«فرصت امروز» بازار سیمان را بررسی می کند / آسیا بزرگ ترین مصرف کننده سیمان

سیمان ماده  اصلی تولید بتن و بتن دومین کالای پر مصرف در جهان از لحاظ حجم و وزن پس از آب است. سیمان به عنوان یکی از مهم ترین عناصر توسعه ای در تامین زیرساخت های اقتصادی کشور، نهاده ای استراتژیک محسوب می شود به گونه ای که بین فرآیند رشد اقتصادی و سرانه مصرف سیمان در هر کشور، همبستگی بالایی وجود دارد.

این مقدار در ایران بیش از 95 درصد در نظر گرفته می شود که این نسبت نشان دهنده رابطه خطی مثبت بین ارزش افزوده سیمان و تولید ناخالص ملی است. ایران در اوایل دهه 90 شمسی تولیدکننده چهارم دنیا به حساب می آمد. در سال های اخیر به دلایل مختلف از جمله رکود صنعت ساخت و ساز رتبه کشور تنزل یافته و در حال حاضر مقام نهم جهانی را در اختیار داریم.

تولیدکنندگان بزرگ سیمان در جهان

تولید جهانی سیمان در دو دهه گذشته همواره با رشد همراه بوده، به عنوان مثال تولید سیمان در سال 1994، حدود 1300میلیون تن بود که در سال 2004 به 2100میلیون تن و 10سال بعد از آن (2014) به 4180میلیون تن بالغ شد. در سال 2015 تولید سیمان باز هم رشد نشان می دهد (3/6 درصد) و به آمار حدود 4600 میلیون تن می رسد. این رقم از رشد مثبت در تقاضای سیمان در اکثر اقتصادهای نوظهور جهان حکایت می کند. بیشترین نرخ رشد تولید سیمان (سال 2015 میلادی) به کشورهای آرژانتین و عربستان سعودی تعلق دارد.

کشور چین با تولید بیش از 51درصد سیمان جهان بزرگ ترین تولیدکننده این کالای استراتژیک به حساب می آید. بقیه کشورهای آسیایی (به جز چین، ژاپن و هند) 21درصد، هند 6درصد و مجموعه کشورهای آفریقایی با تولید حدود 5درصد از کل سیمان جهان در مقام های بعدی قرار دارند.

از دیدگاه برتری ارزش دلاری صادرکنندگان سیمان کشورهای چین، تایلند، امارات متحده عربی، آلمان و اسپانیا در رتبه های برتر قرار می گیرند. این کشورهای نزدیک به 70درصد درآمد ناشی از صادرات سیمان را در اختیار دارند. جمع ظرفیت تولید سیمان در جهان 2/5 میلیارد تن است و از جمع 171 کشور جهان، سیمان در 153 کشور تولید می شود.

تا پایان سال 2014، در مجموع 5673 واحد تولیدکننده سیمان اعم از آسیاب و کوره در جهان فعال بوده اند که از این تعداد 3900 واحد در چین تولید شده و سهم سایر کشورها 1773 واحد است. میانگین تولید سیمان جهان در مقایسه با ظرفیت واحدهای تولیدکننده، حدود 73 درصد تخمین زده می شود.

مصرف کنندگان بزرگ سیمان

آسیا بزرگ ترین مصرف کننده سیمان دنیا به حساب می آید. آسیای جنوبی و خاورمیانه هر یک سهم 5 درصدی از مصرف جهانی و آسیای شرقی و شمالی سهم 60 درصدی دارند، به این ترتیب سهم قاره آسیا از کل مصرف جهانی به بیش از 70 درصد می رسد. کشورهای عراق، بنگلادش، آمریکا، افغانستان و میانمار پنج کشور نخست واردکننده سیمان در جهان هستند.

(آمار سال 2014) براساس آخرین پیش بینی های انجام شده نرخ رشد مصرف سیمان در جهان تا سال 2019 به میزان 3/9 درصد خواهد رسید و به عبارت دیگر مصرف جهانی از 539 کیلوگرم به 640 کیلوگرم افزایش خواهد یافت.

بازار سیمان در ایران

براساس آمارهای رسمی سال 1394، میزان تولید سیمان کشور 70واحد تولیدی با ظرفیت 7/79 میلیون تن درسال با میزان تحویل 8/58 میلیون تن تخمین زده می شود. وضعیت کلی تولید و تحویل این کالای استراتژیک در مقایسه با سال قبل ازآن (1393) از دیدگاه تولید منفی 7/11درصد و از نظر تحویل منفی 5/11درصد بوده که این درصد کاهش تولید در تاریخ صنعت هشت دهه ای سیمان ایران بی سابقه است.

کارخانه های سیمان کشور: نخستین کارخانه سیمان در کشور در سال 1312 در دوره رضاخان احداث شد. در حال حاضر، 70 کارخانه تولید سیمان در قالب 6 هلدینگ و 25 شرکت مستقل در حال فعالیتند. در این میان شرکت سیمان فارس و خوزستان و هلدینگ سیمانی تامین که سهامدار عمده هر دو سازمان تامین اجتماعی است با در اختیار داشتن 18 کارخانه سیمان، 28 درصد تولید کلینکر کشور را در دست دارند.

سیمان تهران با 8 کارخانه فعال و تولید 8/10میلیون تن کلینکر، 14درصد ظرفیت تولید کشور را به خود اختصاص می دهد. هلدینگ توسعه و سرمایه صنعت غدیر نیز با تولید 5/7میلیون تن کلینکر در سال، سهم 10درصدی از تولید کل سیمان را در دست دارد و سومین هلدینگ بزرگ سیمان کشور محسوب می شود. رتبه های بعدی به هلدینگ سیمانی بانک ملی (سیدکو) و هلدینگ اسپندار می رسد.

سخن کارشناس

مهندس نوذر جمالی از پیشکسوتان صنعت سیمان محسوب می شود. او کل دوره شغلی خود را از آغاز تا بازنشستگی همراه با این صنعت و در بخش های مختلف آن تجربه کرده است.

این مهندس کهنه کار درباره وضعیت کلی صنعت سیمان ایران می گوید: یکی از صنایع بنیادی کشور صنعت سیمان است؛ بین 2 تا 4 درصد تولید ناخالص ملی را شامل شده و با توجه به وجود مزیت های متعدد انرژی، معدن، تکنولوژی و نیروی انسانی، توانایی ایجاد ارزش افزوده در این شاخه از صنعت کاملا موجود است. با در نظر گرفتن تقاضای بازار جهانی سیمان می تواند بعد از پتروشیمی دومین توان تولید صادراتی کشور باشد.

او ادامه می دهد: با نگاهی به آمار متوجه می شویم که عرضه سیمان در کشور بر تقاضا فزونی دارد. به دلایل مختلف که از جمله مهم ترین آنها رکود بخش ساختمان و به صورت کلی رکود اقتصادی کشور و کاهش فعالیت های عمرانی است، در حال حاضر حدود 30میلیون تن مازاد تولید وجود دارد. حدود یک دهه پیش، کارخانه های سیمان با نوبت های یک ماهه و با ارائه مدارک پروانه ساخت به متقاضیان سیمان عرضه می داشتند اما امروزه خود کارخانه ها اقدام به خرده فروشی می کنند.

بسیاری از عاملین فروش تغییر صنف داده اند و گاهی خبر تجمع کارگرانی که حقوق عقب افتاده خود را دریافت نکرده اند اینجا و آنجا به چشم می خورد. یافتن بازار فروش در دسترسی تولید کنندگان به نقدیندگی و امکان حرکت چرخه ای تولید بین عوامل مختلف آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

این کارشناس ارشد صنعت سیمان وضعیت تحویل و فروش کارخانجات را مناسب ارزیابی نمی کند؛ صنعت سیمان ایران با بیش از 80سال سابقه، طی سالیان گذشته به علت رکود در ساخت و ساز داخلی نتوانسته از تمام ظرفیت های تحویل و فروش خود استفاده کند. سرانه مصرف داخلی سیمان از حدود 750 کیلوگرم به 600کیلوگرم کاهش نشان می دهد و به نظر می رسد این میزان با کاهش بیشتری هم همراه باشد.

مصرف سرانه کشور چین و عربستان حدود 1400 کیلوگرم و در برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس بیش از 2500 کیلوگرم در سال است. در سال گذشته فروش محصول توسط تعدادی از بنگاه های سیمانی به قیمت کمتر از حدود 17 دلار، رکورد ارزان ترین سیمان را شکست و با به جای گذاشتن 4/14 میلیون تن موجودی کلینکر بیشترین حجم کالای صنعتی موجود در انبار جهان را به خود اختصاص داد.

جمالی اضافه می کند: صادرات سیمان ایرانی در سال 94 در مقایسه با سال 1393 حدود 27 درصد کاهش نشان می دهد. علاوه بر مسائلی که اشاره شد تقاضای منطقه ای هم برای سیمان کشور روندی کاهشی نشان می دهد؛ سهم قابل توجهی از تولید ایران به عراق و افغانستان صادر می شود (در حدود 80 درصد)، به دلایل مختلف مانند آغاز بهر ه برداری از کارخانه بزرگ سیمان در عراق و تعرفه بالای سیمان ایران درعراق و همچنین تروریسم سبب شده که میزان صادرات ایران به این کشور حدود 20 درصد کاهش بیابد.

وی به کاهش سوددهی کارخانه های سیمان می پردازد و شرح می دهد: با توجه به قیمت تمام شده این محصول استراتژیک، سوددهی شرکت های مختلف بیش از 50 درصد کاهش (نسبت به دوره مشابه در دو تا سه سال گذشته) نشان می دهد و بیش از نیمی از شرکت های تولیدکننده سیمان کشور را به حوزه زیان کشانده به گونه ای که میانگین حاشیه سود عملیاتی شرکت ها به حدود 14 درصد کاهش  یافته است.

در پاسخ به این پرسش که پس چاره کجاست، جمالی می گوید: این نظر بسیاری از کارشناسان است؛ با توجه به اینکه تقاضا برای صادرات سیمان در برخی کشورهای خاورمیانه و آفریقا با  افزایش قابل ملاحظه ای همراه بوده، به نظر می رسد تنها راه کم کردن از فشار مخرب بر صنعت سیمان داخل، صادرات باشد. ایجاد دفاتر فروش منطقه ای برای حذف دلال ها و همچنین تسهیل حمل و نقل و پاسخگویی سریع به مشتریان، قدم های مفیدی برای پیمودن هستند.

هزینه احداث کارخانه سیمان

قراردادهای ساخت یک کارخانه کامل در حدود 125 میلیون دلار برای ظرفیت یک میلیون تن در سال است؛ به عنوان مثال، قرارداد 168 میلیون یورویی شرکت دانمارکی FLSmidth با قطر برای احداث کارخانه با ظرفیت تولید 5000 تن سیمان در روز یا حداکثر 75/1 میلیون تن در سال، قرارداد 140 میلیون یورویی شرکتThyssenKrupp آلمان با اندونزی برای ایجاد ظرفیت 7/1 میلیون تن در سال.

با درنظر گرفتن نرخ دلار 4000 تومان، مطابق این قراردادها حداقل به 500 میلیارد تومان هزینه برای ساخت یک میلیون تن ظرفیت سالانه نیاز است. علاوه بر این باید هزینه  زمین، تاسیسات زیربنایی (آب، برق، گاز)، مجوزها، ساختمان ها و سوله ها را به قیمت فوق افزود.

همچنین ساخت کارخانه در بهترین حالت حداقل دو سال طول می کشد که هزینه  مالی بر پروژه تحمیل می کند. در شرایط موجود برگشت سرمایه در احداث کارخانه سیمان طولانی است و حدود 7 سال ( با بهای تمام شده 20دلار برای هر تن و نرخ فروش 30دلار) طول می کشد.