گردشگری در معادن متروک

بخش معدن در کنار نقش پررنگ خود در اقتصاد می‌تواند در سایر بخش‌های کشور از جمله گردشگری ایفای نقش کند و تاثیرات مثبت اقتصادی برای منطقه داشته باشد اما استفاده از معادن متروکه و خالی شده از مواد معدنی زمانی میسر خواهد بود که دولت و بخش خصوصی در جهت بهره‌برداری‌های اقتصادی از آنها همراه شوند. بدون شک سال‌ها پیش زمانی که ذخیره معدنی یک معدن تمام می‌شد یا برداشت آن صرفه اقتصادی نداشت، بهره‌بردار معدن را رها می‌کرد و سراغ منطقه دیگری می‌رفت.

در این میان نیز خیلی از کارگران معدن بیکار می‌شدند و باید دنبال کار دیگری می‌رفتند. در بیشتر کشورهای معدنی دنیا، معادن پس از اتمام فعالیت معدن‌کاری، معدن را به منطقه گردشگری تبدیل می‌کنند تا با جذب گردشگران کسب درآمد کنند.
معادن زغال‌سنگ، به دلیل اینکه جزو معادن زیرزمینی هستند بیش از سایر معادن مورد استقبال گردشگران قرار می‌گیرند. گردشگران تمایل دارند دقایقی را در فضای واقعی معدنی و داخل واگن‌های حمل زغال‌سنگ در اعماق زمین سپری کنند.

بخش معدن ایران خالی از توریست
متاسفانه با توجه به اینکه ایران غنی از مواد معدنی است اما در چند سال اخیر اقدامی در جهت تبدیل معادن متروکه به مناطق گردشگری انجام نگرفته، در عوض روز به روز بر تعداد معادن متروکه و رها شده اضافه شده است. معادن موجود در کشور با سرمایه‌های بسیاری فعالیت می‌کنند. معدنکاران با صرف هزینه‌های بی‌شمار مواد معدنی را از دل زمین بیرون می‌آورند و پس از فرآوری آن را راهی بازار می‌کنند، اما خوب است بخش معدن با همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پس از اتمام فعالیت‌های معدنی از بنای به جا مانده به جهت جذب توریست استفاده کند.
اما داستان استفاده‌های اقتصادی از معادن متروکه تنها به بحث گردشگری ختم نمی‌شود. امروزه در بیشتر نقاط دنیا، پس از اتمام فعالیت‌های معدنی گودال به جا مانده به ساخت ساختمان، دریاچه و... اختصاص می یابد.

گودال‌های سیمانی اطراف تهران
اما از نگاهی دیگر نیز می‌توان از معادن موجود در شهرها استفاده‌های اقتصادی جدا از استخراج داشت. متاسفانه سال‌هاست بخش معدن و محیط زیست در کشور ما به جای در کنار هم بودن، مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند. در برخی موارد پافشاری‌های محیط زیست منجر به تعطیلی معادنی شده است که روزی برای بهره‌برداری از آنها میلیون‌ها تومان هزینه شده بود. شهر تهران سال‌هاست به آلودگی‌های زیست محیطی به‌خصوص آلودگی هوا دچار شده. عده‌ای از کارشناسان محیط زیست معتقدند فعالیت برخی از کارخانه‌ها در آلودگی محیط زیست نقش مهمی ایفا کرده و باید هرچه سریع‌تر جلوی فعالیت آنها گرفته شود. معادن شن و ماسه موجود در اطراف تهران نیز جزو معادنی هستند که به اعتقاد مسئولان در ایجاد آلودگی هوای تهران ایفای نقش می‌کنند. اما تعطیل شدن این معادن یعنی از بین بردن سرمایه‌گذاری صورت گرفته در آن معدن و بیکاری تعداد زیادی از کارگران آن، در نتیجه اهمیت ارائه یک طرح که بتواند علاوه بر پاک بودن، توجیه اقتصادی نیز داشته داشته باشد برای معدنکارانی که فعالیت‌شان در تناقض با محیط زیست است، بسیار ثمربخش خواهد بود.
معادن سیمان جزو معادنی هستند که با رونق ساخت‌و‌ساز از لحاظ اقتصادی حائز اهمیت می‌شوند و به همین دلیل افرادی که معادن سیمان دارند در مقابل نظر کارشناسان محیط زیست مبنی بر تعطیلی معادن ایستادگی می‌کنند. خوشبختانه این بار شهرداری تهران به جمع حامیان بخش معدن پیوسته و تلاش می‌کند با کاهش آلودگی، طرحی با توجیه اقتصادی برای معادنی که محیط زیست آنها را مقصر آلودگی هوا می‌داند، ایجاد کند. شهرداری تهران با همکاری سازمان نظام مهندسی معدن سعی بر آن دارند تا گودال‌های بزرگ سیمانی در اطراف شهر تهران را به مراکز تجاری و گردشگری تبدیل کنند. مسئولان محیط زیست مرتبط با بخش معدن از استقبال بخش معدن برای اجرای این طرح خبر دادند. طبق گزارش‌های منتشر شده، در حال حاضر شهرداری تهران به همراه سازمان نظام مهندسی معدن در حال بررسی پنج گودال بزرگ در اطراف تهران هستند.

تبدیل گودال‌های معدنی به مراکز تجاری، درست یا اشتباه؟!
 اینکه سازمان حفاظت محیط زیست تنها به دلیل آلودگی زیست محیطی دستور به تعطیلی معادن بدهد و از ادامه فعالیت‌های معدنی در منطقه‌ای خاص جلوگیری کند از دیدگاه زیست محیطی امری درست تلقی می‌شود، اما باید این نکته را در نظر گرفت که فعالیت‌های معدنی ایجاد شده در یک منطقه با صرف چه مقدار هزینه و چه میزان سرمایه‌گذاری بوده است. امروز سرمایه‌گذاری در بخش معدن یکی از پر ریسک‌ترین فعالیت‌های اقتصادی است که هر فردی توانایی ورود به آن را ندارد در نتیجه بهتر است به جای جلوگیری از فعالیت‌های معدنی، راهکارهای علمی را برای کاهش آلودگی‌ها در نظر بگیریم. نظارت صحیح سازمان نظام مهندسی معدن و سازمان محیط زیست باعث می‌شود معدنکار فعالیت‌های خود را در چارچوب قوانین پیش ببرد، در این صورت نه معدنی تعطیل می‌شود و نه محیط زیستی تخریب. هرچند جلوگیری از فعالیت‌های معدنی به دلیل آلودگی‌های زیست محیطی کاری درست باشد اما از سویی دیگر شاهد هدر رفتن سرمایه‌گذاری صورت گرفته در بخش معدن خواهیم بود. خوشبختانه تبدیل گودال‌های معدنی به مراکز تجاری می‌تواند بخشی از این سرمایه از بین رفته را به معدنکار بازگرداند، همچنین با اجرای این طرح کارگران فعال در بخش معدن دیگر ترس بیکار شدن را نخواهند داشت.
مسئولان معتقدند اجرای چنین طرح‌هایی می‌تواند سود بیشتری برای معدنکاران به دنبال داشته باشد، اما نباید از این نکته غافل باشیم که اجرای چنین طرح‌هایی نیازمند حمایت‌های ویژه از سوی
 دولت است.