آشوراده زیرتیغ

آیا پرسیده‌اید چرا باید معاون سرمایه‌گذاری سازمان میراث‌فرهنگی اجازه داشته باشد به شمار زیادی از استادان بزرگ محیط‌زیست کشور، شمار زیادی از کارشناسان صدوق بدنه سازمان محیط‌زیست از جمله مشاور عالی این سازمان و نیز بیش از 180 سازمان مردم نهاد به سبب مخالفت با تفاهم‌نامه واگذاری آشوراده برای ساخت‌و‌ساز توهین کند و آنها را متوهم بنامد؟ چرا سازمان محیط‌زیست در برابر بسیاری تخلفات و تعرضات به منابع طبیعی و محیط‌زیست شکننده کشور از جمله خطرناک‌ترین آنها یعنی سدسازی و خطوط انتقال آب از خلیج‌فارس به سیستان، فارس، کرمان، خوزستان... یا از دریای مازندران یا دریاچه وان ترکیه به ارومیه، یا از سرشاخه‌های کارون در بهشت‌آباد به شهرهای مرکزی، یا دربرابر دهها طرح پولخوره و ناسازگار سکوت می‌کند، اما خود دست به حراج مناطق حفاظت شده می‌زند؟ آن‌هم در مغایرت تام با اصل 50 قانون اساسی و نیز در مغایرت با معاهده‌های بین‌المللی مانند معاهده مبارزه با بیابانزایی، معاهده تنوع زیستی، آیچی و...

منابع زیست شناختی زمین برای انسان حیاتی و ضروری است. تنوع گونه‌ای یک دارایی با ارزش شگفت‌انگیز برای نسل‌های امروز و آینده به شمار می‌رود. با این‌همه، تهدید و نابودی گونه‌ها، زیستگاه‌ها و بوم‌سامانه‌های آبی و خاکی هرگز چنین آهنگ فاجعه‌باری نداشته است. امروز انقراض و نابودی گونه‌های گیاهی و جانوری به‌دست انسان و سبک زندگی‌اش به مرز بسیار خطرناکی رسیده است. در پی تقلید از دانش و سبک زندگی نابومی از 60سال پیش و به‌ویژه در دهه‌های اخیر از بدترین نمونه‌های رفتار با طبیعت را داشته‌ایم. درحالی‌که مردم این سرزمین کهن از دیرباز طبیعت را محضر خدا و تجلی‌گاه فرشتگانی چون الهه آب و آبادانی (آناهیتا) می‌دانستند. در حالی‌که اصل 50 قانون اساسی بر حفاظت از منابع طبیعی و محیط‌زیست تأکید صریح دارد. درحالی‌که پیشوایان دینی و رهبری جامعه حتی در دوران جنگ تحمیلی هرگونه تداخل و ساخت‌و‌ساز در حریم مناطق حفاظت شده ولو مراکز نظامی یا دینی ‌را منع می‌کنند.

انجمن رم در 1968 میلادی از اندیشمندان بیش از 50 کشور جهان تشکیل شد و خطر بزرگ نفوذ پول‌سالاری monetarism و تجاری‌سازی merchantilism در بنیان‌های جامعه انسانی و جایگزین شدن آنها با ارزش‌های تمدنی و معنوی را هشدار داد. یافته‌ها و هشدارهای انجمن رم یا کلوب رم در راستای جلوگیری از نابودی زمین، به برپایی همایش استکهلم در 1972 انجامید. برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد UNEP در نوامبر 1988 گروه کارشناسی تنوع زیستی را در راستای نیاز به یک اقدام بین‌المللی برای حفظ تنوع زیستی زمین تشکیل داد. در فوریه 1991 در همایشی در نایروبی متن توافق شده معاهده تنوع زیستی منتشر شد. این معاهده در همایش زمین در ریو 1992، به امضای سران جهان گذاشته شد. نخستین نشست عمومی معاهده تنوع زیستی در 9 دسامبر 1994 در باهاماس برگزار شد و امروز 168 کشور جهان عضو این معاهده هستند. نشست دوره‌ای معاهده تنوع زیستی در 2010 در آیچی Aichi ژاپن برگزار شد. اهداف راهبردی بیست‌گانه آیچی راهکارهای اقدام را اعلام کرد. آیچی از کشورهای عضو خواست:

1- تا 2020 دست کم ارزش‌های تنوع زیستی و گام‌های لازم برای حفاظت از آن را به آگاهی عمومی برسانند.

2- تا 2020 دست کم حفاظت از تنوع زیستی و ارزش‌های آن را با برنامه‌های محلی و بومی تلفیق کنند.

3- تا 2020 دست کم انگیزه‌ها و یارانه‌ها برای کاهش یا پرهیز از پیامدهای منفی بر تنوع زیستی و انگیزه‌های مثبت برای حفاظت و پایداری تنوع گونه‌ای را گسترش دهند.

4- تا 2020 دست‌کم دولت‌ها و ذی‌نفعان در همه سطوح برای اجرای برنامه‌های تولید و مصرف پایدار در چارچوب‌های بوم‌شناختی اقدام کنند.

5- تا 2020 نرخ نابودی زیستگاه‌های طبیعی و جنگل‌ها را دست‌کم به نصف کاهش دهند و برای رسیدن به صفر امکان یابی کنند.

6- تا 2020 همه ذخیره‌های ماهی و خزندگان و گیاهان دریایی را با کاربرد ابزارهای قانونی و رویکردهای زیستی به‌گونه پایدار مدیریت کنند تا از هرگونه ماهیگیری بیش از اندازه جلوگیری شود، تا برنامه‌ها و معیارهای بازتوانی و بازیافت برای همه گونه‌های در حال نابودی و زیست بوم‌های شکننده و پیامدهای آنها بر ذخیره ماهی‌ها و گونه‌ها و زیست‌بوم‌ها از مرزهای ایمنی بوم‌شناختی نگذرد.

7- تا 2020 مناطق کشاورزی، آبکشت و مناطق جنگلی را در راستای حفاظت تنوع گونه‌ای به‌گونه پایدار و مطمئن مدیریت کنند.

8- تا 2020 آلودگی و ورود مواد مغذی را به مرزی برسانند که برای کارکرد زیست بومی و تنوع زیستی مشکلی ایجاد نکند.

9- تا 2020 گونه‌های نابومی وارداتی و راه‌ ورودشان را شناسایی و اولویت‌بندی و گونه‌های دارای اولویت را پایش و برای مدیریت و پیشگیری از ورود و استقرار آنها اقدام کنند.

10- تا 2015 فشارهای انسانی چندگانه بر تپه‌های مرجانی و دیگر بوم‌سامانه‌های شکننده متاثر از تغییر اقلیم یا اسیدی شدن آب‌های اقیانوسی را کمینه کنند تا یکپارچگی و عملکرد خود را بازیابند.

11- تا 2020 دست‌کم 17 درصد سطح اراضی و آب‌های داخلی و 10 درصد مناطق ساحلی و دریایی مهم از دیدگاه تنوع زیستی مهم را به کمک مدیریت مؤثر، نمونه‌برداری بوم‌شناختی، سامانه‌های هدایتی، و به کمک دیگر معیارهای مؤثر منطقه‌ای حفاظت و با موازین گسترده‌تر زمینی و دریایی تلفیق کنند.

12- تا 2020 انقراض گونه‌های در خطر را کاملاً پیشگیری و وضعیت حفاظتی آنها به‌ویژه درخطرترین‌شان را پایدار کنند.

13- تا 2020 تنوع ژنتیکی گیاهان زراعی و دام‌های بومی و گونه‌های وابسته بومی وحشی آنها مانند دیگر گونه‌های ارزشمند از دیدگاه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را بازیافت و راهبردهایی برای کمینه کردن فرسایش خاک و حفاظت مؤثر از تنوع ژنتیکی بومی پیش‌بینی کنند.

14- تا 2020 بوم سامانه‌هایی که امکانات و خدمات ضروری مانند آب یا سلامتی زندگی و رفاه را تأمین می‌کنند به‌ویژه برای تأمین نیازهای زنان، جوامع محلی و بومی و اقشار فقیر و آسیب‌پذیر احیا و حفاظت کنند.

15- تا 2020 برگشت و احیای بوم‌سامانه‌ها و مشارکت تنوع زیستی در کاهش کربن، با احیای 15درصد از بوم‌سامانه‌های تخریب شده را به کمک حفاظت و احیا میسر کنند. این کار کاهش تغییر اقلیم و تلاش برای مبارزه با بیابانزایی را درپی خواهد داشت.

16- تا 2015 برنامه ناگویا Nagoya در زمینه دسترسی به منابع ژنتیک و مشارکت منصفانه و عادلانه در سود ناشی از کاربرد آنها را اجباری کنند و قوانین ملی را پوشش ‌دهند.

17- تا 2015 مشارکت کنندگان را گسترش ‌دهند و به مثابه یک ابزار سیاستگذاری هماهنگ کنند تا اجرای یک راهبرد و برنامه عمل مؤثر، مشارکتی و همسو با راهبرد تنوع زیستی آغاز شود.

18- تا 2020 دانش سنتی و بومی، نوآوری‌ها و تمرین‌های جوامع بومی ومحلی دررابطه با حفاظت و کاربرد پایدار تنوع زیستی و کاربرد درست آنها از منابع زیستی در قوانین ملی و الزامات بین‌المللی را کاملاً محترم بشمارند تا اجرای معاهده تنوع زیستی با مشارکت مؤثر جوامع بومی و محلی در همه سطوح تلفیق شود.

19- تا 2020 دانش و علم و فناوری مرتبط با تنوع زیستی، ارزش‌های آن، کارکردهای آن، وضعیت و فرآیند آن و نتایج از دست رفتن آن را بهبود و به‌گونه گسترده انتقال دهند.

20- تا 2020 دست‌کم با جابه‌جایی منابع مالی اعتباری برای اجرای مؤثر برنامه راهبردی تنوع زیستی 2020-2011 از همه منابع و در تطبیق با فرآیند متحد و موافقت شده در راهبرد جابه‌جایی منابع، پایداری را از سطح کنونی ارتقا دهند.

گرچه بندهای 3-1 اهداف آیچی آگاهی‌رسانی و تلفیق اهداف حفاظت ازتنوع گونه‌ای با برنامه‌های محلی و بومی را تصریح می‌کند اما سازمان محیط‌زیست به‌جای تغییر برنامه‌ها و طرح‌های ناپایدار دستگاه‌های اجرایی، با برکناری کارمندان دلسوز به حمایت از برنامه‌های ناپایدار می‌پردازد. رییس پیشین سازمان محیط‌زیست گیلان برکنار و مجوز ساخت سد شفارود صادر می‌شود تا آخرین تکه‌های هیرکان و تنوع زیستی بسیار مهمش برای منافع شرکت‌های منتفع در سدسازی ویران شود و نابودی گونه‌های کمیاب درختان شمشاد هیرکان در منطقه رقم بخورد. دستگاه متولی محیط‌زیست کشور مناطق حفاظت شده را به حراج گذاشته و به نابودی تنوع گونه‌ای دامن می‌زند که نمونه‌های آن ساخت‌و‌ساز در پارک ملی بختگان، هورالعظیم و از آنها بدتر در آشوراده است.

برنامه‌های تولید و مصرف پایدار در چارچوب‌های بوم‌شناختی (بند4) یا کاهش نرخ نابودی زیستگاه‌های طبیعی و جنگل‌ها (بند5) یا مدیریت پایدار ذخیره‌های ماهی و خزندگان و گیاهان دریایی در اقدامات سازمان محیط‌زیست به‌گونه عکس بازتاب یافته است. کف‌بری جنگل‌های هیرکان در منطقه شفارود برای ساخت کارگاه سد یا برداشت منابع قرضه درشت دانه یا ساخت جاده جایگزین از یکسو و زیرآب رفتن نزدیک به 3500 هکتار هیرکان در مخزن سد شفارود (بنابر گزارش ارزیابی محیط‌زیست مشاور سد) از سوی دیگر، همه با تأیید سازمان انجام می‌شود. واگذاری منطقه حفاظت شده جزیره آشوراده به سرمایه‌گذاران برای ساخت‌و‌ساز تأسیسات گردشگری، نابودی آخرین زیستگاه‌های گونه اوسگ یا فک دریای مازندران یا گونه‌های خاویاری نادر و نیز گیاهان کمیاب جزیره آشوراده را دربردارد.

مقایسه وضعیت کنونی مناطق حفاظت شده کشور با سامانه اهداف آیچی نشان می‌دهد که سازمان محیط‌زیست باید بنابر بند 11 اهداف آیچی سطح اراضی حفاظت شده کشور را تا پنج سال دیگر دست‌کم به 17 درصد کل اراضی برساند اما توافق‌نامه‌ها و تفاهم‌نامه‌هاست که پیاپی در راستای واگذاری برای ساخت وساز در اراضی حفاظت شده از هورالعظیم و پارک ملی بختگان تا خبر و آشوراده و. . . امضا می‌شود.

معاون سرمایه‌گذاری سازمان میراث‌فرهنگی در مصاحبه اخیر خود گفت: نزدیک ‌به 20 سال است که برای ایجاد طرح گردشگری در آشوراده تلاش می‌شود و انتقاداتی که به طرح‌های گردشگری در آشوراده وارد شده ناشی از وهم و خیال منتقدان است. این توهین همسو با گستاخی اصحاب نوکیسه پول و سرمایه است که نه‌تنها استادان بزرگ محیط‌زیست کشور، کارشناسان صدوق سازمان متولی، شمار زیادی از سازمان‌های مردم نهاد از سراسر ایران و مشاور عالی سازمان که تفاهم‌نامه واگذاری آشوراده را مغایر علم و مغایر منافع ملی می‌داند را دربرمی‌گیرد که رئیس سازمان محیط‌زیست را هم به‌رغم موافقت کنونی پوشش می‌دهد. چرا که ایشان دو سال پیش که عضو شورای شهر بود واگذاری آشوراده را کاری نادرست اعلام و به‌شدت به آن اعتراض کرد. در این دو سال علم حفاظت تغییر یافته یا معاهدات بین‌المللی لغو شده یا. . .؟ به قول خواجه شیراز: هزار نکته باریک‌تر زمو اینجاست.

* مشاور بین المللی آب و توسعه پایدار