چند میلیارد سرمایه برای خودکفایی

وقتی الیاف طبیعی جوابگوی همه نیازهای بشری نباشد، ناچار به تولید الیاف مصنوعی رو می‌آورد. در واقع بیش از 50سال است که تولید الیاف مصنوعی و به‌ویژه الیاف پلی‌استر در جهان آغاز شده و همواره رو‌به گسترش می‌رود. پلی‌استر به‌عنوان الیاف مصنوعی کاربردهای گوناگونی در بخش‌های تولیدی و صنعتی دارد. از مواد تشکیل‌دهنده بالش، لحاف، موکت و مبل گرفته تا ایزوگام، فیلترسازی، عایق‌های حرارتی و رطوبتی، تولید کفپوش خودرو، اسکاچ‌های شست‌وشو، عروسک‌سازی و صدها مورد دیگر که می‌توان به‌عنوان بازارهای مصرف الیاف پلی‌استر نام برد. بنابراین تنها با یک حساب سرانگشتی می‌توان حجم تقاضا را برای این محصول سنجید و به‌نظر می‌رسد که سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌تواند نتایج مطلوبی به دنبال داشته باشد.

زیرا نه‌تنها بازار داخلی را می‌توان تأمین کرد، بلکه بازار کشورهای همسایه و حتی ترکیه و ایتالیا را نیز می‌توان مدنظر داشت. وجود چنین نیازهایی موجب شد تا گزارش امروزمان را به سرمایه‌گذاری در زمینه تولید الیاف پلی‌استر و نخ پلی‌استر اختصاص دهیم. در این رابطه محمدکاظم عمید، معاون فنی انجمن نساجی ایران پاسخگوی سوالات ما بوده است.

مواد اولیه را داریم

مواد اولیه پلی‌استر، گرانول پلی‌استر است که توسط پالایشگاه‌ها تولید می‌شود. از دیگر مواد اولیه پلی‌استری که به بازار می‌آید چیپس پلی‌استر است که از مهم‌ترین مواد اولیه به‌شمار می‌رود و در ایران تقریبا همه نیاز بازار توسط شرکت شهید تندگویان تولید می‌شود که حدود 350هزار تن در طول سال تولید دارد و تقریبا جوابگوی بازار است.

تا جایی که 50درصد از پلی‌استری که این کارخانه تولید می‌کند برای تهیه پارچه به‌کار می‌رود و 50درصد دیگر برای تولید انواع بطری‌های کاربردی در مواد‌غذایی مانند بطری‌های نوشابه و... و در ادامه روند تولید نخ پلی‌استر، چیپس به الیاف پلی‌استر یا به نخ فیلامنت تبدیل می‌شود. این مرحله از تولید نخ در کارخانجات ریسندگی با پنبه یا در جوار ویسکوز یا به تنهایی به نخ تبدیل می‌شود که در ساخت پارچه‌های ملافه‌ای و...کاربرد دارد. نخ، مواد اولیه کارخانجات بافندگی و الیاف و مواد اولیه کارخانجات ریسندگی است که هم در تار و هم در پود مصرف می‌شود.

واردات میلیارد دلاری

همان‌طور که گفته شد مصرف داخلی و نیاز داخلی به این مواد پلی‌استری حدود 350هزار تن است که با توجه به تولید 350هزار تنی کارخانه شهیدتندگویان تقریبا از واردات بی‌نیاز هستیم. اما در این میان پیش می‌آید که مواد و نخی با کیفیت بالاتر نیاز است که در این صورت مقداری هم واردات خواهیم داشت. این میزان واردات با توجه به آمار و ارقام موجود حدود 20هزار تن در سال است که عمدتا از کره جنوبی، اندونزی، مالزی و هند وارد می‌شود و هر کیلو بین یک تا یک و نیم دلار ارزش دارد.

محمدکاظم عمید اضافه می‌کند که با محاسبه اعداد و ارقام مربوط به این واردات به عددی بین 30 تا 40میلیون دلار می‌رسیم که اگر همین هزینه را صرف روزآوری کارخانجات و ماشین‌آلات کنند، می‌توانیم الیافی تولید کنیم که نه‌تنها نیاز داخلی را پوشش می‌دهد و ما را از واردات بی‌نیاز می‌کند، بلکه می‌توانیم به بازار کشورهایی چون عراق، افغانستان، ترکیه و ایتالیا صادرات هم داشته باشیم که با تخمین‌های موجود صادراتی به ارزش 40میلیون دلار خواهیم داشت.

تولید در ایران

اگر بخواهیم مانعی برای همین میزان واردات هم ایجاد کنیم، بهترین راه‌حل این است که مواد اولیه مرغوب را از اروپا وارد کنیم و از آنجا که دستگاه‌های تولید را در ایران داریم، الیاف باکیفیت تولید کنیم. البته این دستگاه‌ها هم باید روزآمد شوند و به‌لحاظ دانش فنی نیز تقویت شویم چون ضعف‌هایی در این زمینه وجود دارد. چنین هزینه‌ای لازم است انجام شود چون مواد اولیه پتروشیمی را در ایران داریم و تنها ماشین‌آلاتی که محصولی باکیفیت عرضه کنند، نداریم.

اشتغال‌زایی چند ده نفری

وقتی کشوری از بزرگان تولیدکننده نفت جهان باشد و کارخانه‌های پتروشیمی زیادی هم داشته باشد، به نظر نمی‌رسد که دیگر غم مواد اولیه را داشته باشد. به همین دلیل بیش از 50کارخانه تولید نخ و الیاف پلی‌استر در ایران احداث شده و سرمایه‌گذاری‌های زیادی هم صورت گرفته است. به‌طور میانگین اشتغال‌زایی هر کارخانه هم بیش از 100نفر است و در این میان کارخانه‌ای مانند پلی‌اکریل اصفهان برای بیش از 600نفر اشتغال‌زایی کرده است.

به این چرخه اشتغال‌زایی باید سازندگان مواد اولیه و استفاده‌کنندگان نخ و الیاف پلی‌استر را هم اضافه کنیم. کما اینکه این الیاف موارد مصرف متعدد و گوناگونی دارد. محصولاتی چون ایزوگام، کالاهایی چون لحاف، بالش و... از همین ماده اولیه به دست می‌آیند و تنها کافی است که به میزان استفاده از این کالاها توجه داشته باشیم تا گستره کار را بهتر درک کنیم. اما به گفته عمید تنها پنج کارخانه الیاف با کیفیت بالا تولید می‌کنند و همین امر به واردات دامن می‌زند و اگر چرخه تولید پلی‌استر کیفیت بالاتری به خود ببیند، اشتغال بیشتری را هم در پی دارد.

پلی‌استر‌هایی که بازیافت می‌شوند

یکی از مسائلی که همیشه در مورد مواد پلی‌استر مطرح است، عدم بازیافتی بودن‌شان و ضرر و زیان‌هایی است که برای محیط‌زیست در پی دارند. اما به‌نظر می‌رسد با تکنولوژی‌های امروزی امر بازیافت هم می‌تواند صورت بگیرد تا مواد مصرف‌شده دوباره به چرخه تولید برگردند و تولیدکننده دوباره مواد اولیه‌ای در اختیار داشته باشد. عمید نیز با اشاره به این موضوع می‌گوید: روزانه بیش از 650تن بطری‌هایی داریم که به اصطلاح به آنها ریسایکل یا بازیافتی می‌گویند.

این بطری‌های بازیافتی به چیپس و در مرحله بعد به الیافی تحت عنوان  «هالو» تبدیل می‌شوند که در تولید لحاف و الیاف درون بالش به‌کار می‌روند. یعنی در حقیقت این چرخه مصرف پلی‌استر با همه مسائل محیط ‌زیستی که در موردش وجود دارد، می‌تواند دوباره به کارخانجات برگردد و به مواد اولیه‌ای برای تهیه محصول دیگری تبدیل شود.

سرمایه‌گذاری سودآور است

وقتی صحبت از بازارهای گسترده برای یک محصول در میان است، برای راه‌اندازی آن هزینه‌های قابل توجهی لازم است. عمید در این باره می‌گوید: حداقل میزان زمین برای احداث کارخانه‌ای که بخواهد تولیدکننده نخ و الیاف پلی‌استر باشد، 10هزار متر است. از این میزان بین 2 تا 5هزار متر زیربنای بخش‌های مربوط به استقرار ماشین‌آلات و آزمایشگاه‌ها و. . . است که شامل بخش تولید، بخش انبار و بخش لوازم یدکی است.

اگر کارخانه‌ای بخواهد روزانه 30تن الیاف پلی‌استر تولید کند، حدود 20میلیارد تومان سرمایه اولیه نیاز است. به این هزینه‌ها باید هزینه‌های مربوط به منابع انسانی را هم اضافه کنیم که با توجه به اشاره‌ای که اشتغال‌زایی بیش از 100نفری هر کارخانه داشتیم، به نظر می‌رسد چنین کارخانه‌ای باید ماهانه چندده‌میلیون تومان هم تنها بابت دستمزد نیروی انسانی هزینه کند.