بحران خاک ایران را به قحطی می‌رساند

کمبود منابع خاک در ایران تبدیل به بحرانی جدی شده است اما گویا از نظرها دور مانده‌ است.  یکی از مشکلات بزرگ منابع خاک در ایران تبدیل اراضی حاصلخیز کشاورزی به مسکونی است.  این مسئله سبب می‌شود در آینده نزدیک با کمبود غذا و حتی قحطی مواجه شویم. در واقع اگر درست عمل نکنیم ظرف 20 تا 30 سال آینده با کمبود جدی غذا به دلیل از دست رفتن منابع خاک روبه‌رو خواهیم شد.  تخریب خاک سبب می‌شود همه چیز تحت تأثیر قرار گیرد.  از دست رفتن خاک حاصلخیز در کشور به مرز بحران نزدیک شده ‌است زیرا اراضی حاصلخیز کشاورزی را به‌راحتی به دلیل قرار گرفتن در کنار شهرهای بزرگ،  تغییر کاربری می‌دهیم. 

متاسفانه این فرهنگ غلط در جامعه ایران جا افتاده که هر موقع زمین کشاورزی در کنار شهر یا داخل شهر قرار گرفت،  بلافاصله باید تبدیل شود.  این درحالی است که هیچ جای دنیا مشابه ایران با خاک‌های حاصلخیز خود برخورد نمی‌کنند. برای مثال در کنار سفارتخانه ایران درتوکیو پایتخت ژاپن زمین کشاورزی وجود دارد و سال‌هاست تراکتور وارد این زمین می‌شود و آن را شخم می‌زند و محصولات کشاورزی در آن کشت می‌کنند،  این درحالی است که می‌دانیم توکیو یکی از شلوغ‌ترین شهرهای دنیاست.  با این دیدگاه لزومی ندارد زمین‌کشاورزی مرغوب داخل یا حاشیه شهرها را تغییر کاربری دهیم. 

باید اراضی کشاورزی حتی اگر وسط شهر افتاد حفظ شود.  این اراضی هم می‌تواند نقش فضای سبز را داشته باشد و هم در تولید غذا برای مردم نقش ایفا کند.  اما متأسفانه امروزه تغییر کاربری اراضی مهم‌ترین عامل تخریب خاک در ایران است.  با تغییر کاربری اراضی کشاورزی،  جنگلی و مرتعی تخریب خاک در کشور را تشدید کرده‌ایم.  دلیل دومی که باعث بحران خاک در کشور شده است فرسایش خاک است.  این فرسایش به دلیل مدیریت نادرست در عرصه کشاورزی ایجاد می‌شود.

  شخم و شیار غلط،  شخم در جهت شیب،  کشت در زمین‌های با شیب زیاد،  کشت محصولات نامناسب و رها شدن سطح خاک بدون پوشش گیاهی،  مدیریت‌های غلطی هستند که در مزرعه اعمال شده و سبب می‌شود خاک به وسیله آب یا باد شسته شود.  خاک فرسوده شده یا وارد رودخانه شده و در پشت سدها رسوب می‌کند یا اینکه توسط باد جابه‌جا شده و در برخی موارد حتی ریزگردها را ایجاد می‌کند.  وقوع سیل‌ها هم یکی از بلایای ناشی از فرسایش خاک است.  شور شدن خاک سومین عامل تخریب خاک در ایران است.

چرای بیش از حد در مراتع و تخریب جنگل‌ها هم سبب می‌شود خاک تخریب شده و کشور با مخاطرات جدی روبه رو شود. یکی از دلایل اصلی شور شدن خاک‌ها آبیاری اراضی کشاورزی با آب‌های شور و فاضلاب‌ها است.  این دو عامل به‌شدت خاک را تخریب می‌کنند.  در ایران آبیاری با آب‌های خیلی شور بسیاری از اراضی کشاورزی را به شوره زار تبدیل می‌کند.  درصد زیادی از اراضی کشور دچار این شوری شده‌است.  به این شوری،  شوری ثانویه می‌گویند.  در برخی موارد فاضلاب‌های تصفیه شده برای آبیاری اراضی کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

  این فاضلاب‎های خام می‌تواند عناصر آلاینده سرطان‌زا،  فلزات سنگین و سموم مختلف را داخل خود داشته و آنها را به خاک منتقل کند. آلودگی خاک از طریق محصولات کشاورزی وارد زنجیره غذایی انسان می‌شود.چنین روندی بسیار خطرناک است. در حال حاضر بیش از 50 درصد اراضی کشاورزی به دلیل استفاده از آب‌هایی با درجه شوری متفاوت دچار شوری هستند. 

در مورد آلودگی خاک و استفاده از آب‌های نامناسب،  فاضلاب و پساب برای اراضی کشاورزی آمار دقیقی در دست نیست اما براساس گزارش‌های رسیده از آب‌های نامناسب و فاضلاب به صورت نقطه‌ای برای آبیاری اراضی کشاورزی استفاده می‌‎شود.  البته این مسئله در حال توسعه است.  در برخی مناطق هم کارخانجات،  فاضلاب‌های خود را روی اراضی رها می‌کنند و زمینه ‌آلودگی خاک را فراهم می‌کنند.  باید گفت به شکل‌های مختلف به دلیل حضور فاضلاب‌ها،  خاک در حال آلوده شدن است اما آمار دقیقی از این مسئله در دست نداریم.

رئیس انجمن خاک ایران