرموله می شود و 25درصد باقی مانده به صورت آماده مصرف به کشور می آید. سرانه مصرف سم در هر هکتار 570 گرم است که این رقم از برخی کشورهای پیشرفته که در آنها بارندگی های بیشتری وجود دارد، کمتر است.

تناقضات سمی

براساس اطلاعات انتشار یافته توسط معاونت سازمان حفظ نباتات، متوسط مصرف سموم کشاورزی در ایران یک چهارم اتحادیه اروپا است.  (700 گرم در هکتار در ایران در برابر 4 کیلوگرم در هکتار در اتحادیه اروپا). اما همزمان نگرانی هایی درمورد افزایش نرخ شیوع انواع سرطان به ویژه سرطان های دستگاه گوارش بالاتر از میانگین های جهانی در کشور وجود دارد که هر از گاهی به موضوعی رسانه ای تبدیل می شود. دلیل این تناقضات به مصرف بد و محصولات بی کیفیت وارداتی یا حتی قاچاق باز می گردد.

باقی مانده بیش از حد مجاز سموم و كودهای شیمیایی بی کیفیت چینی و هندی از عواملی است كه نمی توان از تأثیر معنادار آنها بر ایجاد حداقل بخشی از بیماری ها چشم پوشی كرد. به گفته رئیس سازمان غذا و دارو، آلاینده ها و باقی مانده های سموم و آفات نباتی در میوه ها كنترل نمی شوند. به نظر می رسد کشاورزان هم آموزش های لازم را برای مصرف انواع سموم آن گونه که نیاز است، دریافت نمی کنند.

به عنوان مثال سپری شدن دوره کارنس سم  (حداقل دوره زمانی است که باید از هنگام سمپاشی بگذرد تا آن سم در گیاه تجزیه شده ، محصول قابل مصرف باشد. مثلا دوره کارنس سم دورسبان 14روز است یعنی پس از سمپاشی باید 14روز صبر کرد تا محصول از دیدگاه سلامت قابل خوردن شود) یکی از مواردی است که رعایت آن در کشور تقریبا غایب است.

مبارزه شیمیایی بدون در نظر داشتن دوره زندگی عامل خسارت زا و مرحله حساس کنترل آنها، استفاده از ترکیبات شیمیایی نامناسب برای کنترل عامل خسارت زا، سمپاشی های بی رویه و کاهش جمعیت شکارگرها و پارازیت کننده های عوامل آفات و بیمارهای محصولات، اجرای مبارزه شیمیایی توسط افراد غیرمتخصص، تجویز و فروش غیرفنی سموم شیمیایی توسط فروشگاه های سموم کشاورزی، مبارزه با عوامل خسارت زا در فصل زراعی با مشاهده خسارت در مزرعه، عدم رعایت نکات فنی در اجرای عملیات مبارزه شیمیایی از قبیل کالیبراسیون و نوع نازل های مورد استفاده ، عدم استفاده از مواد کمکی آفت کش ها برای افزایش تأثیر آنها، پایین بودن کیفیت سموم شیمیایی تولید شده از عوامل افزایش باقی مانده سم در محصولات کشاورزی است.

استفاده از توان علمی متخصصان کشاورزی در عرصه تولید، آگاه کردن کشاورزان ، پیش آگاهی آفات و بیماری ها و به کارگیری دانش آموختگان گیاه پزشکی، نهادینه کردن طرح مبارزه بیولوژیک، تبلیغ محصولات ارگانیک، نمونه برداری محصولات با دستگاه های پیشرفته آزمایشگاهی با هدف شناسایی باقی مانده سموم در محصولات و ترویج در قالب مدرسه در مزرعه از جمله راهکارهایی برای رفع این چالش هاست.

***

سرمایه اولیه

برای تولید سموم کشاورزی به سرمایه ای بالای یک میلیارد یا حتی بیشتر نیاز است. تولیدکننده باید سرمایه های مورد نیاز برای تأمین مکان کارخانه، وسایل و ابزارآلات، مواد آزمایشگاهی، استهلاک، برق، دستمزد کارگران و موارد دیگر را در نظر بگیرد. همچنین فرآیند ثبت سم توسط مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی گران قیمت است.

بازگشت سرمایه حداقل در شش ماه و در تخمین های بدبینانه تر یک سال خواهد بود. برای ورود به صنف فروشندگان نهاده های کشاورزی نقدینگی کمتری نیاز است؛ بسته به توسعه و نوع کار باید حدود 100میلیون تومان منابع مالی در دسترس باشد تا بتوان کار را شروع کرد. البته باید برای اجاره مغازه یا دفتر کار و همچنین یک انبار مناسب هم بسته به موقعیت آن هزینه ای را محاسبه و منظور کرد. نرخ سود در عمده فروشی بین یک تا 3درصد و در خرده فروشی بین 10 تا حداکثر 15درصد در نوسان است.

***

ریسک ها و تهدیدها

سودآوری تولید سموم با نوسان همراه است. تغییر قیمت ارز را می توان یکی از بزرگ ترین مشکلات پیش روی تولیدکنندگان داخلی در نظر گرفت. نوسانات ارزی بین ثبت سفارش تا رسیدن آن به دست تولیدکننده سبب کاهش سود می شود. بهره بالای بانکی یکی دیگر از معضلات تولیدکنندگان است. وجود سموم بی کیفیت چینی و هندی که تقریبا به راحتی و حتی گاهی قاچاق به بازار وارد می شوند از دیگر تهدیدهای این حوزه است.

کنترل بر کیفیت و کمیت کالای تولیدی از طرف سازمان های مربوطه انجام می شود اما کنترلی بر کیفیت و کمیت کالاهای وارداتی و قیمت فروش آنها وجود ندارد. در بسیاری از موارد فروش به صورت نسیه یا چک های مدت دار انجام می شود که برای فعالان این بازار مشکلاتی مانند عدم وصول به موقع مطالبات و به موازات آن عدم امکان ثبت خرید جدید را به همراه می آورد. عدم ثبات قیمت مواد اولیه، وجود دلال ها، نرخ بالای مالیات و تعرفه های گمرکی از دیگر ریسک های این بازار است.

***

مجوزها

برای ورود به بازار فروش نهاده ها و سموم نیاز به اخذ مجوز از سازمان حفظ نباتات و عضویت در سازمان نظام مهندسی کشاورزی و اتحادیه صنف فروشندگان سموم دفع آفات، گل، بذر، لوازم دام و طیور است. متقاضی باید فارغ التحصیل رشته مهندسی کشاورزی یا شیمی باشد، درصورتی که متقاضی فاقد مدرک تحصیلی مرتبط باشد، باید یک نفر مدیر فنی با مدرک تحصیلی مرتبط معرفی کند. کلاس های ویژه ای برای این افراد تشکیل می شود و باید در امتحان شناسایی انواع سموم نمره قبولی کسب کنند.

مراحل انجام کار به آن صورت است: ارائه درخواست کتبی توسط متقاضی، بررسی درخواست در شهرستان و تكمیل پرونده، ارسال پرونده به نظام مهندسی، بررسی مشترك پرونده توسط مدیریت حفظ نباتات و سازمان نظام مهندسی، تأیید و امضا توسط رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان، ارسال به سازمان نظام مهندسی و صدور مجوز توسط سازمان نظام مهندسی استان. برای واردات نهاده  نیاز به صدور کارت بازرگانی هم وجود دارد.

دکترای  مهندسی  کشاورزی