گامی بلند یا خطری جدید؟

هفت هواپیما، سه حادثه و ممنوعیت پرواز، این تمام کارنامه باقیمانده از هواپیمایی است که روزگاری بنا بود جانشین فوکر 100 در ناوگان هوایی ایران شود. حمید بهبهانی، وزیر وقت راه در دولت قبل وقتی از خط تولید ایران140به‌عنوان نخستین هواپیمای مسافرتی ایران بازدید کرد، از آن به‌عنوان افتخاری یاد کرد که در آینده بخش عمده‌ای از ناوگان هوایی ایران را خواهد ساخت. این افتخار اما تنها به چند ماه زمان احتیاج داشت تا تمام امیدها را با خاکستر یکسان کند. سقوط یک فروند هواپیمای آموزشی آنتونوف در سال 85 نخستین گرا را به مسئولان داد که هواپیماهای جدید توان جذب اعتماد ناوگان را نخواهند داشت. با گذشت چند سال چند فروند دیگر این هواپیماها نیز به دلیل مشکلات فنی زمین‌گیر شدند تا تنها بازمانده باقیمانده ایران 140 نیز در مرداد ماه سال گذشته 40 ایرانی را به کام مرگ بکشاند. 

هرچند پس از این حادثه با دستور مستقیم رییس‌جمهور پرواز این هواپیما ممنوع شد اما اخیرا محمدعلی سیرتی، مدیرعامل شرکت هسا اعلام کرده هنوز تولید این هواپیما ادامه دارد. هرچند سازمان هواپیمایی تلاش کرد با رد این خبر قدری فضا را تلطیف کند اما به نظر می‌رسد به دلیل فعالیت خط تولید این هواپیما در شرکت هسا صحبت‌های مدیرعامل این شرکت بیشتر قابل استناد باشد. در کنار تمام این اما و اگرها اما سیرتی خبر دیگری نیز داده که شکی در آن وجود ندارد؛ تولید یک هواپیمای مسافرتی جدید در ایران. این هواپیما که هنوز سازمان هواپیمایی درباره آن توضیحی ارائه نکرده و حتی نامش نیز قطعی نیست بناست در کلاس هواپیماهای میان برد و با ظرفیت 70نفری تولید شود، تمام مراحل طراحی و تولید آن در داخل کشور انجام شده و در آینده‌ای نزدیک می‌تواند به مرحله بهره‌برداری نهایی برسد. 

هرچند در نگاه اول این اقدام بسیار مثبت است که ایران با وجود تمام تحریم‌ها و محدودیت‌های اقتصادی توانسته گامی جدید در عرصه ساخت هواپیماهای ایرانی بردارد و این بار هواپیمایی با ظرفیت متوسط 70 مسافر طراحی کند اما عملکرد نه‌چندان مثبت ثبت شده در تجربه‌های قبلی این نگرانی را به وجود آورده که هواپیمای جدید نیز مشکلاتی از این قبیل داشته باشد. در کنار آن اصلی قطعی در صنعت هواپیمایی جهان نیز نشان می‌دهد با وجود این سطح از فناوری گسترده و جهانی تقریبا هیچ کشوری نمی‌تواند به شکل کاملا مستقل به تولید کلان هواپیماهای غول‌پیکر برسد و حداقل در عرصه مشاوره نیاز به حضور بین‌المللی وجود دارد. دریافت نقشه طراحی و وام گرفتن برنامه اصلی ایران140 از مدل روسی آنتونوف140 که به تجربه‌ای بسیار ناموفق و فاجعه‌آمیز منجر شد این نگرانی را به وجود آورد که در پروژه‌های جدید نیز پای روس‌ها در میان باشد. هرچند شرکت هسا هنوز در این رابطه توضیحی نداده اما شاید حضور دوباره روس‌ها در پروژه هواپیما‌سازی ایرانی‌ها قابل تحمل نباشد، هرچند امکان ساخت هواپیمای مسافرتی در ایران نیز از سوی بسیاری از کارشناسان با ابهام روبه‌رو است.

ورود به عرصه قطعه‌سازی منطقی‌تر است

نماینده سابق ایران در ایکائو معتقد است که با توجه به سطح بالای فناوری مورد نیاز در ساخت هواپیماهای مسافرتی درصورتی‌که کشور به حوزه‌هایی کوچک‌تر مانند ساخت قطعات هواپیما ورود کند، به صرفه‌تر خواهد بود. علی‌رضا منظری در گفت‌وگو با «فرصت امروز» تصریح کرد: با توجه به شرایط ناوگان هوایی ایران که به دلیل نیاز به قطعات یدکی بسیاری از هواپیماهای مسافرتی کشور زمین‌گیر شده‌اند، می‌توان با سرمایه‌گذاری در عرصه ساخت قطعات هواپیما از یک‌سو مشکلات این هواپیماها را حل کرد و از سوی دیگر با ورود به عرصه‌های پایین‌تر به فناوری‌های جدید دست یافت.

به گفته وی هرچند این خبر که ایران توان طراحی و ساخت هواپیماهای مسافرتی جدید را پیدا کرده می‌تواند مثبت ارزیابی شود اما حضور بدون محاسبات دقیق و حساب شده می‌تواند نتیجه‌ای عکس برجا بگذارد و چیزی شبیه به عملکرد ایران 140 را به بار آورد. منظری به اشتراکی بودن بسیاری از هواپیماهای مسافرتی فعال در جهان اشاره کرد و گفت: فناوری روز هوایی در این سال‌ها بین بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان اشتراکی است و نمی‌توان انتظار داشت یک هواپیمای بزرگ بدون نیاز به مشاوره تولید شود. قطعا بحث تولید هواپیما در ایران نیز از این مسئله مستثنا نیست و کار باید بین‌المللی شود.

به اعتقاد معاون سابق سازمان هواپیمایی کشوری برای افزایش توان متخصصان داخلی و البته تلاش برای عبور از تجارب تلخ گذشته شاید حضور مشاوران اروپایی بتواند بخشی از گره‌های این صنعت را باز کند. صحبت‌های منظری که نشان از نگرانی باقی مانده بین متخصصان هوایی پس از ثبت آمار منفی ایران 140 دارد، در شرایطی اعلام می‌شود که هنوز هواپیمای مسافرتی ایران به مرحله نهایی نرسیده است. امیدواری برای رسیدن به روزهای پس از تحریم که اقتصاد ایران و به‌طور خاص صنعت هوایی را متحول می‌کند، می‌تواند راه را برای انتقال تکنولوژی‌‌های نوین قطعه‌سازی و هواپیماسازی باز کند و این بار جا پای ایران را در این عرصه محکم کند.