آقایی کنیا، چین و هند در بازار جهانی چای

گفته می‌شود حدود ۵هزار سال قبل وقتی امپراتور چین (شن‌نونگ) با یک فنجان آب داغ در دست به همراه تعدادی از همراهان روی تپه‌ای ایستاده بود، باد ملایمی وزید و چند برگ چای داخل فنجانش افتاد. همین اتفاق، آب ساده و بی‌طعم را متحول کرد؛ نخستین فنجان چای در دستان امپراتور بود. چای پرطرفدارترین نوشیدنی دنیا بین تمام رقبا از جمله قهوه، شکلات، آبمیوه‌ها و... است.

نوشیدن چای در چین و ژاپن مراسم ویژه‌ و سنتی دارد که برای قرن‌ها و شاید هزاره‌ها ادامه یافته است. تهیه، دم‌کردن و مصرف این نوشیدنی در این کشورها براساس شرایط مختلف زمانی و مکانی با آداب و رسوب مختلفی همراه است. به‌صورت سنتی چای براساس درجه و دوره تخمیر شدن (اکسیداسیون) برگ‌ها، به گروه‌هایی طبقه‌بندی می‌شوند از جمله سفید، سبز، قرمز یا سیاه، اولانگ، پوئر، زرد، کوکیجا، ژنمایکا و چای گل.

ایرانی‌ها پنجمین نوشندگان چای در جهان

براساس آمار سال 2014 کشور ترکیه با مصرف سرانه 7/5 کیلوگرم چای در سال برای هر نفر بالاترین آمار مصرف را در جهان به خود اختصاص داده، این کشور سالانه بیش از 200هزار تن چای تولید می‌کند که بیش از 120هزار تن آن مصرف داخلی دارد. در رده‌های بعدی مصرف چای، مراکش با مصرف 4/3کیلوگرم، ایرلند و انگلستان با سرانه مصرف 2/5 کیلوگرم و ایران با 1/5کیلوگرم برای هر نفر در سال قهرمانان چای‌نوشی در دنیا هستند.

در این کشورها چای نخستین گزینه پذیرایی از مهمان است. بخش قابل توجه چای که خارج از شرق آسیا نوشیده می‌شود از مزارع شیب‌دار بسیار بزرگ در کشورهای چین، هند و سریلانکا به دست می‌آید. برخلاف این کشت و کار‌های عظیم چای، باغ‌‌های کوچک دولتی هم به‌ویژه در چین وجود دارند که از آنها نوع ویژه‌ای چای دارای استانداردهایی خاص تهیه می‌شود که بسیار گران‌قیمت‌ هستند و مشتریان اختصاصی از طبقه ثروتمند دارند.

آمار و ارقام تولید چای در جهان

در سال 2003 تولید سالانه چای در دنیا 3/21میلیون تن بود. این آمار در سال 2010 با 40درصد افزایش به بیش از 4/52میلیون تن رسید. در سال 2013 عملکرد تولید باز هم افزایش نشان داد و به بیش از 5/34 میلیون تن بالغ شد. براساس یافته‌های کمیته بین‌المللی چای، بازار صادرات چای ضعیف به نظر می‌رسد.

میانگین قیمت هر کیلوگرم چای حدود 2/40دلار در سال 2015 گزارش شده که نسبت به قیمت 2/65دلاری در سال 2012 با کاهش رو‌به‌رو بوده، اگرچه میزان تولید جهانی در سال 2015 حدود 2/5میلیون تن تخمین زده می‌شود اما مصرف داخلی در کشورهای تولیدکننده بزرگ تنها 751میلیون تن چای یا 34درصد کل تولید را برای عرضه در بازار بین‌المللی در دسترس قرار داد.

در سال 2006 حدود 43درصد برداشت چای به‌صورت متوسط صادر می‌شد. بنا به آمار سازمان خوار بار جهانی (فائو) چین با تولید حدود 2/2میلیون تن رتبه اول را در جهان به خود اختصاص داد، رشد آمار تولید چای در این کشور چشمگیر است، به‌گونه‌ای که بین سال‌های 2008 تا 2013 میانگین تولید، رشد بیش از 50درصد را تجربه کرد. صادرات چای چین در سال 2015میلادی با بیش از 1/2میلیارد دلار درآمدزایی برای این کشور همراه بوده به‌گونه‌ای که مسئولان چینی دیگر قصد ندارند با کشورهایی مانند ویتنام که وزنه کوچکی در بازار چای به شمار می‌رود، رقابت کنند.

هند (یک‌میلیون و 200هزار تن تولید)، کنیا (432هزار تن) و سریلانکا (340هزار تن) از دیگر تولیدکنندگان بزرگ چای دنیا هستند. از دیدگاه صادرات جایگاه این کشورها تغییر می‌کند؛ در سال 2015 بزرگ‌ترین صادرکننده چای کنیا بود که حدود 25درصد بازار جهانی چای را در دست داشت، چین 18درصد و سریلانکا با 17درصد در پله‌های بعدی صادرت عمده چای قرار گرفتند.

سریلانکا با قیمت متوسط (میانگین سه ساله) 4/66دلار برای هر کیلوگرم، گران‌ترین چای را در بین تولیدکنندگان عمده در اختیار دارد. پس از آن چای چینی با قیمت 3/86، هند 3/26 و کنیا 2/67دلار برای هر کیلوگرم در رتبه‌های بعدی ارزش قیمتی قرار می‌گیرند. بزرگ‌ترین واردکننده چای براساس آمار وزنی، روسیه، انگلستان، پاکستان و ایالات متحده آمریکا هستند.

از دیدگاه عرضه و تقاضا، در مقیاس جهانی، تقاضا برای چای بیش از عرضه آن است و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند به خاطر تغییرات الگوهای هواشناسی که به دلیل پدیده گرم‌تر شدن اقلیم زمین رخ داده و در سال‌های آینده هم ادامه می‌یابد یا حتی تشدید می‌شود، تولید هندوستان که از بازیگران عمده بازار چای است با کاهش مواجه شود و برخی از تخمین‌های بدبینانه‌تر از تبدیل هند به واردکننده خالص چای حکایت می‌کنند. بنابراین بازار چای یک فرصت خوب برای سرمایه‌گذاری و ورود کشورهای دیگر از جمله ایران خواهد بود.